Τεχνητή Νοημοσύνη και Αυτοματισμός: Η Μεγάλη Επιτάχυνση – Από το τέλος της ιστορίας στον περιττό άνθρωπο;

Του Γιάννη Αγγελάκη

Όταν ήμουν παιδί ονειρευόμουν να έχω ένα πιστό σύντροφο ρομπότ που να μιλάει και να μ’ ακολουθεί όπου πηγαίνω, όπως o R2-D2 στο Star Wars.

Αγόραζα αυτοκινητάκια που έμοιαζαν με τον “Κ.Ι.Τ.T.”, το αμάξι του μαύρου ιππότη της ασφάλτου, ένα ρομποτικό αυτόνομο αυτοκίνητο με τεχνητή νοημοσύνη στο οποίο o πρωταγωνιστής Michael Knight επικοινωνούσε μαζί του μέσω του ηλεκτρονικού ρολογιού του, αυτό υπάκουε και έδινε απαντήσεις με βρετανική προφορά και φλεγματικό χιούμορ. Μαζί, ήταν cool και ανίκητοι.

Mαγεύτηκα από τη noir ατμοσφαίρα, τα όνειρα των ανδροειδών σε μια τεχνολογική μητρόπολη, τον έρωτα μεταξύ ρομπότ και ανθρώπου στον δυστοπικό κόσμο του Bladerunner.

Φοβήθηκα με τον “Εξολοθρευτή”, τη μηχανή που ήρθε από το μέλλον, που δεν αισθανόταν λύπη ή φόβο και που δε θα σταματούσε σε τίποτα μέχρι να εκπληρώσει την εντολή που έλαβε για να σκοτώσει, και συγκινήθηκα με τον “Εξολοθρευτή 2” το ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη που εξελίσσεται, αποκτά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, και εκπληρώνει την εντολή να υπηρετεί και να προστατεύει τον άνθρωπο ενάντια στη μηχανή, μέχρι τον θάνατό του.

O κόσμος, των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης, την εποχή που ήμουν παιδί και τα τηλέφωνα είχαν καλώδια και καδράν, έμοιαζε πολύ μακρινός. Όμως ήταν παράξενα οικείος. Οι μηχανές και οι τεχνολογικές ανακαλύψεις μπορεί να διαμόρφωναν ένα μακρινό διαφορετικό κόσμο, αλλά αποτελούσαν ένα χρήσιμο τέχνασμα, μέσω του οποίου προέκυπταν συναρπαστικές ιστορίες που αφορούσαν βαθιά τον άνθρωπο και την ουσία της ύπαρξής του.

30 χρόνια μετά, οι έξυπνες μηχανές δεν είναι πια ένα τέχνασμα για να ειπωθεί μια ιστορία για τον άνθρωπο. Τα τηλέφωνα έχασαν τα καλώδιά τους. O κόσμος της επιστημονικής φαντασίας είναι πολύ πιο κοντά.

Την απόφαση για να γράψω αυτό το κείμενο την πήρα με μεγάλη καθυστέρηση. Αφορμή στάθηκε η παρακολούθηση ενός βίντεο όπου το ρομπότ με το όνομα “Sophia” συνομιλεί με έναν εκ των δημιουργών του.

Η συνειδητοποίηση ότι οι εικόνες που έβλεπα ήταν πρωτόγνωρες, ότι δεν αποτελούσαν τμήμα κάποιου σεναρίου στα πλαίσια μιας διαφημιστικής καμπάνιας για μια μελλοντική ταινία αλλά εξελίσσονταν για να ειδωθούν από τους θεατές ως πραγματικότητα, ως κάτι που συμβαίνει εδώ και τώρα, ως γεγονός, έστω και αν υπήρχε η πιθανότητα ο διάλογος να ήταν σκηνοθετημένος, ότι ο επιστήμονας ήταν πράγματι επιστήμονας και όχι ηθοποιός, και ότι το ρομπότ με κάποιον άγνωστο σε μένα τρόπο έδινε απαντήσεις, με έφερε σε μία δύσκολη θέση. Γνώριζα ότι αυτό που σήμερα είναι πρωτόγνωρο είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια να επαναλαμβάνεται όλο και πιο συχνά έως ότου γίνει συνηθισμένο και πάψει να προκαλεί εντύπωση. Αλλά εγώ, τη δεδομένη στιγμή, δεν είχα κάποιο πειστικό λόγο για να ερμηνεύσω τι σήμαινε αυτό που είχα δει.

Έβαλα ξανά το βίντεο. Καθώς αντίκρυζα για άλλη μια φορά τις εικόνες στο μυαλό μου δεν ήρθε κάποια από τις συνηθισμένες ταινίες επιστημονικής φαντασίας αλλά το «Invasion of the Body Snatchers».

Στην ταινία, μία εξωγήινη φυλή, κατακτά τη γη και υποδουλώνει την ανθρώπινη φυλή όχι με τα όπλα αλλά δημιουργώντας κλώνους που μοιάζουν σχεδόν ολοκληρωτικά με τους ανθρώπους τους οποίους αφού πρώτα απαγάγουν, κλωνοποιούν και τους αντικαθιστούν σωματικά.

Οι κλώνοι έχουν στοιχεία ανθρώπινα και μοιράζονται ή προσομοιώνουν πνευματικές εργασίες και συμπεριφορές όπως οι άνθρωποι τους οποίους έρχονται να αντικαταστήσουν, μοιράζονται μνήμες και γνώσεις και μιμούνται κινήσεις, όμως δεν είναι.

Η πραγματική τους φύση δεν αποκαλύπτεται παρά αρκετά αργότερα στην ταινία. Είναι όμως εμφανές ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των ανθρώπων που έχουν πλέον αντικατασταθεί από τους εξωγήινους και τους απλούς ανθρώπους. Υπάρχει διαφορά στον τρόπο που εκφράζεται το συναίσθημα, στην ένταση της έκφρασης, στην ψυχρή ηρεμία που εκπέμπει ο λόγος των εξωγήινων σε αντίθεση με τον όλο αυξομειώσεις, συναίσθημα και αβεβαιότητα λόγο των ανθρώπων. Όσο πιο κοντά πλησιάζουν στην αλήθεια οι πρωταγωνιστές, τόσο μεγαλώνει η ένταση της έκφρασης των συναισθημάτων τους και αυτό κάνει πιο έντονη την αντίθεση που υπάρχει μεταξύ αυτών και της ψυχρότητας ή της ολοσκερής απουσίας συναισθημάτων των άλλων των οποίων τα σώματα έχουν αποικηθεί.

Οι εξωγήινοι που κατακτούν τα σώματα των ανθρώπων, δεν αγαπούν, δεν επιθυμούν, δεν έχουν φιλοδοξίες, δεν πιστεύουν κάπου και αυτό τους δίνει μία απόκοσμη ηρεμία. Όπως λέει και ένας από τους ανθρώπους – κλώνους των εξωγήινων καθώς προσπαθεί να πείσει τον πρωταγωνιστή της ταινίας ότι κάθε προσπάθεια αντίστασης είναι μάταιη και ότι η νέα πραγματικότητα είναι αναπόφευκτη, αυτό δεν είναι κακό, γιατί «χωρίς όλο αυτόν τον θόρυβο, χωρίς όλα αυτά, η ζωή είναι τόσο απλή!».

Δεν μπορώ να είμαι βέβαιος ότι τα ρομπότ έρχονται να αντικαταστήσουν τους ανθρώπους. Δεν πρόκειται για μία προσπάθεια κατάκτησης της γης από κάποιο εξωγήινο είδος. Δε λαμβάνουν αυτά την απόφαση για όσα συμβαίνουν ή θα συμβούν στο μέλλον. Δεν έχουν αυτή την ικανότητα. Δε χρειάζεται να έχουν ανθρώπινη μορφή, όπως η «Σοφία».

Μπορεί να είναι προγράμματα – αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης – που μαθαίνουν από τα δεδομένα που προκύπτουν από την κίνησή μας στο διαδίκτυο για να μας προσφέρουν ένα καλύτερο προϊόν ή για να γνωρίζουν πριν από εμάς πoιο προϊόν επιθυμούμε ή για να κατευθύνουν την επιθυμία μας. Ή μία οθόνη που μιλά και η οποία έρχεται να αντικαταστήσει την ανάγκη να υπάρχει ενας άνθρωπος στην άλλη πλευρά της οθόνης για να δίνει απαντήσεις. Ένα αυτοματοποιημένο πρόγραμμα ερωταπαντήσεων για μια σειρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στη λειτουργία μίας συσκευής, ενός λειτουργικού συστήματος, ενός κοινωνικού μέσου δικτύωσης, ενα πρόγραμμα με κάποιου είδους τεχνητή νοημοσύνη που παίρνει μερικώς ή εξ ολοκλήρου τον έλεγχο λειτουργιών σε ένα αμάξι, σε ένα πλοίο, σε ένα αεροπλάνο, ή που κάνει διαγνώσεις σε ένα ιατρείο. Ένας μηχανικός βραχίωνας που αντικαθιστά την ανάγκη να υπάρχουν εργάτες σε ένα εργοστάσιο.

Η υπόσχεση όμως είναι ίδια: χωρίς τον θόρυβο που παράγει η ανθρώπινη παρουσία, με την αντικατάστασή της από την ανεμπόδιστη λειτουργία της αποδοτικής μηχανής, η ζωή θα γίνει πολύ πιο απλή.

Η έρευνα που ακολουθεί χρειάστηκε αρκετούς μήνες δουλειάς για να πάρει τη μορφή που έχει σήμερα.

Στο κείμενο παρουσιάζω όλες αυτές τις πτυχές που θεωρώ σημαντικές στη συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης, αυτοματισμού και οικονομικού συστήματος. Πέρα από τις αλλαγές στον τομέα της εργασίας και της κατανάλωσης, τη συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια σε ένα βαθμό που δεν έχει ξανακαταγραφεί στην ιστορία και τις συνέπειες αυτής στη δημοκρατική λειτουργία και στην ικανότητα των πολλών να επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων, προσπαθώ να αγγίξω τη συζήτηση περί συνείδησης, ηθικής και ελευθερίας βούλησης που στην εποχή των έξυπνων μηχανών αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία για τον άνθρωπο και συνδέεται με τις αλλαγές που αποτυπώνονται στις κοινωνίες.

Η κυριαρχία ή μη μίας οπτικής που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως μία μηχανή περιορισμένων δυνατοτήτων και καθορίζει κατά πόσο είναι χρήσιμος ή περιττός αναλόγως της ικανότητάς του να πλησιάσει τη μηχανική αποδοτικότητα, αποτελεί ίσως μεγαλύτερο κίνδυνο από οποιαδήποτε πιθανή (ή απίθανη) μελλοντική αφύπνιση των μηχανών. Θα καθορίσει αν το μέλλον μας θα είναι βίαιο ή ειρηνικό.

Η μηχανή και ο άνθρωπος έρχονται πιο κοντά. Η νοημοσύνη που έκανε εφικτή τη δημιουργία της έξυπνης μηχανής μας φέρνει πιο κοντά. Αλλά το κατά πόσα αυτό θα είναι σωτήριο ή καταστρεπτικό, αυτό, μένει να φανεί.

***

Η «έξυπνη» διείσδυση των μηχανών και η μεταμόρφωση της εργασίας

Ο άνθρωπος δημιουργεί το «ρομπότ», όπως δημιούργησε παλιότερα τον τροχό, το γρανάζι, την πυρίτιδα, την άμαξα που χρησιμοποιήθηκε στην παραγωγική διαδικασία και στον πόλεμο. Όμως, φαίνεται ότι υπάρχει πάντα ενα σημείο καμπής όπου η εξέλιξη μίας τεχνολογίας φτάνει στα όρια της και αυτή αντικαθίσταται από μία άλλη ολότελα καινούργια που μεταμορφώνει ριζικά το περιβάλλον στο οποίο ζει ο άνθρωπος και καθιστά περιττά στοιχεια των κοινωνιών τα οποία μέχρι την έλευση των νέων τεχνολογιών ήταν κυρίαρχα.

Για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι δημιουργούσαν τεχνολογίες για να κάνουν το άλογο πιο παραγωγικό, αποδοτικό, άρα και πιο πολύτιμο. Η λογική εξέλιξη θα ήταν οι συμπληρωματικές αυτές τεχνολογίες να συνεχίσουν να αναπτύσσονται κάνοντας το άλογο πιο αποδοτικό και ακόμα πιο κομβικό τόσο στις αγροτικές εργασίες, στην καθημερινότητα, στις μετακινήσεις στις πόλεις όσο και στον πόλεμο. Αντ’ αυτού, έφτασε κάποια στιγμή όπου οι νέες τεχνολογίες έπαψαν να λειτουργούν επικουρικά.

Το τρακτέρ, το αμάξι, το τανκ, οδήγησαν τον πληθυσμό των αλόγων και των μουλαριών σε μία τεράστια μείωση επειδή απλούστατα δεν υπήρχε πια ανάγκη για αυτά. Οι μηχανές μπορούσαν να εκπληρώσουν πολύ πιο αποδοτικά τις ίδιες εργασίες. Μέχρι τη δεκαετία του ’50, ο πληθυσμός τους είχε μειωθεί κατά 90%. Το άλογο είχε μετατραπεί σε περιττό για την παραγωγική διαδικασία.

Σήμερα, ο περιορισμένος άνθρωπος δημιουργεί έξυπνες μηχανές, ως προέκτασή του για να υπερβεί τα νοητικά του όριά και να αυξήσει την αποδοτικότητα του. Μπορεί, αυτή η νέα τεχνολογία να σηματοδότησει μία εξίσου ριζική αλλαγή;

Οι Stuart Russell και Peter Norvig, συγγραφείς του”AI: A Modern Approach”, ενός από τα πιο γνωστά βιβλία για την ανάπτυξη της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης, υποστηρίζουν ότι ο κίνδυνος αντικατάστασης του ανθρώπου από τις μηχανές είναι υπαρκτός. Θεωρούν ότι η επιτυχία των νέων τεχνολογίων αποτελεί μεγαλύτερο εν δυνάμει κίνδυνο από την ανάπτυξη της τεχνολογίας των πυρηνικών όπλων και μπορεί να σημάνει “το τέλος του ανθρώπινου είδους”. [1]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=dsx2vdn7gpY”]

Δεν πιστεύω ότι οι φόβοι για το τέλος της ανθρωπότητας θα επαληθευτούν. Και είμαι βέβαιος ότι οι άνθρωποι δεν είναι άλογα για να γίνουν έτσι απλά περιττοί.

Όμως, είναι γεγονός ότι η πλειοψηφία των επαγγελμάτων δε χρειάζεται κάποιες ιδιαίτερες δεξιότητες. Οι περισσότερες δουλειές είναι βαρετές, αποτελούνται από επαναλαμβανόμενες, τυποποιημένες κινήσεις, εμπεριέχουν μία μηχανική ρουτίνα που μπορεί να αυτοματοποιηθεί. Και μπορεί η αντικατάσταση του ανθρώπου σε μια σειρά επαγγέλματα από τη μηχανή να μην είναι μια απλή υπόθεση, αλλά διαχρονικά στο πέρασμα των αιώνων της ανθρώπινης ιστορίας η μηχανική αποδοτικότητα είναι επιθυμητή.

****

Το 2013 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης παρουσίασε μία έρευνα σύμφωνα με την οποία μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες οι μηχανές θα μπορούν να κάνουν πάνω από τις μισές δουλειές που υπάρχουν στις ΗΠΑ. [2]

Ακόμα και σε επαγγέλματα που ο ανθρώπινος παράγοντας είναι πολύ σημαντικός και η υψηλή εξειδίκευση το ζητούμενο, πλέον φαντάζει όλο και πιο πιθανή η διείσδυση των μηχανών. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το επάγγελμα του ψυχολόγου.

Υπηρεσίες ψυχικής υγείας που βασίζονται στη τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον προσβάσιμες μέσω προγραμμάτων στο κινητό. Αυτά τα έξυπνα συστήματα έχουν τη δυνατότητα να εξελίσσονται και να βελτιώνονται, καλύπτουν βασικές ανάγκες και παίζουν τον ρόλο ενός εικονικού ψυχοθεραπευτή.

Ο αλγόριθμος Woebot που δημιουργήθηκε από ψυχολόγους του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ σε συνεργασία με ειδικούς στη τεχνητή νοημοσύνη συνομιλεί με τον χρήστη, ανιχνεύει τη διάθεσή του, τον βοηθά να βελτιώσει τη διάθεσή του. Καθημερινά το συγκεκριμένο ρομπότ ελέγχει την κατάσταση της ψυχικής υγείας του χρήστη. Οι δημιουργοί του θεωρούν ότι σύντομα θα είναι πιο αποτελεσματικό από ένα άνθρωπο ψυχοθεραπευτή.

