Την προηγούμενη εβδομάδα ενώ η επιδημία του κορωνοϊού συνέχιζε να επεκτείνεται σε όλο τον κόσμο, όλο και παραπάνω κυβερνήσεις άρχισαν να εξερευνούν τη δυνατότητα χρησιμοποίησης των κινητών μας για να παρακολουθούν την εξέλιξη της επιδημίας.
Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα από την τοποθεσία όπου βρισκόμαστε, το Ισραήλ στέλνει προειδοποιήσεις στον πολίτες που θεωρείται ότι έχουν εκτεθεί στον ιό διατάζοντάς τους να τεθούν υπό αυτό-καραντίνα.
Στην Αγγλία, οι αρχές ανάλυσαν ανώνυμα δεδομένα από την εταιρεία κινητής τηλεφωνίας Ο2 για να εξακριβώσουν σε τι βαθμό ο πληθυσμός της χώρας εφαρμόζει τα μέτρα κοινωνικής απόστασης.
Και στις ΗΠΑ όμως, η Google συζητά τη διάθεση των δεδομένων τοποθεσίας των πελατών της στις υγειονομικές αρχές της χώρας για παρόμοιους σκοπούς.
Καθώς οι μέρες περνάνε, μαθαίνουμε όλο και παραπάνω για το πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τοποθεσίας στη μάχη ενάντια στον Covid-19. Ίσως το πιο δραματικό παράδειγμα μέχρι σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ταίβάν.
Εκεί οι αρχές έχουν δημιουργήσει έναν “ηλεκτρονικό φτάχτη” γύρω από σπίτια που βρίσκονται σε καραντίνα που ειδοποιεί την αστυνομία εφόσον οι πολίτες που βρίσκονται σε καραντίνα φεύγουν από το σπίτι ή ακόμα και όταν κλείνουν τα κινητά τους.
Σύμφωνα με το Reuters:
…οι αρχές θα επικοινωνήσουν η θα επισκεφθούν αυτούς που θα ενεργοποιήσουν τον συναγερμό μέσα σε 15 λεπτά. Οι αξιωματούχοι καλούν δύο φορές τη μέρα για να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι δεν αποφεύγουν την παρακολούθησή τους αφήνωντας τα κινητά στα σπίτια τους.
Η ανησυχία σε σχέση με το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα έχει περιορίσει τη χρήση των δεδομένων τοποθεσίας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Αλλά το σύστημα έχει δεχθεί ελάχιστα παράπονα στην Ταϊβάν αφού υπάρχουν μόλις 108 καταγεγραμμένα κρούσματα του ιού σε σχέση με τα 80.900 στη γειτονική Κίνα.
Ένας από τους οπαδούς του συστήματος, ο Ben Thompson, υπογραμίζει ότι με το να εφαρμόζουν αυτά τα μέτρα που στα μάτια του μέσου αμερικάνου μοιάζουν δυστοπικά μέτρα παρακολούθησης (…και είναι), οι πολίτες της Ταϊβάν εν μέσω της επιδημίας του κορωνοϊού απολαμβάνουν περισσότερες ελευθερίες σε σχέση με τον μέσο Αμερικάνο:
Η ζωή εδώ είναι φυσιολογική. Τα παιδιά πάνε σχολείο, τα εστιατόρια είναι ανοιχτά, τα μπακάλικα είναι καλά εφοδιασμένα. Θα έλεγα ψέμματα αν δεν παραδεχόμουν ότι αυτό επιτυγχάνεται με σοκαριστικές χρήσεις της κρατικής εξουσίας και μεθόδους παρακολούθησης, πρακτικές που θα ήταν κατακριτέες μόλις πριν μερικούς μήνες, αλλά σήμερα είναι απελευθερωτικές όσο είναι ταυτόχρονα εξαιρετικά προβληματικές. Πρέπει να μιλήσουμε γι’ αυτό το θέμα.