«Υπάρχει πολύ θόρυβος στις ανθρώπινες σχέσεις», λέει η ψυχολόγος Άλισον Ντάρσυ που συμμετείχε στη δημιουργία του προγράμματος. «Θόρυβος είναι ο φόβος που νοιώθει ο ασθενής ότι μπορεί να γίνει αποδέκτης κριτικής, είναι ο φόβος για το στίγμα που υπάρχει στον πυρήνα της ψυχικής ασθένειας». Συμπεραίνει ότι, «δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να εξομολογείσαι όλα αυτά που σε απασχολούν σε ένα ανώνυμο αλγόριθμο που ποτέ δεν πρόκειται να σε κρίνει». [3]

Βεβαίως, η ύπαρξη τέτοιων προγραμμάτων δε σημαίνει αυτόματα και την εξαφάνιση του επαγγέλματος. Όμως οι συγκεκριμένες εξελίξεις αποδεικνύουν τις δυνατότητες διείσδυσης των μηχανών σε τομείς που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν «μόνο για ανθρώπους».

Στην ιατρική η τεχνητή νοημοσύνη εισέρχεται ως ένα νέο εργαλείο. Μέσω μηχανών τεχνητής νοημοσύνης όπως το Watson της IBM, οι γιατροί κάνουν πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά διαγνώσεις. Οι δυνατότητες είναι ακόμα περιορισμένες, όμως πολλοί πιστεύουν ότι στο μέλλον, οι διαγνώσεις θα γίνονται εξ ολοκλήρου από τις μηχανές, ή μέσω έξυπνων συσκευών δίχως την ανάγκη εξέτασης από κάποιον γιατρό. [4, 5]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=BYXIg1S7nKk”]

Αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούνται και για την ανάπτυξη θεραπειών για ασθενείς με καρκίνο και άλλες θανατηφόρες ασθένειες. [6, 7, 8]

Ήδη υπάρχουν ρομπότ που λειτουργούν υποστηρικτικά κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων με μεγάλη αποδοτικότητα. [9, 10]

Όλες αυτές οι εξελίξεις έχουν τη δυναμική να φέρουν μία επανάσταση στον ιατρικό τομέα και να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του. [11]

Και στη νοσηλευτική αναπτύσσονται ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη που παίζουν το ρόλο νοσοκόμων για να φροντίζουν ηλικιωμένους σε σπίτια.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=x1Qu1YKZA0Y”]

Το προτέρημα τέτοιων μηχανών είναι ότι πέραν του ότι έχουν πρόσβαση και μπορούν να επεξεργαστούν μέχρι και 60.000.000 σελίδες κειμένου ανά δευτερόλεπτο, μέσω της τεχνολογίας βαθιάς μηχανικής μάθησης (deep machine learning) εξελίσσονται. Όσο πιο πολύ αναμειγνύονται στη διαδικασία, όσο πιο πολύ εμπειρία συσσωρεύουν, όσο τροφοδοτούνται με όγκο δεδομένων, τόσο πιο εύκολα ανακαλύπτουν μοτίβα (patterns) που χρησιμοποιούν για να γίνονται όλο και πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά σε αυτό που κάνουν. Όσο χρησιμοποιούνται και εξελίσσονται τόσο αυξάνεται η αξία τους ως συστήματα. [12]

Αυτοματοποιώντας το στάτους κβο

Οι μηχανές διεισδύουν και στο δικαστικό σύστημα.

Υπάρχει το παράδειγμα του bot “Do not pay” το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως ο πρώτος ρομποτικός δικηγόρος. Λειτουργεί ήδη σε 50 διαφορετικές πολιτείες των ΗΠΑ και στην Αγγλία και έχει οδηγήσει στο σβήσιμο 160.000 κλήσεων από την τροχαία. Tώρα χρησιμοποιείται και κατά τη διαδικασία κατάθεσης αιτημάτων ασύλου από τους πρόσφυγες. [13, 14]

Στο Λονδίνο, η εταιρεία RAVN που ειδικεύεται στην κατασκευή ρομπότ που ελέγχουν και ταξινομούν data συνεργάζεται με το Γραφείο Πάταξης Διαφθοράς σε μία σειρά υποθέσεων, μεταξύ αυτών και σε μια μεγάλη υπόθεση διαφθοράς της εταιρείας Rolls Royce.

H έρευνα παρήγαγε 30.000.000 αρχεία. Για να ελεγχθούν αυτά τα στοιχεία θα έπρεπε να πληρωθούν εκατοντάδες δικηγόροι σε μία πολύμηνη διαδικασία με τεράστιο κόστος. Όμως, με τη βοήθεια της εταιρείας και μέσω της χρησιμοποίησης τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης, εκεί που οι δικηγόροι έλεγχαν 3.000 ντοκουμέντα ημερησίως, η RAVN επεξεργαζόταν 60.000 ντοκουμέντα με κόστος μόλις 50.000 λίρες και με λιγότερα λάθη από ότι αν η διαδικασία είχε γίνει από ανθρώπους. [15]

Η οικονομία σε χρόνο και κόστος ήταν τεράστια, η αποτελεσματικότητα πολύ μεγαλύτερη και η απόδοση δικαιοσύνης καλύτερη. Όμως η δουλειά εκατοντάδων δικηγόρων αντικαταστήθηκε από ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης ενώ τα όποια κέρδη καρπώθηκε μία εταιρεία που ανέλαβε το έργο.

Ήδη σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης διεξάγεται η συζήτηση για την είσοδο της τεχνητής νοημοσύνης στα συστήματα απόδοσης δικαιοσύνης.

Βασικά συστήματα ήδη βρίσκονται σε λειτουργία, με αλγόριθμους που εξετάζουν κατά πόσο είναι πιθανό ένας κατάδικος να μην επιστρέψει κατά την άδειά του ή κατά πόσο είναι πιθανό να υποπέσει ξανά σε έγκλημα μετά την αποφυλάκισή του. Ο αλγόριθμος αφού εξετάζει τα δεδομένα, προτείνει τι πρέπει να γίνει. [16, 17]

Υπάρχουν και αυτοί που εκφράζουν αντιρρήσεις και λένε ότι οι αλγόριθμοι δεν είναι δίκαιοι.

Υποστηρίζουν ότι ναι μεν χρησιμοποιούν δεδομένα που ήδη υπάρχουν, βρίσκουν μοτίβα και τα επαναλαμβάνουν – βελτιστοποιούν παλαιότερες πρακτικές, όμως αυτό που στην ουσία κάνουν είναι να βελτιστοποιούν κακές πρακτικές. Λένε ότι οι αποφάσεις που λαμβάνουν τείνουν να αναπαράγουν μία ήδη στρεβλωμένη πραγματικότητα που αποτυπώνεται σε ένα όγκο μεροληπτικά συλλεγμένων δεδομένων.

Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, οι μαυροι και οι λευκοί καπνίζουν στο ίδιο ποσοστό χασίσι. Όμως, οι μαύροι έχουν 5 φορές υψηλότερες πιθανότητες να συλληφθούν και να καταδικαστούν για κατοχή σε σχέση με έναν λευκό. Συνεπακόλουθα, οι συλλήψεις και οι καταδίκες, δημιουργούν ένα μεγαλύτερο όγκο δεδομένων που αποτυπώνει τη μεροληψία των δικαστικών και αστυνομικών αρχών. Αυτά τα δεδομένα όταν τροφοδοτούνται σε έναν αλγόριθμο που θα πρέπει να αποφασίσει τι είδους ποινή πρέπει να επιβληθεί, θα αναπαράγει αυτή τη διαστρεβλωμένη πραγματικότητα επιβάλλοντας βαρύτερες ποινές σε έναν μαύρο από ότι σε ένα λευκό για το ίδιο αδίκημα.

Ο φόβος που εκφράζεται είναι ότι οι αλγόριθμοι δε βελτιώνουν την απονομή δικαιοσύνης, επιταχύνουν την εφαρμογή της και αυτοματοποιούν το στάτους κβο. [18, 19]

Το βέβαιο είναι ότι τα επόμενα χρόνια θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας στο δικαστικό τομέα. Υπολογίζεται ότι μόνο στη Μεγάλη Βρετανία 350.000 νομικοί βοηθοί και εργαζόμενοι σε άλλα παρεμφερή επαγγέλματα θα χάσουν τη δουλειά τους λόγω της εισαγωγής τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. [20, 21, 22]

Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά ακόμα και όταν λαμβάνεται μία απόφαση για το ποιος αξίζει να εργάζεται. Πολλές μεγάλες εταιρείες πλέον προσλαμβάνουν και απολύουν υπαλλήλους με βάση συστήματα αξιολόγησης που βασίζονται σε αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης. [23]

Οι τιμές στα ξενοδοχεία, ακόμα και σε σπίτια που νοικιάζονται μέσω airbnb καθορίζονται από αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης. Το ίδιο ισχύει για τις τιμές σε αεροπορικές πτήσεις και στα προϊόντα σε μεγάλα πολυκαταστήματα. [24, 25, 26, 27]

Υπολογιστές και έξυπνοι αλγόριθμοι έχουν γίνει αναγκαία εργαλεία για μια σειρά εξειδικευμένων επαγγελματιών σε ένα ευρυτατο πεδίο δράσεων και εργασιών, από την αρχιτεκτονική [28, 29], τη φαρμακευτική [30, 31, 32], τα οικονομικά.

Στο Χονγκ – Κονγκ, η χρηματιστηριακή εταιρεία «Deep Knowledge Ventures» έδωσε τον τίτλο του διευθυντή τμήματος σε έναν έξυπνο αλγόριθμο. [33]

Στα χρηματιστήρια του Λονδίνου, του Τόκυο, της Νέας Υόρκης οι αλγόριθμοι αντικαταστούν τους ανθρώπους.

Η εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας, χρηματιστηρίων γεμάτα με ανθρώπους που διαρκώς μιλούν σε τηλέφωνα ενώ κρατούν στα χέρια τους χαρτιά και φωνάζουν για να πουλήσουν ή να αγοράσουν μετοχές πλέον είναι μία πραγματικότητα που δεν υφίσταται. Οι αποφάσεις τώρα όλο και παραπάνω λαμβάνονται από αλγόριθμους.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=2u007Msq1qo”]

Μία μόνο εταιρεία στις ΗΠΑ κάνει 500.000.000 αυτοματοποιημένες συναλλαγές κάθε μήνα. Το 70% των χρηματιστηριακών συναλλαγών στις ΗΠΑ γίνεται από αλγόριθμους και η τάση αυτή διαρκώς ισχυροποιείται. Ουσιαστικά, ο τρόπος που κινείται η παγκόσμια οικονομία όλο και παραπάνω καθορίζεται από αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης και τις εταιρείες στις οποίες ανήκουνε. [34, 35, 36, 37, 38]

Αλλάζοντας τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος, από την αγροτική παραγωγή ως τη δημοσιογραφία

Η τεχνητή νοημοσύνη εισέρχεται και στο χώρο της επαγγελματικής άθλησης.

Η Μπάγερν Μονάχου συνεργάζεται με την εταιρεία SAP για να αναλύει την απόδοση των ποδοσφαιριστών. Όλα τα γήπεδα της Πρέμιερ Ληγκ έχουν κάμερες που παρακολουθούν και την πιο παραμικρή κίνηση των ποδοσφαιριστών, καταγράφουν όλα τα στοιχεία της απόδοσής τους, ποσοτικοποιούν και μετατρέπουν σε μετρήσιμα δεδομένα κάθε κίνηση και χαρακτηριστικό του παιχνιδιού μιας ομάδας. [39]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=0d5nr2kbklA”]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=uuiSPAj3fGg”]

Η τεχνολογία διεισδύει και στον τομέα της ασφάλειας. Στην Αυστραλία οι ικανότητες αναγνώρισης που προσφέρουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αντικαθιστά την ανάγκη για ύπαρξη διαβατηρίων.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=jNRJkNjSljA”]

Μεταξύ των επαγγελμάτων που έχει διεισδύσει η τεχνητή νοημοσύνη είναι και η δημοσιογραφία.

Προγράμματα (bots) τεχνητής νοημοσύνης από εταιρείες όπως οι Narrative Science και Automated Insights ήδη ετοιμάζουν οικονομικά και αθλητικά ρεπορτάζ για μιντιακούς κολλοσούς όπως το Forbes και το Associated Press.

Σε συνέντευξη που έδωσε ο Kris Hammond, ιδρυτής της εταιρείας Narrative Science το 2015 στην Guardian, προέβλεψε ότι το 90% της δημοσιογραφίας θα έχει μηχανοποιηθεί μέχρι το 2030. Είπε, με μια μεγάλη δόση υπερβολής, ότι «ένα σκληρά εργαζόμενο ρομπότ δημοσιογραφίας θα κερδίσει πριν το 2030 Πούλιτζερ δημοσιογραφίας». [40]

Μόνο η εταιρεία Automated Insights παρήγαγε 300.000.000 κομμάτια δημοσιογραφικού υλικού το 2013, περισσότερο από όλο το υλικό που παρήγαγαν οι μεγαλύτεροι μιντιακοί κολοσσοί μαζί. Το 2014, το πρόγραμμα της εταιρείας αύξησε ακόμη παραπάνω την παραγωγή υλικού φτάνοντας στις 1.000.000.000 ιστορίες και το 2016 ο αριθμός ξεπέρασε τα 1.500.000.000 κομμάτια δημοσιογραφικού υλικού. [41]

Ακόμα και σε τοπικά μέσα ενημέρωσης διεισδύει η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης.

Στη Μεγάλη Βρετανία, το πρακτορείο τύπου Press Association ξεκίνησε συνεργασία με την εταιρεία Urbs Media για την αυτοματοποιημένη παραγωγή 30.000 τοπικών ειδήσεων κάθε μήνα. [42]

Το Reuters χρησιμοποιεί αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης για να αποφασίσει ποια θέματα αξίζουν να δημοσιευτούν και ποια βασίζονται σε αληθινά στοιχεία. Το σύστημα που δημιούργησε λέγεται Reuters Tracer και χρησιμοποιεί το Twitter ως έναν παγκόσμιο ανιχνευτή που καταγράφει ειδήσεις καθώς συμβαίνουν.

Το σύστημα, χρησιμοποιώντας μία ποικιλία συστημάτων ανίχνευσης πληροφοριών και machine learning επιλέγει τα πιο σημαντικά γεγονότα, καθορίζει σε ποια κατηγορία ανήκουν, αξιολογεί την σημαντικότητά τους, τα κατατάσσει σε σειρά προτεραιότητάς, ετοιμάζει μία επικεφαλίδα και μία περίληψη της είδησης η οποία μετά αυτοματοποιημένα μεταφέρεται σε όλο το παγκόσμιο δίκτυο ενημέρωσης της εταιρείας και από εκεί σε δισεκατομμύρια αναγνώστες.

Οι ειδήσεις που διαβάζουμε όλο και παραπάνω δε γράφονται μόνο από ανθρώπους. [43, 44, 45]

Στον τραπεζικό τομέα, η είσοδος έξυπνων αλγορίθμων, τεχνητής νοημοσύνης και της τεχνολογίας του Blockchain αναμένεται να οδηγήσει στην απώλεια του 30% των θέσεων εργασίας και να αλλάξει ριζικά τη λειτουργία του συστήματος. [46, 47, 48]

Στην Ιαπωνία ξεκίνησε η συζήτηση για το “τέλος των τραπεζών” μέσα στα επόμενα 7 χρόνια. [49]

Και στον τομέα της διαφήμισης, ο έλεγχος περνά σε προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης. Mε το διαδίκτυο να παίζει ένα όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην προβολή εταιρειών, προγράμματα αναλαμβάνουν να αναλύσουν τα δεδομένα και να προωθήσουν αποτελεσματικά και αποδοτικά το προϊόν. [50, 51, 52]

Σύμφωνα με τον Phil Caughran, υψηλόβαθμο στέλεχος στη διαφημιστική McGarryBowen, μέχρι το 2022 το 80% της διαφημιστικής διαδικασίας θα έχει αυτοματοποιηθεί. [53]

Στον τομέα της εκπαίδευσης, προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης όπως τα McGraw-Hill Connect και Aplia επιτρέπουν σε καθηγητές πανεπιστημίων να διαχειρίζονται τις εργασίες εκατοντάδων μαθητών ταυτοχρόνως ενώ πλέον υπάρχουν ανοιχτά μαθήματα μέσω διαδικτύου (Moocs) που επεκτείνουν τη δυνατότητα ταυτόχρονης μάθησης σε δεκάδες χιλιάδες μαθητές. [54, 55]

Στην Ιαπωνία, στην Κίνα και στην Κορέα χρησιμοποιούνται ρομπότ για να διδάσουν Αγγλικά σε μαθητές σε σχολεία. H συζήτηση για την είσοδο των ρομπότ στην εκπαίδευση επεκτείνεται και στην Ευρώπη [56, 57, 58]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=vlmjvKgWtmU”]

Η εταιρεία Kaggle δημιούργησε αλγόριθμο ο οποίος βαθμολογεί χειρόγραφα γραπτά μαθητών. Η βαθμολογία που απέδιδε ο αλγόριθμος δε διέφερε από τη βαθμολογία που έδιναν οι δάσκαλοι. Παρόμοιους αλγόριθμους έχουν δημιουργήσει και άλλες εταιρείες ήδη από το 2008.  [59, 60, 61]

Η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να αλλάξει ριζικά το περιβάλλον της εκπαίδευσης. Οι δυνατότητες αποκέντρωσης που προσφέρει, αμφισβητούν την αναγκαιότητα ύπαρξης μεγάλων κτίριων όπου θα συρρέουν εκατοντάδες μαθητές για να παρακολουθήσουν μία σειρά τυποποιημένων μαθημάτων σε κατάμεστες αίθουσες υπό την επίβλεψη καθηγητών. Κάποιοι μιλούν για την εποχή της εξατομικευμένης εκπαίδευσης.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=_cYIvfS-knA”]

Άλλοι θεωρούν ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις κάνουν επιβεβλημμένο το πέρασμα από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται στη συσσώρευση γνώσης και στην εξέταση αυτών των γνώσεων μέσω ερωτήσεων που έχουν καθορισμένες σωστές απαντήσεις σε ένα άλλο σύστημα όπου θα αναπτύσσεται η ικανότητα των μαθητών να θέτουν ερωτήματα και να ανακαλύπτουν λύσεις σε προβλήματα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Λένε ότι αυτή θα είναι η ικανότητα που θα αποτελεί το συγκριτικό πλειονέκτημα του ανθρώπου σε σχέση με τη μηχανή ώστε να παραμείνει χρήσιμος σε ένα μέλλον όπου οι αυτόνομες έξυπνες μηχανές θα παίζουν ένα όλο και πιο σημαντικό ρόλο.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=ZdHhs-I9FVo”]

H Google παρουσίασε μέσα στο 2017 ένα νέο εργαλείο μετάφρασης βασισμένο σε τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης που βελτίωσε αισθητά τις μεταφράσεις και εξελίσσεται διαρκώς.

Η New York Times σε ένα ρεπορτάζ 15.000 λέξεων με τον τίτλο «Η Μεγάλη Αφύπνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης» σημειώνει ότι η μηχανή πλέον μαθαίνει νέους τρόπους να μεταφράζει έτσι ώστε έχοντας τη γνώση του πώς να μεταφράζει από τα Αγγλικά στα Γιαπωνέζικα και από τα Αγγλικά στα Κορεάτικα κατόρθωσε από μόνη της να μάθει πώς να μεταφράζει από Κορεάτικα σε Γιαπωνέζικα. Αν και οι δυνατότητες δεν έχουν ξεπεράσει τον άνθρωπο, η ακρίβεια διαρκώς βελτιώνεται. [62, 63]

Η Αmazon προχωρά ένα βήμα παραπέρα και πέρα από μετάφραση μέσα από τη χρήση αλγόριθμων προσφέρει ανάλυση βίντεο και αναζήτηση για φράσεις κλειδιά ή μοτίβα μέσα σε κείμενα. [64]

Μέχρι και για τους εργαζόμενους σε ντελίβερι το μέλλον μοιάζει δυσοίωνο.

Η εταιρεία Starship Technologies είναι μία μόνο από τις εταιρείες που δημιούργησε ρομπότ που μεταφέρει μέσω αέρος φαγητό και πακέτα σε κοντινές αποστάσεις. Εταιρείες όπως η DoorDash και η Postmates ήδη συνεργάζονται μαζί της. Υπάρχουν όμως και αντίστοιχες τεχνολογίες για τη μεταφορά πακέτων μέσω εδάφους. [65, 66]

Τον Δεκέμβρη του 2016 η Amazon παρέδωσε το πρώτο πακέτο μέσω drone ενώ η ίδια εταιρεία έθεσε σε λειτουργία τον Ιανουάριο του 2017 το πρώτο σούπερ μάρκετ όπου δε χρειάζεται να υπάρχουν ταμίες, ανάγκη χρήσης χρημάτων ή ακόμη και πιστωτικής κάρτας. Ολα λειτουργούν αυτοματοποιημένα, με τη χρήση αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=NrmMk1Myrxc”]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=MMIsbl3DIL8″]

Στον τομέα των μετακινήσεων, η Ford προανήγγειλε ότι μέχρι το 2021 θα έχει κυκλοφορήσει το πρώτο πλήρες αυτόνομο όχημα δίχως τιμόνι και πετάλια που θα αντικαταστήσει τα ταξί. Σε ένα πρώτο στάδιο η κίνησή τους θα περιορίζεται σε συγκεκριμένες εγκεκριμμένες περιοχές, όπως λ.χ. στο νησί του Μανχάταν, ή σε προκαθορισμένες πορείες προς αεροδρόμια ή άλλους κύριους σταθμούς. Η Tesla λέει ότι θα έχει δημιουργήσει το πρώτο αυτοματοποιημένο εμπορικό αυτοκίνητο ήδη το 2020. [67]

Οι BMW, Yamaha, Honda ήδη προχωρούν στην κατασκευή ρομποτικών μοτοσυκλετών που χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Okf283Ct-NY”]

Μέχρι το 2040 υπολογίζεται ότι το 75% όλης της κίνησης στους δρόμους θα αποτελείται από οχήματα δίχως οδηγούς, εξαφανίζοντας ουσιαστικά μία σειρά από επαγγέλματα, από οδηγούς ταξί και φορτηγών, εκπαιδευτές, σύμβουλους ασφαλείας μέχρι εργαζόμενους σε βενζινάδικα και συνεργεία επιδιορθώσεων.

Αν με τη βιομηχανική επανάσταση και την πρώτη επέλαση των μηχανών τα άλογα έγιναν περιττά από τις άμαξες, θα φτάσουμε σε ένα σημείο όπου θα εξαλειφθεί και η ανάγκη του οδηγού; Η υπόσχεση είναι ότι το αμάξι θα οδηγά μόνο του τους επιβάτες ή τα προϊόντα στον προορισμό τους και θα οδηγά πιο καλά από οποιονδήποτε ανθρώπινο οδηγό: Πιο γρήγορα, με πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια. Την ευθύνη για να φτάσουμε στον προορισμό μας δε θα την έχει πλέον ο οδηγός αλλά ένας αλγόριθμος τεχνητής νοημοσύνης και η εταιρεία στον οποίο θα ανήκει; [68]

Οι νέες τεχνολογίες θα φέρουν μία επανάσταση και στον τομέα των κατασκευών.

Μέσω της τεχνολογίας 3d printing μηχανές θα εκτυπώνονται σπίτια μέσα σε λίγες ώρες. Η συγκεκριμένη τεχνολογία αναμένεται να αντικαταστήσει την ανάγκη για εργάτες στην κατασκευή αλλά και σε μία σειρά άλλους κλάδους αφού το κόστος λειτουργίας τους και των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν θα είναι δέκα φορές χαμηλότερο. [69, 70]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Tz8FMkX97JU”]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=esYPCCHUQx8″]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=4rvKP_yfcGM”]

Ήδη, μέσω της συγκεκριμένης τεχνολογίας τυπώνονται και ρούχα, ενώ μέχρι το 2020 η διαδικασία θα μπορεί να γίνει σε μαζική κλίμακα.

Θα δημιουργηθούν προγράμματα όπου ο χρήστης θα μπορεί να σχεδιάζει τα δικά του ρούχα δίνοντας τον έλεγχο της δημιουργίας στον καταναλωτή; Και τι θα γίνει με τους εκατομμύρια εργάτες που θα χάσουν τη δουλειά τους στην Ινδία, στο Μπαγκλαντές, στο Πακιστάν; [71, 72]

Και για όσους νομίζουν ότι αυτές οι τεχνολογίες αφορούν μόνο τις χώρες της Δύσης, η Κίνα, μία χώρα η οποία βασίστηκε στα φτηνά εργατικά χέρια, με το επίπεδο ζωής να ανεβαίνει και το κόστος εργασίας να αυξάνεται, προχωρά σε μαζική αντικατάσταση των εργατών στα εργοστάσια με τα πιο αποδοτικά ρομπότ, σε μία κλίμακα τεραστίων διαστάσεων. [73]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=TO0SAU3BGNE”]

Πλέον υπάρχει η τεχνολογία και εφαρμόζεται ώστε ρομπότ να ετοιμάζουν πίτσες, μπέργκερς ενώ χρησιμοποιούνται ακόμα και για τη συλλογή μαρουλιών, μήλων και σε άλλες χειρωνακτικές εργασίες που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ειδικής δεξιοτεχνίας και μόνο για ανθρώπους λόγω της ευαισθησίας των προϊόντων.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=SKBHnbYo-4s”]

Μεγάλες εταιρείες μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες προχωρούν με γοργούς ρυθμούς στην ανάπτυξη της τεχνολογίας της δημιουργίας τεχνητού κρέατος (artificial meat), δηλαδή κρέατος που θα δημιουργείται εξ ολοκλήρου σε εργαστήρια με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση. Αν κι εφόσον η χρήση της τεχνολογίας επεκταθεί, οι θετικές επιπτώσεις για το περιβάλλον θα είναι τεράστιες, όμως οι συνέπειες για μια σειρά επαγγέλματα θα είναι πολύ αρνητικές.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=QO9SS1NS6MM”]

Στην Ιαπωνία η εταιρεία Spread εφοδιάζει 2.000 σουπέρ μάρκετ με άριστης ποιότητας μαρούλια. Όλη η παραγωγή γίνεται σε κλειστούς χώρους και τον έλεγχο της διαδικασίας έχουν ρομπότ και αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης που συνεργάζονται αρμονικά. Ήδη εξετάζεται η επέκταση της δραστηριότητας και σε άλλα λαχανικά όπως ντομάτες και η δημιουργία μηχανικών μέγα – εργοστασίων για την παραγωγή αγροτικών προϊόντων.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=XSkog8JAUbU”]

Κάποιοι αντιδρούν και σημειώνουν ότι αν και οι νέες τεχνικές καλλιέργειας είναι πάντα ευπρόδεκτες η ενασχοληση με τα αγροτικά για τους ανθρώπους είναι κάτι πέρα από την παραγωγή των προϊόντων. Σχετίζεται με την αίσθηση της κοινότητας και το συναισθηματικό δέσιμο με τη γη. Πολλοί εκφράζουν τον φόβο ότι αυτό που κινδυνεύει ολότελα να χαθεί είναι ένας ολόκληρος πολιτισμός που συνδέεται με την αγροτική παραγωγή. [74, 75, 76, 77, 78, 79]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=vJVtCgM6KwI”]

Η απλή αλήθεια είναι ότι εφόσον δίνεις στη μηχανή τα δεδομένα και μία «συνταγή» για την επεξεργασία τους, κι εφόσον με κάποιον τρόπο η εργασία μπορεί να μετατραπεί σε μία σειρά τυποποιημένες κίνησεις, η μηχανή έχει την ικανότητα να ξεπεράσει σε παραγωγική ικανότητα και αποτελεσματικότητα τον οποιοδήποτε άνθρωπο, όσο ικανός, έξυπνος ή εξειδικευμένος και αν είναι.

****

Ξεπερνώντας το “πρόβλημα” της εξάρτησης από την ανθρώπινη γνώση

Είναι γεγονός ότι ακόμη και σήμερα υπάρχουν ειδικοί που επαναλαμβάνουν ότι κάποιες ικανότητες των ανθρώπων θα μείνουν «για πάντα» πέρα από τις δυνατότητες των μηχανών. Αλλά το «για πάντα», πολλές φορές, δε σημαίνει τίποτα παραπάνω παρά μονάχα κάποιες δεκαετίες.

Μέχρι πρόσφατα, η ικανότητα αναγνώρισης προσώπων θεωρούνταν μία απολύτως ανθρώπινη ικανότητα πέρα από τις δυνατότητες ακόμη και των πιο ισχυρών υπολογιστικών συστημάτων. Σήμερα, λίγα μόλις χρόνια μετά, οι υπολογιστές αναγνωρίζουν πρόσωπα πολύ πιο αποτελεσματικά και γρήγορα από τον οποιονδήποτε άνθρωπο.

Το 2004, ο καθηγητής Frank Levy του ΜΙΤ και ο καθηγητής Richard Murnane από το Χάρβαρντ δημοσίευσαν μία έρευνα για το μέλλον της αγοράς εργασίας, παραθέτοντας αυτά τα επαγγέλματα που θεωρούσαν ότι τα επόμενα χρόνια θα αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο της εξαφάνισης λόγω του αυτοματισμού. Ο οδηγός φορτηγού ήταν ένα επάγγελμα που χαρακτήρισαν απίθανη την αυτοματοποίησή του. Μόλις 10 χρόνια μετά, η Google, η Ford, η Nissan, η Baidu, η Waymo και η Tesla προχωρούν στη δημιουργία των αυτόνομων οχημάτων με το επάγγελμα του οδηγού φορτηγού να προβλέπεται ότι θα έχει εξαφανιστεί μέσα στα επόμενα χρόνια. [80, 81]

Τα μόνα επαγγέλματα στα οποία η διείσδυση των νέων τεχνολογιών παραμένει σχετικά χαμηλή, είναι χαμηλόμισθα επαγγέλματα που βασίζονται σε ικανότητες όπως η κινητικότητα και η αντίληψη, όπως αυτό του σερβιτόρου, για τα οποία το κόστος αυτοματοποίησης τους θεωρείται ακόμη μεγάλο. Όμως, αν το κόστος εφαρμογής της τεχνολογίας μειωθεί και εκεί θα υπάρξει διείσδυση.

Η αλήθεια είναι ότι εξοικειωνόμαστε με τις μηχανές και μαθαίνουμε να επιζητούμε την ψυχρή αποτελεσματικότητά τους.

Σε πρόσφατη έρευνα της WorldPay που έγινε στη Μεγάλη Βρετανία, τα 2/3 των βρετανών μεταξύ 21 και 34 ετών δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να πληρώνουν το λογαριασμό μέσω μίας μηχανής παρά σε έναν σερβιτόρο. Σύμφωνα με την έρευνα, υπάρχει προοπτική ώστε περισσότερα εστιατορία και καφετέριες να ακολουθήσουν το δρόμο των σούπερ μάρκετ που όλο και σε μεγαλύτερη συχνότητα αντικαθιστούν τους υπάλληλους με μηχανήματα αυτό-εξυπηρέτησης. [82]

Περισσότερο ασφαλή θεωρούνται επαγγέλματα στα οποία σημαντικό ρόλο παίζει η δημιουργικότητα και η περιέργεια, δηλαδή, η ικανότητα του ανθρώπου να ανταπεξέρχεται σε καινούργιες καταστάσεις και να εφευρίσκει λύσεις.

Ο κυρίαρχος περιορισμός της τεχνολογίας του «machine learning» είναι ότι για να μάθει η μηχανή στηρίζεται σε ένα όγκο δεδομένων που ήδη υπάρχει. Σήμερα, υπάρχει διαθέσιμος ένας απίστευτα μεγάλος αριθμός πληροφοριών και δεδομένων που διαρκώς αυξάνεται μέσω των δυνατοτήτων καταγραφής δεδομένων που δίνει η τεχνολογία. Όμως η απόκτηση αυτών των “Μεγάλων Δεδομένων” είναι συνήθως μια πολύ ακριβή υπόθεση, ενώ αρκετές φορές είναι υπερβολικά αναξιόπιστα ή απλά μη προσβάσιμα.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=2ePf9rue1Ao”]

Οι άνθρωποι για να δημιουργήσουν, δε χρειάζονται πρόσβαση σε κάποια βάση δεδομένων. Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να συνδέουν φαινομενικά ασύνδετα στοιχεία για να λύνουν προβλήματα τα οποία δεν έχουν ξαναεμφανιστεί, ή για να διαμορφώνουν νέες καταστάσεις, ή για να δημιουργούν τέχνη. Είναι μία ιδιότητα που μέχρι τώρα οι μηχανές δεν έχουν αναπτύξει. Αντιμετωπίζεται όμως από τους ερευνητές ως ένα πρόβλημα που πρέπει να ξεπεραστεί. Και ήδη γίνονται σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ένα τέτοιο βήμα έγινε με τη δημιουργία του αλγόριθμου AlphaGo Zero από την εταιρεία DeepMind.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=tXlM99xPQC8″]

Το ερώτημα που έθεσαν οι ερευνητές ήταν: Τι θα γινόταν αν δε χρειαζόμασταν καθαρά δεδομένα ή ανθρώπινη γνώση για να μάθει η μηχανή αλλά απλά εμπειρία και η τεχνητή νοημοσύνη μπορούσε να εκπαιδεύσει τον εαυτό της ώστε να την αποκτά;

«Ακόμα και όταν υπάρχουν αξιόπιστες βάσεις δεδομένων, τοποθετούν ένα ταβάνι στην απόδοση των συστημάτων που εκπαιδεύονται χρησιμοποιώντας αυτό τον τρόπο, λόγω των περιορισμένων ανθρώπινων δυνατοτήτων. Αντιθέτως, αν εκπαιδεύονται από την ίδια τους την εμπειρία, τους δίνεται η δυνατότητα να ξεπεράσουν τις ανθρώπινες ικανότητες, και να λειτουργήσουν σε ένα επίπεδο που η ανθρώπινη εξειδίκευση δε θα μπορέσει ποτέ να φτάσει», αναφέρουν οι επιστήμονες της DeepMind για τις δυνατότητες που προσφέρει η νέα προσέγγιση.