Βεβαίως, ο φόβος είναι ότι ενεργοποιώντας τέτοιου τύπου παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της κρίσης, θα περιορίσεις για πάντα την ελευθερία που απολαμβάνουν οι πολίτες για πάντα.
Η Natasha Singer και η Choe Sang-Hun εξέτασαν τις δυνατότητες σε ένα ρεπορτάζ στους New York Times αναφορικά με το πώς διαφορετικές χώρες χρησιμοποιούν τα δεδομένα τοποθεσίας:
“Μπορούμε εξαιρετικά εύκολα να καταλήξουμε με μία κατάσταση όπου ενδυναμώνουμε σε τέτοιο βαθμό τις κυβερνήσεις να λαμβάνουν μέτρα σε σχέση με την πανδημία που αλλάζουν εκ βαθεών τον ίδιο των πυρήνα των δικαιωμάτων των αμερικάνων πολιτών”, είπε ο Albert Fox Cahn, Διευθύνων Σύμβουλος στην Μ.Κ.Ο. Surveillance Technology Oversight Project.
"google ad"
Ως παράδειγμα έδωσε ένα νόμο που εγκρίθηκε στην πολιτεία της Νέας Υόρκης αυτο τον μήνα που δίνει απεριόριστη εξουσία στον κυβερνήτη κατά τη διάρκεια κρίσης όπως πανδημίες και φυσικές καταστροφές. Ο νόμος του επιτρέπει να λαμβάνει τέτοιου τύπου αποφάσεις που καταργούν κάθε είδους τοπική νομοθεσία.
Και όμως, αυτή τη στιγμή, φαίνεται ότι πολλοί αμερικάνοι θα προτιμούσαν να ακολουθούν τις οδηγίες του κυβερνήτη της Νέας Υόρκης με τις απεριόριστες εξουσίας από αυτές τις οδηγίες που τους δίνει ο πρόεδρος των ΗΠΑ που κάλεσε όσους Αμερικάνους βρίσκονται σε καραντίνα να έχουν επιστρέψει στις δουλειές τους μέχρι το Πάσχα τη στιγμή που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να κάνει αστήρικτους παραλληλισμούς μεταξύ της γρίπης και του Covid-19.
Ακόμη και άνθρωποι που έχουν εναντιωθεί στην κατάργηση ελευθεριών όπως ο developer Maciej Ceglowski, ένας ακτιβιστής για το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα που γράφει από το 2012 για τους κινδύνους της διαρκούς συλλογής δεδομένων από τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, υποστήριξε ότι θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στις ΗΠΑ ένα σύστημα ασφαλείας όπως αυτό που εφαρμόζεται στο Ισραήλ στη μάχη ενάντια στον κορωνοϊό.
Ο Ceglowski υποστηρίζει:
Βεβαίως, όλα αυτά θα έρθουν με ένα τεράστιο κόστος για την ιδιωτικότητά μας. Σε προηγούμενα άρθρα μου θα έγραφα το κλασσικά λόγια τον Ben Franklin, ότι “αυτοί που θα έδιναν τις βασικές τους ελευθερίας για μία προσωρινή αίσθηση ασφάλειας, δεν αξίζουν ούτε της ελευθερίας, ούτε της ασφάλειας”.
Αλλά αυτή η πρόταση δεν απαιτεί από εμάς να δώσουμε ελευθερίες που δεν έχουμε ήδη θυσιάσει εδώ και καιρό, στο βωμό της άνεσής μας. Οι τρομακτικές δομές παρακολούθησης που είναι αναγκαίες για αυτό το σχέδιο που εφαρμόζει το Ισραήλ υπάρχουν ήδη και είναι απόλυτα λειτουργικές στα χέρια ιδιωτικών εταιρειών που τις λειτουργούν ανεξέλεγκτα και δίχως κανένα περιορισμο. Χρησιμοποιείται για να πουλάνε προϊόντα σε ανθρώπους. Γιατί λοιπόν να μην χρησιμοποιήσουμε αυτή τη τεχνολογία για να σώσουμε ανθρώπινες ζωές;
Προσθέτει ότι αυτό το σύστημα θα μπορούσε να είναι μία είδους συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και υποστηρίζει ότι μία οποιαδήποτε τέτοια χρήση δεδομένων πρέπει να είναι περιορισμένη σε περιόδους κρίσης.