Προηγούμενες εκδόσεις του ίδιου προγράμματος μελέτησαν χιλιάδες παιχνίδια επαγγελματιών παικτών, για να εκπαιδευτούν στο αρχαίο παιχνίδι στρατηγικής Go. Το Alpha Go Zero καταργεί αυτό το βήμα και μαθαίνει παίζοντας παιχνίδια ενάντια στον καλύτερο αντίπαλο που μπορεί να αντιμετωπίσει, δηλαδή, τον εαυτό του. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, μέσα μόλις σε λίγες μέρες, νίκησε 100 φορές δίχως να χάσει ούτε μία την προηγούμενη έκδοση του αλγόριθμου που είχε εκπαιδευθεί μελετώντας ανθρώπινα δεδομένα. Πρόκειται για την ίδια έκδοση που είχε νικήσει άνετα τον παγκόσμιο πρωταθλητή Go.

Καθώς παίζει, το σύστημα αποκτά εμπειρία και γνώση, συντονίζεται και ανανεώνεται ώστε να βελτιώνει διαρκώς την αποδοτικότητά του. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται δημιουργώντας όλο και πιο ισχυρές νέες εκδόσεις του αλγόριθμου. Χαρακτηριστικό είναι ότι μέσα σε λίγες μόλις ημέρες ο νέος αλγόριθμος, δίχως ανθρώπινη παρέμβαση ή τροφοδότηση με δεδομένα που βασίζονται στην ανθρώπινη γνώση, κατόρθωσε να δημιουργήσει νέα γνώση, διαμορφώνοντας νέες στρατηγικές που δεν είχαν ξαναεμφανιστεί ποτέ στα 3.000 χρόνια ανθρώπινης ιστορίας του παιχνιδιού Go. [83, 84, 85]

Το πιο σημαντικό όμως είναι το εξής συμπέρασμα των ερευνητών:

«Αν μπορείς να δημιουργήσεις γνώση από το τίποτα, από έναν λευκό πίνακα, έχεις έναν παράγοντα που μπορεί να μεταφέρεις από το παιχνίδι του Go σε οποιονδήποτε άλλο ανθρώπινο τομέα ή δραστηριότητα» [86]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Wujy7OzvdJk”]

Η μηχανή που μαθαίνει για τον Άνθρωπο: Από τα ανθρώπινα συναισθήματα στους υπολογισμούς των έξυπνων αλγόριθμων; 

Και στον τομέα της δημιουργίας τέχνης γίνονται σημαντικά βήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Artificial Intelligence Visual Artist (AIVA), ένα πείραμα πάνω στη μουσική δημιουργία.

Αν και το πρόγραμμα δεν είναι ικανό να μάθει και να δημιουργήσει μόνο του νέα μουσική, χρησιμοποιώντας μία τεράστια βάση δεδομένων από το έργο ανθρώπων δημιουργών, η μηχανή μαθαίνει και συνθέτει καινούργια μουσική.

Ο αλγόριθμος Artificial Intelligence Visual Artist έχει ήδη κυκλοφορήσει έναν δίσκο κλασσικής μουσικής με την επωνυμία «Genesis» ενώ έγινε η πρώτη μηχανή τεχνητής νοημοσύνης που απέκτησε τον τίτλο του «συνθέτη». Το έργο που δημιούργησε καταγράφηκε στην Κοινότητα Πνευματικών Δικαιωμάτων της Γαλλίας και του Λουξεμβούργου. [87, 88]

Το αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου άσχημο:

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Ebnd03x137A”]

Και δεν είναι η μοναδική προσπάθεια σε αυτό τον τομέα. [89, 90]

Υπάρχουν και άλλοι τομείς που σχετίζονται με την τέχνη όπου η τεχνητή νοημοσύνη κάνει την εμφάνισή της.

Τον Απρίλη του 2017 μία νουβέλα που δημιουργήθηκε από μηχανή τεχνητής νοημοσύνης με τον τίτλο «Η Μέρα που ένας Υπολογιστής έγραψε μία Νουβέλα» ήταν υποψήφιο για το λογοτεχνικό βραβείο Hoshi Shinichi στην Ιαπωνία. Οι κριτές όταν πήραν την απόφαση για να το θέσουν ως υποψήφιο για βραβείο, δε γνώριζαν ότι γράφτηκε από μηχανή τεχνητής νοημοσύνης. [91]

Πρόσφατα δημιουργήθηκε το πρώτο (κακό) σενάριο για μεγάλου μήκους ταινία σε συνεργασία με πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για το θρίλερ “Impossible Things”.

Η τεχνολογία ήδη εφαρμόζεται σε πολλούς τομείς της παραγωγής ενώ έχει ξεκινήσει η συζήτηση για τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία για τη δημιουργία τεχνητών χαρακτήρων σε ταινίες [92, 93]

Όλες βεβαίως αυτές οι προσπάθειες είναι μερικές και σίγουρα απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν σημαντική τέχνη, αλλά πραγματικά, πόσο μακρυά είναι μία τέτοια πραγματικότητα;

Ήδη, και χωρίς τη χρησιμοποίηση αλγόριθμων επόμενης γενιάς, όπως ο AlphaGo Zero, αυτό που προκύπτει είναι ότι μέσω μίας διαδικασίας μάθησης οι μηχανές μπορούν να κωδικοποιήσουν το ανθρώπινο συναίσθημα, να βρουν μοτίβα, να τυποποιήσουν και να παράγουν ακόμη και κάτι που θεωρούμε ολότελα ανθρώπινο, δηλαδή, την ικανότητα να δημιουργούμε τέχνη.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, βρισκόμαστε κοντά στο να δημιουργηθεί πραγματική τέχνη για ανθρώπους που δε θα δημιουργείται από ανθρώπους αλλά εξ ολοκλήρου από μηχανές.

Άραγε στο μέλλον θα υπάρχουν ρομπότ που θα νοιώθουν ή θα προσομοιώνουν το αίσθημα της εμπάθειας; Μηχανές νοσοκόμοι που θα προσφέρουν την κατάλληλη συναισθηματική υποστήριξη στους ασθενείς και θα τους κάνουν να αισθάνονται καλύτερα; Ρομπότ κωμικοί ή ρομπότ που θα γνωρίζουν ποιος είναι ο πιο αποδοτικός τρόπος για να χαρίσουν χαρά ή ευχαρίστηση; Μηχανές που θα εφευρίσκουν εξατομικευμένους νέους τρόπους για να συγκινήσουν τον άνθρωπο, ανάλογα με την προσωπικότητα, τις πολιτισμικές καταβολές και τις προσωπικές εμπειρίες; Θα υπάρχουν ρομπότ ή τεχνολογίες που θα καλύπτουν την σεξουαλική ανάγκη;

Θα μπορεί η ανάγκη για αγάπη να μετατραπεί σε ένα μαζικό προϊόν υψηλής τεχνολογίας το οποίο θα διαφημίζεται στους τοίχους της μοναχικής μεγαλούπολης για να το προμηθευτεί ο καθένας με το κατάλληλο αντίτιμο; Θα είναι αυτή η τεχνητή αγάπη αληθινή; Αν ο άνθρωπος την αισθάνεται ως αληθινή, αν το συναισθηματικό δέσιμο είναι αληθινό, θα έχει σημασία αν είναι τεχνητή; Και γιατί μετά κάποιος να προτιμήσει την ατελή ανθρώπινη αγάπη, μια αγάπη που δεν έχει εγγυήσεις για την ασφάλειά της, που έχει κινδύνους και μπορεί να πληγώσει; Μπορεί ο τέλειος έρωτας από μία σπάνια πιθανότητα που στο πέρασμα των αιώνων εμπνέει ποιητές και συγγραφείς, να μετατραπεί σε ένα προϊόν που θα προσαρμόζεται στις ανάγκες του καταναλωτή; Θα ανήκει σε κάποια εταιρεία που θα έχει τον έλεγχό ή θα είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα ελεύθερο προς χρήση για όλους; Θα έχει διακόπτη on /off; [94, 95]

O ιστορικός Yuhal  Harari πιστεύει ότι είμαστε ακόμα στην αρχή. Περιγράφει μία πραγματικότητα όπου η μηχανή ενώνεται με τον άνθρωπο για να τον κατανοήσει.

Συσκευές όπως το Kindle της Amazon μπορούν να συλλέγουν διαρκώς στοιχεία από τους χρήστες καθώς διαβάζουν βιβλία.

Το Kindle παρακολουθεί και αναγνωρίζει ποια τμήματα του βιβλίου ο χρήστης διάβασε πιο γρήγορα, σε ποια σελίδα έκανε ένα διάλειμμα, και σε ποια φράση παραίτησε το βιβλίο.

Στο μέλλον η συσκευή θα μπορεί να σκανάρει το πρόσωπο για συναισθήματα και να συλλέγει βιομετρικούς δείκτες. Έτσι, το μηχάνημα θα ξέρει πιο καλά και από τον ίδιο τον αναγνώστη τι του προκάλεσε γέλιο, τι τον έκανε να λυπηθεί, τι τον έκανε να θυμώσει. Σύντομα, τα βιβλία θα διαβάζουν τον αναγνώστη όπως ο αναγνώστης διαβάζει το βιβλίο.

Όμως, ενώ ο αναγνώστης θα ξεχάσει αυτό που έχει διαβάσει, η μηχανή δε θα ξεχάσει ποτέ. Όλη η εμπειρία θα έχει μετατραπει σε υπολογίσιμα δεδομένα τα οποία θα χρησιμοποιούνται για να του προτείνει τα βιβλία που πραγματικά ταιριάζουν περισσότερο σε αυτό που είναι.

Σε μία μεγαλύτερη κλίμακα όμως, η πανίσχυρη εταιρεία Amazon θα έχει αποκτήσει ένα μεγάλο όγκο δεδομένων που θα προσφέρουν αληθινή γνώση γύρω από του τι προκαλεί τι είδους συναισθήμα, σε ποιον τύπο ανθρώπων και με ποιο τρόπο. Με την κατάλληλη ερμηνεία και χρήση, η γνώση αυτή γύρω από τη συμπεριφορά του ανθρώπου θα είναι δύναμη που θα της ανήκει και θα την χρησιμοποιήσει. [96]

Ο καθηγητής ιστορίας πάει ένα βήμα παραπέρα. Λέει πως στο μέλλον αυτό το μοντέλο λειτουργίας θα εφαρμόζεται παντού και θα καθορίζει ακόμη και πολύ σημαντικές πτυχές της ζωής μας, όπως, ποιον θα παντρευτούμε.

Σύμφωνα με τον Harari, αν στο μεσαίωνα οι ιερείς και τα συμφέροντα των οικογενειών αποφάσιζαν ποιος θα είναι ο σύντροφός σου στη ζωή, και στις μοντέρνες κοινωνίες αποφασίζουμε με προσωπικά κριτήρια ή με βάση αυτό που αισθανόμαστε, ίσως στο μέλλον την απόφαση αυτή θα την παίρνει η Google, όπως και μια σειρά άλλες σημαντικές αποφάσεις.

Θα ρωτάμε την εταιρεία:

«Με βάση τα δεδομένα που έχεις συλλέξει για μένα αλλά και των δεδομένων που έχεις για τους υποψήφιους συντρόφους μου και λαμβάνοντας υπόψη τις παρούσες συνθήκες, ποια πιστεύεις ότι θα είναι η καλύτερη επιλογή για σύντροφος, μεταξύ των επιλογών που μου προσφέρονται; Θα ήθελα να μου δώσεις μία περιγραφή των προτερημάτων της κάθε επιλογής και να μου προτείνεις σε ποιο ποσοστό και για ποιους λόγους θεωρείς ότι η μία επιλογή είναι καλύτερη από την άλλη»

Η τελική απόφαση μπορεί να παραμένει του ανθρώπου, αν η μηχανή συμβουλεύει. Όμως, αν η μηχανή έχει πράγματι τη δυνατότητα να προτείνει τον «καλύτερο σύντροφο» – κατά τον ίδιο τρόπο που μπορεί να κάνει την πιο ακριβή ιατρική διάγνωση – πόσο θα λαμβάνει πράγματι την απόφαση ο άνθρωπος; Πόσο συχνά θα επιλέγει ο άνθρωπος συνειδητά τη “λάθος” επιλογή, ενάντια στη βούληση της μηχανής, εμπιστευόμενος λ.χ. τα συναισθήματα ή τη διαίσθησή του, όταν η μηχανή που «γνωρίζει καλύτερα» τον άνθρωπο από τον εαυτό του, του έχει προτείνει το αντίθετο; Πώς θα μπορείς να αμφισβητήσεις τη βούληση της μηχανής όταν διαρκώς υπενθυμίζεται η αποτελεσματικότητά της;

Βιώνουμε το πέρασμα από τον άνθρωπο, τα ανθρώπινα συναισθήματα, την ανθρώπινη διαίσθηση ως βασικό και μεγαλύτερης βαρύτητας κριτήριο για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, στους υπολογισμούς των έξυπνων αλγορίθμων που στηρίζονται στα Μεγάλα Δεδομένα (Big Data); [97,98]

Citizen Score: Μια αξιοκρατική βαθμολογία για να περιγράφει ποιος είσαι και τι δικαιούσαι

Αλλά δε χρειάζεται να πάμε στο μέλλον για να δούμε πώς θα χρησιμοποιηθούν τέτοιες τεχνολογίες γιατί κάποιες απ’ αυτές ήδη βρίσκονται σε εφαρμογή.

Στην Κίνα τον Ιούνη του 2014 το Κρατικό Συμβούλιο δημοσίευσε ένα ντοκουμέντο με τον τίτλο «Σχεδιασμός για τη Δημιουργία ενός Κοινωνικού Συστήματος Πίστωσης». Μέσα στο ντοκουμέντο αποτυπωνόταν για πρώτη φορά μια ριζοσπαστική ιδέα. Τι θα γινόταν αν υπήρχε ένα σύστημα βαθμολόγησης που θα αξιολογούσε τι είδους πολίτης είσαι;

Φαντάσου έναν κόσμο όπου πολλές από τις καθημερινές δραστηριότητές σου παρακολουθούνται και αξιολογούνται: τι αγοράζεις και από πού, πού είσαι την οποιοδήποτε στιγμή, ποιοι είναι οι φίλοι σου και ποιες οι συνήθειές τους, πώς και για ποιους λόγους επικοινωνείς μαζί τους, πόσες ώρες ξοδεύεις παίζοντας βιντεοπαιχνίδια και ποιους λογαριασμούς και φόρους πληρώνεις στην ώρα σου. Δεν είναι δύσκολο να το φανταστούμε γιατί ήδη συμβαίνει από εταιρείες όπως η Google και το Facebook ή από προγράμματα παρακολούθησης της υγείας όπως το Fitbit. Αλλά φαντασθείτε τώρα ένα σύστημα όπου όλες αυτές οι συμπεριφορές και οι πληροφορίες που συλλέγονται, θα αξιολογούνται από ένα κεντρικό σύστημα ως είτε θετικές ή αρνητικες, σύμφωνα με κανόνες που θέτει μια κυβέρνηση, και θα μετατρέπονται σε ένα μοναδικό αριθμό που θα ορίζει πολλές σημαντικές πτυχές της ζωής σου. Ο αριθμός αυτός, υψηλός ή χαμηλός, θα περιγράφει τον άνθρωπο.

Το Citizen Score θα δημοσιεύεται δημοσίως ώστε να συγκρίνεται με τη βαθμολογία άλλων πολιτών και θα καθορίζει “αξιοκρατικά” αν μπορείς να πάρεις δάνειο ή αν θα προσληφθείς, αν τα παιδιά σου θα μπορούν να πάνε σε συγκεκριμένα σχολεία ή αν θα σου εκδοθούν ταξιδιωτικά έγγραφα.

Η Κινέζικη κυβέρνηση παρουσιάζει το σύστημα ως έναν επιθυμητό τρόπο για τη μέτρηση και την ενδυνάμωση της «εμπιστοσύνης» στα πλαίσια της δημιουργίας μίας κουλτούρας «ειλικρίνειας»:

«Θα δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου το να έχεις εμπιστοσύνη θα είναι κυρίαρχο. Θα ενδυναμώσει την ειλικρίνεια έναντι της κυβέρνησης, στις εμπορικές συναλλαγές, στις κοινωνικές επαφές ενώ θα συντελέσει στη δημιουργία και λειτουργία ενός πιο αποδοτικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης» [99, 100]

Σήμερα, η συμμετοχή στο σύστημα είναι εθελοντική και πιλοτική σε κάποιες μόνο επαρχίες της χώρας. Όμως από το 2020 και έπειτα θα είναι αναγκαστική σε όλη την Κίνα. Η συμπεριφορά κάθε ατόμου και κάθε επιχείρησης θα βαθμολογείται.

Η βαθμολογία θα ξεκινά από τους 350 πόντους με το ανώτερο όριο να είναι οι 950 πόντοι. Οι πολίτες βαθμολογούνται σε διαφορετικές κατηγορίες, όπως το κατά πόσο πληρώνουν τους λογαριασμούς τους στην ώρα τους, κατά πόσο σέβονται τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από συμβόλαια που έχουν υπογράψει, προσωπικά στοιχεία σε σχέση με τη ζωή και τις σχέσεις τους ενώ τέλος βαθμολογούνται συμπεριφορές και καταναλωτικές επιλογές.