“Συνεχίζω να πιστεύω ότι να ζούμε σε μία κοινωνία επιτήρησης είναι ασύμβατη με την ελευθερία. Αλλά μία προϋπόθεση της ελευθερίας είναι η φυσική ασφάλεια. Αν για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, το να εφαρμόσουμε ένα μοντέλο καπιταλισμού της επιτήρησης ως ένα μέσο διασφάλισης της δημόσιας υγείας μας προσφέρει μία διέξοδο από την κρίση, τότε πρέπει να λάβουμε τις αποφάσεις που πρέπει να λάβουμε και να χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο που έχουμε”.
Εν τω μεταξύ, στα πλαίσια ενός καπιταλισμού της επιτήρησης, οι εξελίξεις είναι αρκετά δυσοίωνες.
Στην Washington Post, o Geoffrey Fowler συνοψίζει μία ποικιλία προσπαθειών από εταιρείες να ποσοτικοποιήσουν τις ρουτίνες κοινωνικής απόστασης.
Ένα πρόγραμμα με το όνομα Unacast έχει δημιουργήσει ένα σύστημα βαθμολόγησης της κοινωνικής απόστασης που επιβραβεύει πολιτείες και χώρες σύμφωνα με τον βαθμό όπου οι πολίτες έχουν περιορίσει τα ταξίδια τους και την κίνησή τους σε σχέση με τα φυσιολογικά επίπεδα.
Πώς βρήκαν όμως τα δεδομένα;
Ο Fowler γράφει ότι:
Οι προσπάθειες καταγραφής των δεδομένων της δημόσιας υγείας κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού μας υπενθυμίζουν τους πολλούς τρόπους που τα κινητά μας φανερώνουν πτυχές της προσωπικής μας ζωής, τόσο ως άτομα όσο και ως μέρος συνόλων και κοινωνικών ομάδων. Τα δεδομένα τοποθεσίας της Unacast έρχονται μέσα από παιχνίδια, πλατφόρμες αγορών και προγραμμάτων που είναι εγκατεστημένα σε κινητά δεκάδων εκατομμυρίων αμερικάνων, δεδομένα και πληροφορίες που συνήθως η εταιρεία αναλύει για διαφημιστικές εταιρείες, εμπορικές εταιρείες και εταιρείων ακινήτων. Είναι τμήμα ενός σκιώδες κόσμου καταγραφής της τοποθεσίας και άλλων στοιχείων για τα οποία οι καταναλωτές έχουν ελάχιστη γνώση ότι συμβαίνει.
Τους φόβους για τις συνέπειες αυτής της κατάστασης εκφράζει και η Fionnuala Ni Aolain, η Εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών σε ζητήματα αντιτρομοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
“Μπορεί να έχει μία παράλληλα επιδημία απολυταρχικών και καταπιεστικών πολιτικών που θα εμφανίζονται σε αντιστοιχεία με την επιδημία υγείας”
Καθώς οι νέοι νόμοι διευρύνουν τις δυνατότητες κρατικής παρακολούθησης και τις εξουσίες των κυβερνήσεων περιορίζοντας την ελευθερία κίνησης των ανθρώπων επ’ αόριστον και καταστρατηγόντας βασικές ελευθερίες της συνεύρεσης και έκφρασης θα μπορούσαν να διαμορφώσουν ένα νέο περιβάλλον για την κοινωνική ζωή, την πολιτική και τις οικονομίες για τις επόμενες δεκαετίες.