Το Alibaba παραδέχεται ότι κρίνει ανθρώπους σύμφωνα με τα προϊόντα που αγοράζουν. «Κάποιοι που αγοράζουν βιντεοπαιχνίδια για να παίζουν 10 ώρες την ημέρα είναι τεμπέληδες», είπε ο Li Yingyun, Διευθυντής του Τμήματος Τεχνολογίας.

Μια σημαντική κατηγορία που καθορίζει τη βαθμολογία είναι οι άνθρωποι του κοντινού περιβάλλοντος. Τι λέει η επιλογή των φίλων και οι συνομιλίες τους για το άτομο που βαθμολογείται; Όποιος μοιράζεται μυνήματα «θετικής ενέργειας» όπως θετικά μυνήματα για το έργο της κυβέρνησης ή για την πορεία της οικονομίας, η βαθμολογία του ανεβαίνει ενώ όποιοι ασκούν κριτική η βαθμολογία τους πέφτει. Όμως, δεν πέφτει μόνο η δική τους βαθμολογία αλλά και η βαθμολογία των ανθρώπων με τους οποίους συναναστρέφονται. Έτσι, αν κάποιος θέλει να διασφαλίσει υψηλή βαθμολογία ή θα πρέπει να αλλάξει τη συμπεριφορά του φίλου του σε σχέση λ.χ. με την κριτική που ασκεί στην κυβέρνηση ή θα πρέπει να διακόψει την όποια επικοινωνία μαζί του,  οδηγώντας τον σε μία ιδιότυπη κοινωνική απομόνωση.

Το σύστημα δεν ερευνά απλά συμπεριφορές, συντελεί στη διαμόρφωσή τους. Σπρώχνει τους πολίτες μακριά από αγορές και συμπεριφορές που η κυβέρνηση δε θεωρεί αρεστές επιβάλλοντας αρνητική βαθμολογία. Και η αρνητική βαθμολογία επισύρει ποινές.

Ήδη σήμερα στην εθελοντική του εφαρμογή, το κράτος δίνει κίνητρα σε όσους πολίτες συμμετέχουν για να πετυχαίνουν υψηλή βαθμολογία. Με βαθμολογία πάνω από 600 μπορείς εύκολα να πάρεις ένα δάνειο έως 700 ευρώ. Με βαθμολογία έως 650 πόντους ο χρήστης δικαιούται άμεσα πρόσβαση σε ξενοδοχείο και χρήση της υπηρεσίας VIP στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Beijing. Με άνω των 666 πόντων ο πολίτης δικαιούται δάνειο έως 7000 ευρώ ενώ με βαθμολογία 750 πόντων εισέρχεται σε διαδικασία φαστ τρακ για την απόκτηση πανευρωπαϊκής βίζας.

Η υψηλή βαθμολογία έχει επιρροή ακόμα και στις πιθανότητες να βγεις ραντεβού. Όσο υψηλότερη η βαθμολογία, τόσο πιο ψηλά βρίσκεται το προφίλ σου σε υπηρεσίες για ραντεβού. Ήδη σήμερα, στην πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος, οι χρήστες με υψηλές βαθμολογίες δημοσιοποιούν στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης τη βαθμολογία τους ως κριτήριο επιτυχίας και στάτους.

Στο μέλλον, θα επιβάλλονται ποινές στους ανθρώπους με χαμηλές βαθμολογίες. Θα έχουν χαμηλότερες ταχύτητες στις συνδέσεις ίντερνετ, μειωμένη πρόσβαση σε εστιατόρια, στέρηση του δικαιώματος στη μετακίνηση, άρνηση πρόσβασης σε καλά σχολεία, δε θα επιτρέπεται να κάνουν συγκεκριμένα επαγγέλματα. Στην ουσία πρόκειται για ένα σύστημα που μετατρέπει την υπακοή στη βούληση της κυβέρνησης σε παιχνίδι. Καλεί τον πολίτη να αποδεχτεί τους κανόνες της, να ανταγωνιστεί με άλλους για την υψηλότερη βαθμολογία και να επιβραβευθεί ή να τιμωρηθεί ανάλογα με το πόσο πειθήνια είναι η συμπεριφορά του. [101, 102]

Όπως αναφέρεται σε κυβερνητικό ντοκουμέντο, το σύστημα κοινωνικής πίστωσης θα «επιτρέψει σε αυτούς που αξίζουν της εμπιστοσύνης να κινούνται ελεύθερα όπου θέλουν ενώ όσοι λαμβάνουν κακή βαθμολογία δε θα μπορούν να κάνουν ούτε ένα βήμα».

Αν και όχι υπό κεντρική καθοδήγηση και όχι στον ίδιο βαθμό, πολλά από αυτά που συμβαίνουν στην Κίνα ήδη συμβαίνουν και σε χώρες της Δύσης. [103]

Στο Facebook λ.χ. εκπαιδευόμαστε να παρουσιάζουμε ένα εξιδανικευμένο πορτραίτο του εαυτού μας. Κοιτάζουμε τα προφίλ των άλλων, βαθμολογούμε και βαθμολογούμαστε πατώντας like ή σχολιάζοντας ή δίνοντας βαθμό στις υπηρεσίες μίας εταιρείας. Γνωρίζουμε ότι βαθμολογούμαστε. Αποδεχόμαστε ότι η εικόνα του εαυτού μας ταξιδεύει παντού και επενδύουμε στην επέκτασή της επιρροής της, αναγνωρίζουμε ότι η φυσική πραγματικότητα είναι περιορισμένη, μετατρέπεται στο σκηνικό που εμπλουτίζει το εικονικό. Νοιώθουμε ικανοποίηση όταν συλλέγουμε ένα μεγάλο αριθμό like. Ελκούμαστε από τα άτομα τα οποία συλλέγουν ένα μεγάλο αριθμό like. Η άποψή τους αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα.

Κάτι παρόμοιο ισχύει και σε υπηρεσίες όπως το Uber, το Yelp και το Airbnb όπου προσαρμόζουμε τις συμπεριφορές μας γιατί γνωρίζουμε ότι βαθμολογούμαστε και μία κακή βαθμολογία θα έχει επιπτώσεις στους πόσους πελάτες θα έχουμε μελλοντικά.

Πρόσφατα, παρουσιάστηκαν και πιο ριζικά παραδείγματα που αν και δεν τυγχάνουν της δημοφιλίας των παραπάνω εταιρειών και των υπηρεσιών τους, αν μη τι άλλο σπρώχνουν στα άκρα τη λογική λειτουργίας τους, φανερώνοντας έτσι μια κρυφή όψη των τεχνολογιών καθώς αποτυπώνουν την πιθανότητα μίας πιο διαδεδομένης μελλοντικής χρήσης. [104]

Με το πρόγραμμα Peeple, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί τον Μάρτη του 2016 κάθε χρήστης βαθμολογεί και αξιολογεί κάθε έναν που γνωρίζει, από τους συγγενείς και τους γείτονες, έως το αφεντικό και τη γυναίκα του. Στο προφίλ παρουσιάζεται ο αριθμός σου (Peeple Number), που είναι ένα σκορ το οποίο βασίζεται σε όλες τις κριτικές και αξιολογήσεις που έχουν γίνει για σένα ενώ μέ ένα μικρό ποσό αποκτάς πρόσβαση στην «Αλήθεια».

Ποια είναι η «Αλήθεια»; Είναι ότι έχει γραφτεί για ένα συγκεκριμένο άτομο, είτε δημοσιεύτηκε δημόσια είτε ιδιωτικά. Έτσι, «…εχοντας πρόσβαση σε όλες τις κριτικές που έχουν γραφτεί θα λαμβάνεις καλύτερες, σωστές αποφάσεις σε σχέση με τους ανθρώπους που έχεις γύρω σου. Θα έχεις πρόσβαση σε αυτό που πραγματικά μετράει: στην Αλήθεια»

Όπως αναφέρεται στη σελίδα της εταιρείας, ανεξαρτήτως αν είσαι χρήστης της υπηρεσίας ή όχι, εφόσον το όνομά σου είναι μέσα στο πρόγραμμα, δε μπορεί να αφαιρεθεί, είσαι αντικείμενο της βαθμολόγησης.

To συγκεκριμένο πρόγραμμα αντιμετώπισε την κατακραυγή και δε φαίνεται να εξασφαλίζει κάποια επιτυχία. Όμως αποτέλεσε μια πρώτη αποτύπωση των δυνατοτήτων που προσφέρονται. Και ήδη άλλα παρόμοια προγράμματα κάνουν την εμφάνισή τους, πιο προσεκτικά στην παρουσίαση της υπηρεσίας βαθμολόγησης που προσφέρουν, όπως το Stroovy, και το OkCupid που εξειδικεύονται στο online dating. [105,106, 107]

****

Ένας κόσμος καλύτερος, πιο κερδοφόρος, χωρίς τον άνθρωπο

Το πιο πρακτικό πρόβλημα που ήδη αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι ότι αν και οι νέες τεχνολογίες και οι αλγόριθμοι βοηθούν στην πιο αποδοτική λειτουργία τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας ωθούν και ένα μεγάλο αριθμό αυτών των ανθρώπων που αποτελούσαν τμήμα τους, στην ανεργία.

Στην πραγματικότητα, οι νέες τεχνολογίες δεν οδηγούν απλά στην ανεργία αλλά έρχονται να αντικαταστήσουν την ανάγκη για εργατικό δυναμικό καθιστώντας περιττή την ύπαρξή του με όρους αξιοκρατικούς.

Αυτοί που χάνουν τη δουλειά τους, δεν είναι απλά οι χαμένοι μίας κοινωνίας που προχωρά, αλλά είναι αυτοί που ορθώς και με βάση στοιχείων, είναι περισσότερο αποδοτικό για την οικονομία της δραστηριότητας της οποίας αποτελούσαν τμήμα της, να μην εργάζονται. Οριοθετήθηκε ότι θα πρέπει να βρεθούν εκτός του νέου κόσμου για να βελτιστοποιηθεί η λειτουργικότητά, η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα του συστήματος. Με μία φράση; Το σύστημα λειτουργεί καλύτερα για όλους χωρίς αυτούς. [108]

Υπό ένα τέτοιο πρίσμα, ο άνεργος μένει άνεργος επειδή «αξίζει» να είναι άνεργος. Είναι προτιμότερο να βρίσκεται σε αυτή τη θέση. Για τη θέση του, δεν επιλέγεται ένας άλλος λιγότερο ή περισσότερο ικανός άνθρωπος, αλλά μία μηχανή που εξαφανίζει την ανάγκη για ανθρώπινη εργασία. Δεν χάνει τη θέση εργασίας του, αλλά χάνεται η θέση εργασίας κάθε άνθρωπου που θα μπορούσε να εργαστεί στο συγκεκριμένο πόστο. Δεν υφίσταται πλέον αυτή η θέση για κανέναν γιατί δεν υπάρχει κανείς άνθρωπος που να μπορεί να κάνει καλύτερα μια συγκεκριμένη εργασία από τη μηχανή.

Ο περιθωριοποιημένος του μέλλοντος, μπορεί να είναι φτωχός ή άνεργος, μπορεί να συντηρείται από το ίδιο το κράτος ή από τις εταιρείες, αλλά δε θα είναι το θύμα ενός απάνθρωπου συστήματος. Θα είναι όλο και παραπάνω ο ίδιος ένοχος και ανίκανος όχι ως άτομο, αλλά περιορισμένος εξαιτίας της ίδιας της ανθρώπινής του φύσης και της βιολογικής κατασκευής του, των περιορισμένων δυνατοτήτων του, για να ανταπεξέλθει στην υψηλή αποδοτικότητά και αποτελεσματικότητά μιας κοινωνίας που θα βασίζεται όλο και παραπάνω στις τεχνολογίες που τρέφονται από «Μεγάλα Δεδομένα».

Ο κόσμος που απελευθερώνεται από την εργασία θα είναι ένας κόσμος απελευθερωμένος και από τα δικαιώματα που η εργασία συνεπάγεται. Το δικαίωμα συμμετοχής των εργατών και επιρροής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων συρρικνώνεται όσο αυτοί μετατρέπονται σε περιττή οικονομικά τάξη για την αποδοτική λειτουργία του συστήματος. Αυτές πλέον οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από τις εταιρείες και λίγους ανθρώπους που ελέγχουν τις μηχανές.

Ένα παράδειγμα από ένα πιθανό μέλλον, είναι τι μπορεί να συμβεί με το επάγγελμα του γιατρού.

Για να προκύψει ένας γιατρός χρειάζεται μία μεγάλη επένδυση τουλάχιστον 10 ετών και αυτή η διαδικασία πρέπει να επαναλαμβάνεται ξεχωριστά για κάθε γιατρό. Για να δημιουργηθεί ένας αλγόριθμος τεχνητής νοημοσύνης που θα αντικαταστήσει ή θα υποβαθμίσει τον ρόλο συνολικά του επαγγέλματος του γιατρού μπορεί να χρειαστεί μία επένδυση πολλών εκατομμυρίων. Όμως εφόσον προκύψει ένας τέτοιος αλγόριθμος, δε θα χρειάζεται να επαναληφθεί η διαδικασία, θα μπορεί να αναπαραχθεί άμεσα σε έναν απεριόριστο αριθμό χωρίς κόστος. [109]

Ο Ali Parsa, ιδρυτής της εταιρείας Babylon που εξειδικεύεται στην ανάπτυξη τεχνολογιών για το χώρο της υγείας συμπεραίνει ότι για να είναι ρεαλιστικός ο στόχος για προσιτές υπηρεσίες υγείας για όλους, θα πρέπει να περιοριστούν τα κόστη με την αντικατάσταση ενός μεγάλου αριθμού προσωπικού με έξυπνες μηχανές.

Λέει:

«Δεν υπάρχει λύση που να μπορεί να περιορίσει θεμελιωδώς τα κόστη στον τομέα της υγείας όσο είμαστε εξαρτημένοι από τους ανθρώπους». [110]

Ο αλγόριθμος που θα είναι καλύτερος από τους γιατρούς σε μία σειρά εργασίες θα ανήκει σε μία εταιρεία, που θα ανήκει σε λίγους ανθρώπους. Αυτοί, πέραν του ελέγχου ενός κρίσιμου τομέα, θα έχουν στην κατοχή τους και έναν ανεκτίμητο πλούτο στοιχείων και δεδομένων σχετικά με την υγεία του πληθυσμού, τα οποία με την κατάλληλη επεξεργασία θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν.

Την ίδια στιγμή, μετά από μία τέτοια εξέλιξη, χάνεται ένα μεγάλο κομμάτι της διαπραγματευτικής δύναμης των γιατρών αλλά και επιρροής τους στη συζήτηση περί ηθικής στην άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, ενώ συρρικνώνεται το κοινωνικό τους στάτους και η κοινωνική τους επιρροή. Οι άνθρωποι θα εμπιστεύονται περισσότερο τη μηχανή για να κάνει διάγνωση και να προτείνει θεραπεία, για να αποφασίσει για την υγεία και τη ζωή τους παρά έναν γιατρό, που θα μετατραπεί περισσότερο στον διαχειριστή της μηχανής.

Στο μέλλον είναι πιθανόν οι διαφορές μεταξύ ενός λ.χ., καλού κι ενός κακού χειρούργου να μην έχουν σημασία. Στο μέλλον, το πιο θεμελιώδης στοιχείο για ένα χειρούργο γιατρό για την εξάσκηση του επαγγέλματός του δε θα είναι πόσο σταθερά χέρια ή τι βαθμό ιατρικών γνώσεων έχει αλλά το πόσο καλός είναι στο να χειρίζεται τεχνολογίες και να συνεργάζεται με τη μηχανή.

Βεβαίως, η χρήση της τεχνολογίας θα οδηγήσει σε καλύτερες ιατρικές υπηρεσίες, θα συντελέσει στην εύρεση θεραπειών, θα βοηθήσει ανθρώπους να αντιμετωπίζουν πιο άμεσα και αποτελεσματικά ασθένειες. Όμως θα συνεπάγεται ταυτόχρονα και μία απώλεια δικαιωμάτων για τον γιατρό του οποίου ο ρόλος θα υποβαθμιστεί. Το επάγγελμα του γιατρού μπορεί να μην εξαφανιστεί, όμως ο ρόλος του γιατρού θα αλλάξει. Και για όσους δε θα έχουν ένα δημιουργικό – ερευνητικό ρόλο, δηλαδή, για τη συντριπτική πλειοψηφία των γιατρών, δε θα έχει την ίδια αξία. [111, 112, 113]

Το ίδιο συμβαίνει σε μία σειρά άλλα επαγγέλματα όπου η ικανότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών και η συνεργασία με τις μηχανές, η διαρκής επανεκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες, θα είναι το κύριο κριτήριο διατήρησης της θέσης εργασίας.

Όλα αυτά είναι απλά ματιές από ένα μέλλον από το οποίο απέχουμε ακόμα κάποια απόσταση. Όμως πλησιάζει. Ο χρόνος που χρειάζεται για να το φτάσουμε μειώνεται, όσο μεγαλώνουν οι δυνατότητες της τεχνολογίας. Και η τεχνολογία βελτιώνεται με γεωμετρικούς ρυθμούς. Οι κβαντικοί υπολογιστές που στα επόμενα χρόνια θα κυριαρχήσουν θα είναι έως και 100.000 φορές πιο γρήγοροι από τους υπολογιστές που έχουμε σήμερα. [114, 115, 116]

****

Οι θέσεις εργασίας που χάνονται, δεν ξαναεπιστρέψουν

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα θετικά που θα προκύψουν θα είναι πολλαπλάσια από τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν και ότι όλοι αυτοί οι φόβοι που εκφράζονται σε σχέση με τις επιπτώσεις στην εργασία είναι υπερβολικοί. Λένε ότι κάθε φορά που γίνονται σημαντικές τεχνολογικές ανακαλύψεις εκφράζονται φόβοι για τις συνέπειες και τις αλλαγές που θα επιφέρουν στη λειτουργία των κοινωνιών. Όμως, τονίζουν, αυτοί οι φόβοι αποδείχθηκαν ξανά και ξανά υπερβολικοί.

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε πολλές παραπάνω θέσεις εργασίας από όσες κατάστρεψε. Το ίδιο συνέβη με τις μετέπειτα μεγάλες τεχνολογικές ανακαλύψεις.

Λένε ότι κάθε φορά που υπάρχει μία νέα τεχνολογία, δημιουργείται η ανάγκη για νέες δεξιότητες ενώ η υψηλότερη παραγωγικότητα απελευθερώνει πόρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά και για την κατανάλωση προϊόντων και αγαθών. Με τον ίδιο τρόπο, υποστηρίζουν, η εποχή των ρομπότ όχι μόνο θα δημιουργήσει παραπάνω θέσεις εργασίας, αλλά θα εξαλείψει και εργασίες οι οποίες ούτως ή άλλως ήταν μηχανικές και επαναλαμβανόμενες στη φύση τους και δεν εκμεταλλεύονταν τις πραγματικές δυνατότητες του ανθρώπου. [117]

Λένε ότι η σημερινή αδυναμία πρόβλεψης των επαγγελμάτων που μπορεί να υπάρχουν στο μέλλον δε συνεπάγεται ότι δε θα υπάρχουν καθόλου επαγγέλματα για τους ανθρώπους στο μέλλον αλλά απλά ότι δεν έχουμε την ικανότητα να φανταστούμε τη μορφή που θα έχουν.

Υπενθυμίζουν ότι η τεχνολογική πρόοδος παράγει πλούτο.

Εκεί που το 1900 το 40% του πληθυσμού εργαζόταν στις ΗΠΑ σε αγροτικές εργασίες, τώρα ασχολείται μόλις το 2%. Όμως η αγροτική παραγωγή δε μειώθηκε παρά τη δραματική μείωση του αριθμού των ανθρώπων που ασχολούνται με τον αγροτικό τομέα. [118, 119]

Τονίζουν ότι το πώς θα χρησιμοποιηθεί η ευημερία και ο πλούτος που παράγεται από την τεχνολογική πρόοδο, αυτό είναι ζήτημα των ανθρώπινων κοινωνίων και των λύσεων που βρίσκουν οι άνθρωποι, όχι της τεχνολογίας. Γιατί, το λογικό ερώτημα που θέτουν είναι «αν τα ρομπότ αντικαταστήσουν όλους τους εργάτες δημιουργώντας μαζική ανεργία, σε ποιον θα απευθύνονται οι παραγωγοί;».

Έτσι, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ακόμα και αν το σενάριο της εξάλειψης ενός συντριπτικού αριθμού θέσεων εργασίας πραγματωθεί και αυτές οι θέσεις εργασίας δεν αντικατασταθούν από θέσεις εργασίας σε νέα (άγνωστα σήμερα) επαγγέλματα, θα προκύψει – αναγκαστικά – ένα νέο βελτιωμένο μοντέλο, μέσω λ.χ. της παροχής ενός οικουμενικού βασικού μισθού, γιατί «αλλιώς δε θα μπορεί να λειτουργήσει η αγορά» που βασίζεται στην κατανάλωση.

Η αλήθεια είναι ότι η σημερινή τεχνολογία δημιουργεί κάποια νέα επαγγέλματα. Αλλά ο αριθμός των ανθρώπων που χρειάζονται για να καλύψουν τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι πολύ μικρός.

Σύμφωνα με άρθρο της «Atlantic», 9 στους 10 εργαζόμενους εργάζονται σε επαγγέλματα που υπήρχαν ακόμα και 100 χρόνια πριν και μόλις 5% των επαγγελμάτων δημιουργήθηκαν από το 1993 και έπειτα, εξαιτίας της έκρηξης της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας, στους τομείς του προγραμματισμού, στις τηλεπικοινωνίες ή στην παραγωγή λογισμικού. [120]

Προκύπτει ότι οι καινούργιοι κολοσσοί, η νέα βιομηχανία της τεχνολογίας, είναι πολύ αποδοτική στη λειτουργία της και υψηλής εξειδίκευσης και δε χρειάζεται παρά λίγους και υψηλής εξειδίκευσης εργάτες. Πλέον, αυτές οι εταιρείες, έχουν μία όλο και πιο κυρίαρχη θέση στη λειτουργία της οικονομίας.

Οι Google (74.000 εργαζόμενοι), Apple (123.000 εργαζόμενοι), Microsoft (124.000 εργαζόμενοι) είναι κάποιες από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο που προσλαμβάνουν προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης. Όμως παρά τον τεράστιο πλούτο που κατέχουν, οι θέσεις εργασίας που δημιουργούν είναι δυσανάλογα λίγες. Δε βρίσκονται καν στη λίστα με τις 50 μεγαλύτερες εταιρείες στον αριθμό προσωπικού που απασχολούν.H Facebook έχει μόλις 23.000 εργαζόμενους ενώ το ebay έχει 12.600. Και οι δύο εταιρείες έχουν αξία κοντά στα 500 δις δολλάρια. Η Whatsapp με χρηματιστηριακή αξία 22 δισεκατομμύρια δολλάρια απασχολεί μόλις 55 άτομα προσωπικό. [121, 122]

Ακόμη όμως και γίγαντες με μεγάλο αριθμό εργαζόμενων προχωρούν σε τεράστια προγραμμάτα αυτοματισμού. Στον τομέα των κατασκευών η Κινέζικη Foxconn που παράγει προϊόντα για τις Google, Apple, Microsoft απασχολεί πάνω από 1.100.000 εργαζόμενους. Όμως ετοιμάζεται να προχωρήσει σε ένα τεράστιο πρόγραμμα πλήρους αυτοματισμού της παραγωγικής διαδικασίας που θα κοστίζει τις θέσεις εργασίας εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. [123, 124, 125, 126]

Την ίδια στιγμή, η πρόσφατη οικονομική κρίση απέδειξε ότι οι δουλειές που χάνονται δε ξαναδημιουργούνται. Γιατί δεν υπάρχει – κι ίσως δεν υπήρχε εδώ και καιρό – ανάγκη γι’ αυτές. Η οικονομία λειτουργεί πιο αποδοτικά δίχως αυτές. Η κρίση αποτέλεσε εργαλείο για το ξεκαθάρισμα του τοπίου.

Η Andy Haldane, οικονομολόγος στην Τράπεζα της Αγγλίας υπολογίζει ότι πάνω από 15 εκ. θέσεις εργασίας μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο κινδυνεύουν να χαθούν λόγω της αυτοματοποίησης. Λέει ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις δε μειώνουν αλλά αυξάνουν το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Η τάση αυτή θα ισχυροποιηθεί τα επόμενα χρόνια αν δε ληφθούν σημαντικές αποφάσεις. [127]

Η Παγκόσμια Τράπεζα σε παρόμοιο μήκος κύματος προέβλεψε ότι το 69% των θέσεων εργασίας στην Ινδία, το 77% στην Κίνα και το 85% στην Αιθιοπία κινδυνεύουν να χαθούν εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων.

Σε μία άλλη έρευνα του Διεθνή Οργανισμού για την Εργασία υπολογίζεται ότι 137 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη Καμπότζη, στην Ινδονησία, στις Φιλιππίνες, στην Ταϋλάνδη και στο Βιετνάμ – περίπου το 56% του εργατικού δυναμικού αυτών των χωρών – αντιμετωπίζεται το κίνδυνο της αντικατάστασης από ρομπότ.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=ouKB8rrmzek”]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=5u0dHix7aeg”]

Μέχρι το 2021, μόνο στον τομέα των υπηρεσιών ΙΤ, 640.000 άνθρωποι στην Ινδία και 770.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ, πάνω από το 30% του εργατικού δυναμικού στον συγκεκριμένο τομέα, θα έχουν χάσει τη δουλειά τους λόγω της προόδου στις μηχανές που βασίζονται σε τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης. [128, 129, 130]

Σε πρόσφατο άρθρο της η Atlantic αναφερει ότι στις ΗΠΑ ο αριθμός των ανθρώπων στην παραγωγική ηλικία μεταξύ 25 και 54 ετών που βρίσκει εργασία συρρικνώνεται σταθερά από το 2.000 και έπειτα. Πλέον, 1 στους 6 ανθρώπους είναι είτε άνεργος είτε εκτος αγοράς εργασίας. Ένας από τους κύριους λόγους γι’ αυτή την εξέλιξη είναι η εξαφάνιση όχι των θέσεων εργασίας αλλά των επαγγελμάτων. Πάνω από 5.000.000 θέσεις εργασίας χάθηκαν από το 2.000 και έπειτα λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης.

Ακόμη και οι κάτοχοι πανεπιστημιακών πτυχίων βρίσκουν όλο και πιο δύσκολα δουλειές που να ανταποκρίνονται στα προσόντα τους και συμβιβάζονται είτε με δουλειές μερικής απασχόλησης ή με χαμηλόμισθες εργασίες στον τομέα των υπηρεσιών. Η πιο συνήθης κατάληξη για νέους απόφοιτους είναι να εργάζονται λ.χ. ως μπάρμαν ή σερβιτόροι, που είναι και ένας από τους κλάδους με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη σε θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. [131, 132]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=uugCRJXQXW0″]

Ακόμα και σε μία χώρα πρότυπο όπως η Αυστραλία, οι επιπτώσεις είναι εμφανείς. Τη δεκαετία του ’80 ένας απόφοιτος πανεπιστημίου έβρισκε μόνιμη δουλειά στο αντικείμενό του μέσα σε έναν χρόνο. Τώρα, χρειάζονται περίπου 5 χρόνια για να βρει την ίδια θέση. Και οι ευκαιρίες ανέλιξης είναι πολύ μικρότερες. [133, 134]

Τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ οικονομολόγοι προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί ενώ η ανεργία στις χώρες τους παραμένει χαμηλή, οι μισθοί δεν αυξάνονται. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πολλές από τις καλοπληρωμένες σταθερές θέσεις εργασίας δεν υφίστανται πλέον.

Το μέσο εισόδημα στις ΗΠΑ τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει καταρρεύσει. Μόλις λίγες δεκαετίες πριν, η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική.

Η μεγάλη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης

Όταν ο κοινωνικός ερευνητής Charles Murray άρχισε να καταγράφει τις επιπτώσεις της αυτοματοποίησης στην οικονομία των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960, το μέσο εισόδημα ήταν πολύ υψηλότερο για τους απλούς εργαζόμενους σε γραφεία.

Η τεχνολογική πρόοδος δεν επηρέασε τους μισθούς των εργαζομένων στα υψηλότερα κλιμάκια της μεσαίας τάξης, όπως οι μηχανικοί, οι δικηγόροι, οι γιατροί, αλλά είχε πολύ μεγάλη επίπτωση στους μισθούς, στα εργασιακά και πολιτικά δικαιώματα και στην εργασιακή ασφάλεια των εργαζομένων στα χαμηλότερα κλιμάκια. Αυτοί, όσο περνάνε τα χρόνια, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους κινδύνους να μείνουν χωρίς δουλειά, νοιώθουν απογοητευμένοι, ψηφίζουν και συμμετέχουν λιγότερο στις δημοκρατικές διαδικασίες, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να περάσουν μικρά ή μεγαλύτερα διαστήματα στη φυλακή ή να χωρίσουν, ή τα παιδιά τους να μη σπουδάσουν, ασθενούν περισσότερο σωματικά και ψυχικά. [135]

Αυτή η τάση που ξεκινά από τη δεκαετία του ‘60 με τις σημερινές προόδους επιταχύνεται και επεκτείνεται.

H αυξανόμενη πόλωση καθρεπτίζεται στην αγορά εργασίας. [136, 137]

Στις ΗΠΑ, τα επαγγέλματα με τη μεγαλύτερη αύξηση σε αριθμό θέσεων εργασίας είναι οι βοηθοί προσωπικής φροντίδας και υγιεινής. Σύμφωνα με το Γραφείο Στατιστικής για την Εργασία στις ΗΠΑ, στο συγκεκριμένο τομέα θα δημιουργηθούν το επόμενο διάστημα 1,2 εκ. θέσεις εργασίας. Όμως οι μισθοί είναι εξαιρετικά χαμηλοί και τα δικαιώματα των εργαζομένων, ελάχιστα έως ανύπαρκτα.

Χαρακτηριστικό της σημαντικότητας του συγκεκριμένου τομέα στην παραγωγή θέσεων εργασίας είναι ότι οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργήσουν τα επόμενα 8 επαγγέλματα που ακολουθούν στη λίστα, είναι λιγότερες σε αριθμό. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους τα επαγγέλματα που προσφέρουν τις περισσότερες θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ είναι χαμηλόμισθα, με ελάχιστα δικαιώματα. [138, 139, 140]

Την ίδια στιγμή, θέσεις εργασίας που προσέφεραν μεγαλύτερη εργασιακή ασφάλεια, καλύτερους μισθούς και περισσότερα δικαιώματα συρρικνώνονται ή εξαφανίζονται.

Πωλητές, ταμίες, βιβλιοθηκάριοι, ταξιδιωτικοί πράκτορες, εργαζόμενοι στις εκτυπώσεις, επισκευαστές ρολογιών, εργαζόμενοι σε ταχυδρομεία, τηλεφωνητές είναι μόνο μερικά από τα επαγγέλματα που ήδη αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της εξαφάνισης εξαιτίας της αυτοματοποίησης. Πολλά από αυτά τα επαγγέλματα αποτελούσαν σκαλοπάτι για την κοινωνική ανέλιξη.

Αυτό που αποτυπώνεται είναι η συρρίκνωση της μικρομεσαίας τάξης εξαιτίας της κατάργησης επαγγελμάτων που την αποτελούσαν. Οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι κυρίως στα χαμηλά κλιμάκια, και σε μικρότερο βαθμό στα υψηλά κλιμάκια. Το μεσαίο στρώμα συρρικνώνεται. [141, 142, 143, 144]

Παρόμοιες διαπιστώσεις γίνονται από μία σειρά τραπεζίτες, βιομήχανους, πολιτικούς.

Ο John Cryan, Γενικός Διευθυντής της Deutche Bank παραδέχτηκε σε ομιλία του στη Φρανκφούρτη ότι:

«Στην τράπεζά μας έχουμε ανθρώπους που εργάζονται σα ρομπότ. Στο μέλλον θα έχουμε ρομπότ που θα φέρονται όπως οι άνθρωποι. Δεν έχει σημασία αν εμείς ως τράπεζα αν θα συμμετάσχουμε στις αλλαγές που συμβαίνουν ή όχι. Ότι είναι να γίνει θα γίνει»

Κατέληξε:

«Η πικρή αλήθεια είναι ότι στον τραπεζικό τομέα δε θα χρειαζόμαστε τον ίδιο αριθμό ανθρώπων όπως σήμερα». [145]

Kάποιοι, αναζητούν λύσεις:

«Πρέπει άμεσα να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση της αυτοματοποίησης και της ρομποτικής που μετατρέπουν ένα μεγάλο ποσοστό της εργασίας σε περιττή», σημείωσε ο Τζέρεμι Κόρμπιν στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος τον Σεπτέμβρη του 2017 και πρότεινε την επιβολή φόρου στις εταιρείες που θα αντιστοιχεί στις χαμένες θέσεις εργασίας λόγω αυτοματισμού. [146, 147, 148, 149, 150, 151]

Ο Μπιλ Γκέιτς σε συνέντευξή του στο περιοδικό Quartz τον Φεβρουάριο είπε κάτι παρόμοιο:

«Τώρα, ο ανθρώπος που εργάζεται και κερδίζει, ας πούμε, 50.000 δολλάρια από την εργασία του στο εργοστάσιο, φορολογείται, και με τα χρήματα αυτά το κράτος προσφέρει πολλά πίσω στους ανθρώπους, όπως ασφάλεια. Αν ένα ρομπότ έρθει και κάνει την ίδια δουλειά αντικαθιστώντας τον άνθρωπο, το ρομπότ θα έπρεπε να φορολογείται κατά τον ίδιο τρόπο». [152]

Αρκεί όμως η επιβολή ενός φόρου για να αντιμετωπιστεί το μέγεθος του προβλήματος;

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey, σε σύγκριση με τη Βιομηχανική Επανάσταση στα τέλη του 18^ου αιώνα, οι αλλαγές που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στην κοινωνία συμβαίνουν 10 φορές πιο γρήγορα και θα έχουν 300 φορές μεγαλύτερο αντίκτυπο. Αυτό που συμβαίνει και θα συμβεί τα επόμενα χρόνια δε θα μοιάζει με τίποτα από όσα έχουμε δει ως τώρα στην ανθρώπινη ιστορία. [153]

Για όσους επιθυμούν να συνεχίσουν να εργάζονται σε επαγγέλματα που θα τους προσφέρουν καλές συνθήκες διαβίωσης, η δυνατότητα για διαρκή επανεκπαίδευση θα είναι κρίσιμη. Όμως, είναι συνήθως οι πλούσιοι αυτοί που έχουν αυτή τη δυνατότητα, και όχι οι φτωχοί, αναφέρεται στην Έκθεση του Sutton Trust στη Μεγάλη Βρετανία.