Η πανδημία αλλάζει τους κανόνες. Συστήματα παρακολούθησης στη Νότιο Κορέα και στη Σιγκαπούρη θα είχαν προκαλέσει έκρηξη αντιδράσεων υπό φυσιολογικές συνθήκες, όμως τώρα εξυμνούνται ως καλές πρακτικές που κατάφεραν να θέσουν υπό έλεγχο την πανδημία. Κυβερνήσεις που αρχικά ασκούσαν έντονη κριτική στην Κίνα τώρα ακολουθούν το παράδειγμά της.
Ο πρωθυπουργός της Ταϊλάνδης Prayuth Chan-ocha πέραν του δικαιώματος να περιορίζει την κίνηση των πολιτών τώρα έχει το δικαίωμα της απευθείας λογοκρισίας στα μέσα ενημέρωσης. Δημοσιογράφοι έχουν δεχθεί μηνύσεις και έχουν απειληθεί επειδή ασκούν κριτική στην κυβέρνηση για τη διαχείριση της κρίσης.
Οι διαμαρτυρίες στη Χιλή σταμάτησαν μετά την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση καταστροφής ενώ η παρουσία του στρατού στο δρόμο έχει διασφαλίσει ότι οι αντιδράσεις έχουν παυθεί οριστικά.
Οργανώσεις για τα δικαιώματα των πολιτών εκφράζουν τον βάσιμο φόβο ότι οι κυβερνήσεις θα συνεχίζουν να μεγαλώσουν την εξουσία τους ενώ οι πολίτες έχουν κρυφθεί φοβισμένοι. Εκφράζουν την ανησυχία τους ότι οι πολίτες δε θα αντιληφθούν τα δικαιώματα που έχουν χάσει μέχρι να είναι πολύ αργά.
Παρόμοιες είναι ο εξελίξεις και στην Ευρώπη.
Στην Ουγγαρία ένας νέος νόμος από τον Βίκτορ Ορμπάν του έδωξε υπερεξουσίες πάνω από το κοινοβούλιο και τους νόμους. Τώρα, είναι ο μόνος που έχουν την εξουσία να λήξει την περίοδο κρίσης.
Και στην Αγγλία νέοι νόμοι ορίζουν ότι όποιος διακινεί πληροφορίες που θα μπορούσαν να αργοπορήσουν τη δυνατότητα της κυβέρνησης να αντιδράσει αποτελεσματικά απέναντι στην επιδημία, κινδυνεύει με 5 χρόνια φυλάκιση.
Πολλοί και στην Αγγλία φοβούνται ότι διαμορφώνονται συνθήκες ώστε να περνάμε από τη μία κρίση στην άλλη, από τον ένα πανικό υγείας στον άλλο έτσι ώστε να βρισκόμαστε διαρκώς σε ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης.
Κάποιοι εκφράζουν τον φόβο ότι η ροπή προς την απολυταρχία σε πολλές χώρες του κόσμου μαζί με την εγκατάσταση και εφαρμογή συστημάτων παρακολούθησης για τον έλεγχο της πανδημίας δημιουργεί ένα εφιαλτικό σκηνικό.
Ο Patrick Breyer, ευρωβουλευτής από το Γερμανικό Κόμμα των Πειρατών είπε:
“Υπάρχουν πολλοί λόγοι που θα μπορούσες να επιθυμείς να συναντηθείς ιδιωτικά με κάποιον δίχως να σε παρακολουθεί η κυβέρνηση και χωρίς να τους ειδοποιείς. Είναι σημαντικό σε μία δημοκρατία, και ακόμα πιο σημαντικό σε απολυταρχικά καθεστώτα, όπου οι άνθρωποι συναντούνται στα κρυφά, ώστε να διασφαλίσουν ότι δε θα δεχθούν την καταστολή του καθεστώτος”