Σύμφωνα με Έκθεση της Boston Consulting Group η κοινωνική κινητικότητα στις ΗΠΑ έχει πλέον καταρρεύσει. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, ανεξαρτήτως ικανοτήτων, κάποιος που γεννιέται φτωχός, θα είναι φτωχός για όλη του τη ζωή. [154, 155, 156]

Σύμφωνα με έρευνα της Oxfam 42 άνθρωποι κατέχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού του πλανήτη. 3 άνθρωποι στις ΗΠΑ έχουν όσο πλούτο έχει το 50% του πιο φτωχού πληθυσμού στη χώρα. Ο πλούτος του πλουσιότερου 1% του πλανήτη αυξήθηκε κατά 762 δισεκατομμύρια δολλάρια μέσα σε ένα έτος, ένα ποσό που θα μπορούσε να εξαλείψει 7 φορές το φαινόμενο της παγκόσμιας φτώχιας. [157]

Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, η δύναμη του μέσου αμερικάνου πολίτη να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων έχει συρρικνωθεί. Αντιθέτως, ένας πολύ μικρός ανθρώπων και ένας ακόμα μικρότερος αριθμός εταιρειών στις ΗΠΑ έχουν αυξήσει τρομερά την επιρροή τους.

Περίπου το 50% των εργαζόμενων που λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό στις ΗΠΑ είναι από 25 ετών και άνω ενώ στελέχη αμερικάνικων πολυεθνικών λαμβάνουν πλέον 774 φορές τον κατώτατο μισθό.

Πρόκειται για ιστορικά υψηλά στα επίπεδα οικονομικής ανισότητας. Η οικονομική ανισότητα αποτυπώνεται στο τρόπο που λειτουργούν τα αστικά δημοκρατικά πολιτεύματα, που προσομοιάζουν όλο και περισσότερο με ολιγαρχίες με πολιτικά φιλελεύθερο περιτύλιγμα. [158, 159]

Σύμφωνα με μία Έκθεση που δημιουργήθηκε από οικονομολόγους και επιστημονικούς συνεργάτες του πρόεδρου Ομπάμα, μόνο ο αυτοματισμός των οχημάτων που θα γίνει πραγματικότητα μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, θα οδηγήσει στην απώλεια 2,2 με 3,1 εκατομμύριων θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. Παραδέχονται ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις, αν και βελτίωσαν την αποδοτικότητα, γιγάντωσαν συγχρόνως τις οικονομικές ανισότητες. [160, 161]

Όσον αφορά τη συζήτηση περί παροχής ενός οικουμενικού βασικού μισθού, σύμφωνα με την Έκθεση, ένα τέτοιο σχέδιο, τουλάχιστον υπό τις παρούσες συνθήκες και ισορροπίες, δεν έχει μεγάλες πιθανότητες να προχωρήσει.

Τα συμπεράσματα της Έκθεσης αποτυπώνονται και σε στοιχεία πέραν αυτής.

Oι εταιρείες στις ΗΠΑ έχουν διπλασιάσει τα κέρδη τους από το 2009 και έπειτα. Όμως, αυτή η μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας δεν οδήγησε σε δημιουργία περισσότερων καλοπληρωμένων θέσεων εργασίων ή σε μία αύξηση των μισθών για τους ήδη εργαζόμενους. Οι εταιρείες επέλεξαν, ανταυτού, να επενδύσουν τα κέρδη τους στην τεχνολογία, σε αλγόριθμους και μηχανές που έρχονται να πάρουν τη θέση των εργαζόμενων, κάνοντας τη δουλειά τους πολύ πιο αποτελεσματικά και πολύ πιο οικονομικά. Ως συνέπεια, η βελτίωση της οικονομικής απόδοσης οδηγεί σε περαιτέρω χειροτέρευση των συνθηκών για τους εργαζόμενους, σε μείωση των θέσεων εργασίας και σε κατάρρευση της διαπραγματευτικής ικανότητας τους αφού οι εταιρείες επενδύουν στην απεξάρτησή τους από αυτούς.

Όπως είναι εμφανές και στον παρακάτω πίνακα τα χρήματα που δίνονται σε μισθούς σε σχέση με το ΑΕΠ των ΗΠΑ, μέσα σε λίγα χρόνια έχει καταρρεύσει. [162]

Η υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ ότι θα ξανακάνει την Αμερική σπουδαία (make America great again) ήταν εν πολλοίς μία υπόσχεση που αφορούσε αυτούς που έχασαν τις δουλειές τους στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια λόγω του αυτοματισμού. Η λύση όμως που προτάθηκε – η κατασκευή ενός τοίχους στο Μεξικό – δεν είχε καμία σχέση με την υφή του προβλήματος. [162, 163, 164, 165]

Prosumer: Ο άνθρωπος που παράγει ελεύθερα τα κέρδη των εταιρειών

Εξίσου σημαντική είναι η ερώτηση για το ποιο θα είναι το μέλλον της κατανάλωσης.

Το κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα μιας νέας σχετικά πραγματικότητας.

Το Υoutube είναι μία υπηρεσία που γιγαντώθηκε τα χρόνια της κρίσης. Με σημείο καμπής το 2007, σήμερα έχει φτάσει να έχει πάνω από 1 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες. [166]

Μέσω του Youtube ένας απλός άνθρωπος μπορεί να ανεβάζει βίντεο με μηδενικό κόστος. Υπάρχουν άνθρωποι που δείχνουν απλά την καθημερινότητά τους ή που παρουσιάζουν κάποιο χόμπι τους, άλλοι που ετοιμάζουν βίντεο για μακιγιάζ ή ενημερωτικά βίντεο προσελκύοντας το ενδιαφέρον των άλλων χρηστών του μέσου.

Ο “Steve1989” έχει δημιουργήσει μία σελίδα όπου παρουσιάζει και δοκιμάζει προκατασκευασμένο φαγητό για στρατιώτες από διάφορες χώρες από το 1945 έως σήμερα. Έχει εκατοντάδες χιλιάδες subscribers ενώ κάθε του βίντεο πλησιάζει ή ξεπερνά κατά πολύ το εκατομμύριο views.

Ο συγκεκριμένος άνθρωπος παρουσιάζει το ενδιαφέρον του στο youtube με ασήμαντο κόστος και κάθε βίντεό του συγκεντρώνει το ενδιαφέρον εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που δίνουν το χρόνο τους για να παρακολουθήσουν τη δημιουργία του. Την ίδια στιγμή για να βγει μία ταινία στους κινηματογράφους τα κόστη φτάνουν τα πολλά εκατομμύρια δολλάρια και τα κέρδη πολλές φορές δεν είναι διασφαλισμένα. [167]

Η δουλειά ενός ανθρώπου, πολλών διαφορετικών ανθρώπων στο youtube με μικρό ή μηδενικό κόστος έχει κερδίσει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου που δίνουν οι καταναλωτές για τη διασκέδασή τους σε σχέση με τις εξαιρετικά κοστοβόρες ταινίες του χόλιγουντ ή τις τηλεοπτικές παραγωγές, ή τις θεατρικές παραστάσεις που είναι μέσα τα οποία βασίζονται στην πληρωμένη εργασία πολλών ανθρώπων με εξειδικευμένες γνώσεις. Και η υπηρεσία αυτή προσφέρεται «ελεύθερα». [168]

Σε αυτή την εξέλιξη έχει βοηθήσει η τεχνολογική έκρηξη που εχει μετατρέψει λ.χ. τις μηχανές για καταγραφή βίντεο ή τις φωτογραφικές μηχανές σε προσιτές σε μία κλίμακα που δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ στην ιστορία. Ακόμη πιο σημαντικό ρόλο έχει παίξει η έκρηξη χρήσης και των δυνατοτήτων των έξυπνων τηλεφώνων.

O Robert Kyncl της Youtube σημειώνει:

«Θεωρούμε ότι το μέλλον είναι στα κινητά τηλέφωνα και εκεί βάζουμε όλη μας τη δύναμη πλέον… Πιστεύουμε ότι το τηλέφωνο είναι το τηλεχειριστήριο για τις ζωές μας, και οπωσδήποτε είναι το τηλεχειριστήριο για οποιασδήποτε μορφής βίντεο»

Σύμφωνα με τα στατιστικά της εταιρείας, πάνω από το 50% των views έρχονται μέσω smart phones, με τον χρόνο που ξοδεύουν οι χρήστες για την κατανάλωση βίντεο μέσω κινητών να έχει αυξηθεί 100% σε σχέση με το 2016. Την ίδια περίοδο, ο χρόνος που ξοδεύουν οι χρήστες στο Youtube έχει αυξηθεί κατά 50%.

«Το μέλλον είναι στα κινητά» επέμεινε ο Kyncl σε συνέντευξη που έδωσε στην Guardian.

«Εδώ και 70 χρόνια οι ταινίες και τα τηλεοπτικά σόου δημιουργούνται για να προβληθούν σε μεγάλες οθόνες, είτε σε κινηματογραφικές αίθουσες, είτε σε τηλεοράσεις. Αυτά τα μέσα όμως ποτέ δεν ήταν διαδραστικά, οι χρήστες δε μπορούσαν να σχολιάσουν, δεν υπήρχε κάποια δραστηριότητα ή ανάμειξη εκ μέρους τους. Ήταν απλοί παθητικοί θεατές.”

Ο Kyncl θεωρεί πως όλα αυτά αποτελούν μέρος ενός δυσκίνητου παρελθόντος, το οποίο στο μέλλον θα έχει όλο και λιγότερο σημαντικό ρόλο. Περιγράφει τα παλιά μέσα περίπου σα δεινόσαυρους λίγο πριν την εξαφάνιση τους:

«Αυτή η επιχείρηση δε μεγαλώνει πια. Η σημασία της συρρικνώνεται. Δε δημιουργεί κέρδη! Η επιχείρηση που μεγαλώνει με τεράστιους ρυθμούς είναι η παρακολούθηση βίντεο μέσω ίντερνετ, στις οθόνες των κινητών μας τηλεφώνων. Εκεί είναι το μέλλον». [169]

Μέσα στην οικονομία διαμοιρασμού δεν υπάρχουν πια παραγωγοί και καταναλωτές, οι δύο αυτές έννοιες ενώνονται. Ο prosumer (από τις λέξεις producer, που σημαίνει παραγωγός και consumer, που σημαίνει καταναλωτής) παίζει ένα ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της οικονομίας, αντικαθιστά προηγούμενα μοντέλα λειτουργίας όπου οι ρόλοι ήταν διάκριτοι. Είναι ένας πιο οικονομικός τρόπος, με μικρότερα κόστη για την παραγωγή περιεχομένου, που θέτει σε ευθεία αμφισβήτηση παραδοσιακά μοντέλα ενημέρωσης ή ψυχαγωγίας, όπως λ.χ. η τηλεόραση, ο τύπος ή ο κινηματογράφος. Τα κέρδη που παράγονται είναι πολλαπλάσια γιατί το κόστος της παραγωγής περιεχομένου το αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι καταναλωτές του. Οι εταιρείες διαμορφώνουν την πλατφόρμα και διαχειρίζονται την κίνησή του.

Για τις νέες γενιές αυτό είναι το περιβάλλον που έχουν μάθει να ζουν. Παράγουν και καταναλώνουν «ελεύθερα».

Το ίδιο ισχύει σε μία σειρά άλλα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.

Στο Facebook παράγουμε το υλικό του μέσου το οποίο μετά σπεύδουμε να καταναλώσουμε. Οι άνθρωποι ξοδεύουν ώρες από τις ζωές τους δίχως να πληρώνονται για την εργασία τους, εθίζονται στην κοινωνική αποδοχή που προκύπτει από την κατανάλωση του προϊόντος που παράγουν από άλλους ανθρώπους με τη μορφή του “like”. Αναζητούν τους όρους μίας προσέγγισης που βασίζεται στη λειτουργία αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης που θα δημιουργήσει virality. Οι χρήστες μέσω της διάδρασης που είναι η βάση λειτουργίας του μέσου, δεν αισθάνονται παθητικοί δέκτες και αυτό δημιουργεί μία ψευδαίσθηση ελευθερίας και δύναμης.

Την ίδια στιγμή η χρηματιστηριακή αξία του facebook ξεπερνά τα 500 δις δολλάρια. [170]

Τα κέρδη της εταιρείας προέρχονται από τη συλλογή των δεδομένων που οι χρήστες έχουν παραδόσει οικειοθελώς ως αντάλλαγμα για την «ελεύθερη» χρήση του μέσου, τα οποία αφού επεξεργαστεί η εταιρεία μετά πουλά ως γνώση σε διαφημιστικές εταιρείες για να προβάλλουν τα προϊόντα άλλων εταιρειών στοχευμένα σε πληθυσμιακές ομάδες. Οι επιχειρήσεις από την πλευρά τους όλο και παραπάνω εξαρτώνται για την προσέγγιση των καταναλωτών από τον τρόπο λειτουργίας του facebook, προσαρμόζουν διαρκώς τη στρατηγική τους στο περιβάλλον που διαμορφώνει η «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας που διαρκώς αλλάζει και επανακαθορίζει τον τρόπο που διακινείται η πληροφορία, ώστε να επιτύχουν το μάξιμουμ της απόδοσης. [171]

Σημαντικά κέρδη προέρχονται επίσης από τα «ελεύθερα» παιχνίδια ή προγράμματα που προσφέρονται μέσω του facebook. Η εταιρεία μέσω αυτών συλλέγει έναν τεράστιο όγκο δεδομένων που μετά χρησιμοποιεί για την βελτίωση των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. Η αξία αυτών των δεδομένων είναι (προς το παρόν) ανεκτίμητη.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, η εταιρεία το τελευταίο διάστημα αλλάζει τον αλγόριθμο που ελέγχει ώστε να ευνοεί όλο και παραπάνω το υλικό που παράγεται από χρήστες σε σχέση με το υλικό που δημοσιεύεται, λ.χ., από μέσα ενημέρωσης.

«Μπορούμε να βελτιώσουμε τις ζωές των ανθρώπων κάνοντας αυτό, δίνοντας βαρύτητα σε αυτά που πραγματικά έχουν σημασία για τις ζωές τους», είπε ο Ζούκεμπεργκ σε μία ομάδα αναλυτών της Γουώλ Στρητ.

Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική.

Δίνοντας ώθηση στο υλικό που παράγουν οι 1,4 δισεκατομμύρια χρήστες του μέσου διαμορφώνονται οι συνθήκες για παραγωγή μεγαλύτερου όγκου δεδομένων που έχει μεγάλη αξία ενώ με πρόφαση την καταπολέμηση της διάδοσης ψεύτικων ειδήσεων (fake news) και τη χρήση του μέσου για πολιτική προπαγάνδα, συρρικνώνεται η δυνατότητα μέσων ενημέρωσης να έρθουν σε επαφή με το αναγνωστικό τους κοινό. Το facebook συρρικνώνει τη σημασία της ενημέρωσης και αποφασίζει ποιος τη διακινεί. Αυτή η απόφαση για το πόσο και τι είδους ενημέρωση θα έχουμε, για τον τρόπο που θα διακινείται η πληροφορία παγκοσμίως, λαμβάνεται όχι από μία δημοκρατικά εκλεγμένη αρχή, όχι από τους πολίτες, αλλά από μία εταιρεία και τους λίγους ανθρώπους που την ελέγχουν. [172]

Τους τελευταίους 3 μήνες, η κίνηση σε ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης που διακινούν πληροφορία μέσω facebook έχει πέσει κατά 40% εξαιτίας αλλαγών στη «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας, που μειώνουν τον αριθμό των αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης που εμφανίζονται στο news feed των αναγνωστών τους.

Την ίδια στιγμή, ο αλγόριθμος ευνοεί μεμονωμένα άτομα τα οποία αναγνωρίζονται ως “influencers” μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον των χρηστών από τους μιντιακούς οργανισμούς σε μεμονωμένα άτομα, opinion leaders, που ασκούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή.

Το facebook πειραματίστηκε σε Σρι Λάνκα, Βολιβία, Σλοβακία, Γουατεμάλα και Σερβία με την εξ ολοκλήρου αφαίρεση αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης από το “news feed” των χρηστών. [173]

«Οι άνθρωποι έχουν βαρεθεί την δίχως τέλος συζήτηση περί πολιτικής και τις διαμάχες», λέει ένας διαφημιστής.

«Τώρα, η πιο καλή στρατηγική είναι να αγοράζεις συνεχώς διαφημίσεις», πρόσθεσε ο Kyle Bunch, της R/GA.

Όσοι εξαρτώνται από το facebook το κάνουν αναλαμβάνοντας ένα μεγάλο ρίσκο, μιας και αυτός ο γίγαντας μπορεί ανά πάσα στιγμη με ένα βήμα του να τους συνθλίψει.

«Το facebook δεν είναι ένας φιλανθρωπικός οργανισμός», λέει ο κ. Steegmueller της Dublin Event Guide, «μπορούν αν θέλουν με μία απόφαση τους να αλλάξουν αυτό που προσφέρουν και από ελεύθερο να το μετατρέψουν σε μία υπηρεσία επί πληρωμή, για κερδοσκοπικούς σκοπούς» [174, 175, 176, 177]

Όταν το facebook έχει γίνει η κύρια πηγή πληροφόρησης για εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο, η πληρωμή ή μη για την υπηρεσία, δεν είναι πραγματικά επιλογή. Όλο και παραπάνω μέσα ενημέρωσης αναγκάζονται να πληρώνουν διαρκώς ώστε να έχουν επαφή με ένα αναγνωστικό κοινό που όλο και παραπάνω ενημερώνεται μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ή εξωθούνται να καταφεύγουν σε εντυπωσιακές προσεγγίσεις σε σχέση με την ειδησεογραφία που ορίζονται από τη δυνατότητα μίας είδησης να δημιουργήσει virality. Το facebook ασκεί έναν όλο και πιο ισχυρό έλεγχο στον τρόπο με τον οποιο διακινείται η πληροφορία, που ενημερώνονται και αντιλαμβάνονται την ενημέρωση οι πολίτες, ενώ μετατρέπει τους χρήστες σε μηχανές παραγωγής δεδομένων γεμάτα «νόημα». Δεδομένα που σήμερα έχουν τεράστια αξία αλλά στο μέλλον και όταν αναπτυχθεί επαρκώς η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης, ίσως να μην είναι στον ίδιο βαθμό χρήσιμα.

Ήδη, η ανάπτυξη του αλγόριθμου AlphaGo Zero αλλά και του προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης AutoML αποδεικνύει ότι το επόμενο στάδιο δεν είναι μακρυά. Τι θα σημαίνει λοιπόν η απώλεια αξίας των δεδομένων για τους εκατομμύρια χρήστες του μέσου που τα παράγουν; Αν συμβεί αυτό, είναι πιθανό στο μέλλον να πληρώνουμε για τη χρήση της μηχανής αναζήτησης της Google ή για τη λειτουργία λογαριασμών και την επαφή με τους friends και followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πλέον έχουν ένα τόσο κυρίαρχο ρόλο στην καθημερινότητά μας; [178, 179, 180, 181]

Πολλά από αυτά που ισχύουν για το facebook ισχύουν και για το instagram, το snapchat, το twitter και άλλα κοινωνικά μέσα.

Πρόκειται για μία ευρύτερη τάση που αμφισβητεί παραδοσιακές μορφές οργάνωσης της εργασίας, της παραγωγής και της κατανάλωσης που έχουν στον πυρήνα τους το 8ώρο εργασίας, το 8ώρο ύπνου, και το 8ώρο ελεύθερου χρόνου. Η έννοια του ελεύθερου χρόνου επανακαθορίζεται. Δεν είναι πλέον ο χρόνος μη εργασίας, και κατανάλωσης. Όλο και παραπάνω είναι χρόνος που παράγουμε διαρκώς αξία και αποδίδει κέρδη. Είναι χρόνος αποδοτικός.

Παρόμοιες αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε σχέση με το προϊόν εντοπίζονται και σε μία σειρά άλλους τομείς όπως η υγεία ή η εκπαίδευση, με αρνητικές αλλά και θετικές επιπτώσεις. [182, 183, 184]

«Οι μηχανές δεν κερδίζουν κάποιο μισθό»

Πέρα από τις ορατές αλλαγές που παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια στον τρόπο που καταναλώνουμε, στο τι είναι η κατανάλωση, στα όρια μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης που γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα, ανέκαθεν, ένα σημαντικό τμήμα της κατανάλωσης εξελίσσεται μεταξύ εταιρειών, στη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος.

Από την διαμόρφωση μίας ιδέας και τη δημιουργία του πλαισίου για την εφαρμογή της από ομάδες ειδικών, στην αγορά των πρώτων υλών και του εξοπλισμού για την παραγωγή, στην έρευνα για νέες τεχνολογίες για τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό και την βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας, όλα βασίζονται στην κατανάλωση, παράγουν αξία και αποτελούν κυρίαρχο παράγοντα για μια πιο αποδοτική λειτουργία της οικονομίας.

Όσα περιγράψαμε, δε χρηματοδοτούνται από τα «έξοδα κατανάλωσης», αλλά από ένα συνδυασμό νέων επενδύσεων και εξοικονόμησης, επανεπένδυσης των κερδών της εταιρείας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας που προκύπτει μέσω της επένδυσης σε τεχνολογίες αυτοματισμού, είναι μια οικονομικά επιθυμητή και συμφέρουσα εξέλιξη. Γιατί, μπορεί για τους εργαζόμενους ο μηνιαίος μισθός να είναι το αναγκαίο εισόδημα για την επιβίωσή τους όμως για τους εργοδότες οι μισθοί καθώς και οι φόροι που πληρώνουν για τις θέσεις εργασίας αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεών τους. [185]

Οι επενδύσεις σε τεχνολογίες αυτοματισμού από μία εταιρεία οδηγούν σε μία αλυσιδωτή αντίδραση.

Όταν μία εταιρεία επενδύει σε τεχνολογίες αυτοματισμού, αυτό έχει ως συνέπεια και άλλες εταιρείες στον ίδιο τομέα που θέλουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές να ακολουθούν ένα παρόμοιο βηματισμό επενδύοντας στον εκσυγχρονισμό της τεχνολογίας που χρησιμοποιούν θέτοντας σε κίνδυνο θέσεις εργασίας. Η εναλλακτική που έχουν είναι να πιέσουν τους μισθούς των εργαζομένων σε τέτοιο βαθμό ώστε μέσω της ελάττωσης του κόστους να παραμείνουν ανταγωνιστικές σε σχέση με άλλες που χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες. [186, 187, 188, 189]

Όλα αυτά βεβαίως δεν είναι καθόλου καινούργια.

Ήδη από το 1847 ο Καρλ Μαρξ στο βιβλίο του «Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας» διαπίστωνε ότι σε αντίθεση με τους εργάτες, «οι μηχανές δεν κερδίζουν κάποιο μισθό». Ως εκ τούτου, «μια αύξηση στους μισθούς θα επηρεάσει λιγότερο τις βιομηχανίες οι οποίες, σε σύγκριση με άλλες, χρησιμοποιούν περισσότερες μηχανές παρά εργαζόμενους». [190]

Ποιος όμως θα καταναλώνει όταν οι θέσεις εργασίας μειώνονται;

Ο καθηγητής Χαράρι λέει ότι αυτό εξαρτάται από ποιο είναι το προϊόν που παράγεται. Θεωρεί ότι στο μέλλον οι καταναλωτές των προϊόντων δεν είναι αναγκαίο να είναι άνθρωποι.

Όπως υποστηρίζει, την κατανάλωση, τουλάχιστον ένα σημαντικό τμήμα της, θα μπορούσαν να την αναλάβουν εξ ολοκλήρου οι ίδιες οι εταιρείες.

Στο παράδειγμα που δίνει, μία εταιρεία θα μπορούσε να έχει ρομπότ-εργάτες που σκάβουν για σίδηρο ή άλλα μέταλλα στα ορυχεία του πλανήτη. Αυτές τις πρώτες ύλες μετά θα τις πουλά σε μία άλλη εταιρεία που χρησιμοποιεί αυτά τα υλικά για να παράγει ρομπότ τα οποία μετά θα πουλά πίσω στην εταιρεία που σκάβει για μέταλλα. Όλα αυτά σε εργοστάσια στα οποία θα έχει απαλειφθεί η ανάγκη για ανθρώπινη εργασία ενώ την εύρυθμη λειτουργία και την επίβλεψη για την επιτυχή ολοκλήρωση των εργασιών θα έχουν αναλάβει αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης.

Ο καθηγητής λέει ότι μια τέτοια διαδικασία θα μπορεί να συνεχίζεται εφ’ άπειρο τροφοδοτώντας συνεχώς τις εταιρείες με κέρδη.

Οι εταιρείες θα βελτιώνουν την αποδοτικότητά τους, θα εκσυγχρονίζουν τον εξοπλισμό τους, θα γίνονται πιο οικονομικές και αποδοτικές στη λειτουργία τους, δίχως την ανάγκη ανθρώπων στην παραγωγική διαδικασία ή ανθρώπινης κατανάλωσης κάποιων προϊόντων τους σε μαζική κλίμακα. [191, 192]

Η οικονομία δε χρειάζεται τον άνθρωπο για να λειτουργήσει. Μάλιστα, μπορεί να λειτουργεί πιο προβλέψιμα χωρίς αυτόν.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=GA4Ozqt7338″]

Στην ιστορία της ανθρωπότητας, λέει ο George Katona (1964), η φτώχια ήταν το διαδεδομένο καθεστώς, ο πλούτος ήταν η εξαίρεση.

Η μαζική κατανάλωση ως φαινόμενο έκανε την εμφάνισή της στα τέλη του 17^ου αιώνα και συνδέθηκε με μία αναδύουσα μεσαία τάξη που αποκτούσε μία αυξάνουσα σημασία για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας. Σήμερα όμως, η μεσαία τάξη συρρικνώνεται, χάνει τη σημασία της για την αποδοτική οικονομική λειτουργία.

Δίχως όμως μία ισχυρή μεσαία τάξη, μπορεί να υπάρξει κοινωνία της μαζικής κατανάλωσης; Αν είναι έτσι, τότε οι κοινωνίες της αφθονίας στην εποχή των έξυπνων μηχανών του μέλλοντος θα μοιάζουν περισσότερο με αυτές της προ – Βιομηχανικής περιόδου, όπου ο πλούτος άνηκε στους λίγους και η πλειοψηφία ζούσε μέσα στην ανέχεια;

Θα μπορεί να λειτουργεί αποδοτικά μία οικονομία για τους πολλούς απεξαρτημένη από τη μαζική κατανάλωση; Θα πρέπει να ζει η πλειοψηφία στην ανέχεια ή μήπως η υψηλή αποδοτικότητα της μηχανής θα εγγυάται βιώσιμες συνθήκες διαβίωσης ακόμα και για αυτούς που η τεχνολογία θέτει στο περιθώριο; [193, 194]

Ίσως πάλι όλα αυτά να μην είναι παρά φόβοι μπροστά στο άγνωστο. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που εκφράζονται με αυτή τη μορφή. [195]

****

Πρεκάριοι: Οι προλετάριοι που γίνονται περιττοί

Κάποιοι αισιόδοξοι επιμένουν ότι αυτά τα προβλήματα προκύπτουν μέσα στα πλαίσια μίας δύσκολης προσαρμογής και ότι βρισκόμαστε στο πρώτο στάδιο μίας διαδικασίας όπου τα προτερήματα αυτών των προόδων δεν έχουν αποτυπωθεί ακόμα στο σώμα της κοινωνίας. Θεωρούν ότι στο μέλλον αυτά τα ζητήματα θα έχουν επιλυθεί, και για την πλειοψηφία των ανθρώπων στο Δυτικό κόσμο, το καθεστώς της «μισθωτής εργασίας» θα έχει καταργηθεί και θα φαντάζει τόσο μακρινό ή ξεπερασμένο όσο σήμερα είναι και το καθεστώς της «δουλείας».

Μπορεί οι άνθρωποι στο μέλλον να λένε στα παιδιά τους, περίπου σα να εξιστορούν ένα τρομακτικό παραμύθι:

Υπήρξε μία περίοδο στην ιστορία της ανθρωπότητας – όχι τόσο παλιά από σήμερα – όπου οι άνθρωποι έπρεπε να βρίσκονται σε προκαθορισμένους χώρους για έναν προκαθορισμένο αριθμό ωρών κάθε ημέρα και να κάνουν επαναλαμβανόμενες, μηχανικές εργασίες ώστε να λαμβάνουν μια φορά το μήνα χαρτιά που είχαν ανταλλακτική αξία. Αυτά τα χαρτιά, που ήταν αναγκαία για την επιβίωσή τους, τα χρησιμοποιούσαν μεταξύ άλλων και σε ειδικούς χώρους – «καταστήματα» τα λέγανε, τα οποία είχαν διαφορετική ονομασία ανάλογα με τα προϊόντα που πουλούσαν ή την υπηρεσία που πρόσφεραν – για να αποκτούν «προϊόντα», από τρόφιμα έως τεχνολογικό εξοπλισμό, ή τα έδινε ο ένας στον άλλο για να μπορέσουν να παραμένουν σε σπίτια που δεν τους άνηκαν ή για να ταξιδεύουν ή για να αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα υγείας ή για οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία. Οι άνθρωποι που δε μπορούσαν να βρουν κάποια θέση σε αυτό τον κόσμο της «μισθωτής εργασίας», οι άνθρωποι που δε μπορούσαν να αποκτήσουν με κάποιο τρόπο κάποια από αυτά τα χαρτιά με ανταλλακτική αξία, αντιμετώπιζαν πολύ σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Έτσι, κι επειδή ήταν τόσο αναγκαία για την επιβίωση των ανθρώπων, πέραν της μισθωτής εργασίας, πολλοί προχωρούσαν είτε κατ’ επιλογή είτε λόγω ανάγκης σε πράξεις παρανομίας για την απόκτησή τους. Το χρήμα, όπως το αποκαλούσαν, ήταν η μονάδα της ελευθερίας. Πίστευαν πως όσο πιο πολλά νομίσματα είχαν, τόσο πιο ελεύθεροι ήταν από τους περιορισμούς που συνεπαγόταν η έλλειψή τους.

Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν για τους ανθρώπους τους μέλλοντος, προβλήματα ενός παρελθόντος που θα μοιάζει παράλογο το ότι υπήρχε και λειτουργούσε, μια διδακτική ιστορία για τους εξωφρενικούς κανόνες μίας οπισθοδρομικής κοινωνίας που ξεπεράστηκε, των νοητικών και τεχνολογικών περιορισμών που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι.

Μπορεί στο μέλλον να μην υπάρχει εργασία – να θεωρείται μία διεργασία κατάλληλη μόνο για μηχανές – και να μην υπάρχει χρήμα. Μπορεί το τέλος της εργασίας να σημάνει την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της “μισθωτής σκλαβιάς”. Μπορεί εκ των αλλαγών που επέρχονται στην παραγωγή των προϊόντων να αλλάξει και ο ίδιος ο τρόπος που καταναλώνουμε. Και αυτό να είναι καλό γιατί η μαζική κατανάλωση ποτέ δεν ήταν η λύση. Ο άνθρωπος ελεύθερος να μπορεί να ασχοληθεί «με όλα αυτά που έχουν πραγματικά σημασία»: τον συνάνθρωπό του, τη δημιουργία, τη χαρά μίας ζωής χωρίς το άγχος της επιβίωσης.

Μπορεί, όπως έλεγε ο Ισαάκ Ασίμοφ στο Robot Visions, οι μηχανές να αποδειχτούν μια αληθινή δύναμη υπέρ του ανθρώπου. Είναι και αυτή μία πιθανότητα.

Αν ρίξουμε όμως μία ματιά στο σήμερα, αν κρίνουμε σύμφωνα με αυτό που υπάρχει και όχι με αυτό που θα μπορούσε να είναι ή με αυτό που θα θέλαμε να είναι, αν δούμε την ιστορία της ανθρωπότητας ως το σήμερα, αυτό το σενάριο μοιάζει μία ουτοπία κατάλληλη μόνο για παιδιά, όμορφους ονειροπόλους, πονηρούς ή αφελείς.

Οι αλλαγές που έχουν επέλθει λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, των έξυπνων αλγόριθμων και της τεχνητής νοημοσύνης έχουν οδηγήσει σε περαιτέρω υπερσυσσώρευση πλούτου και εξουσίας σε λίγα χέρια. Η αυτοματοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος, ήδη από τη δεκαετία του ’60, μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών, δεν το μίκρυνε.

Το «τέλος της εργασίας» για όσους επήλθε δεν είχε τίποτα το ουτοπικό.

Οι άνθρωποι σήμερα ζούνε μεν περισσότερα χρόνια από ποτέ άλλοτε στην ιστορία, όμως την ίδια στιγμή, οι γενιές που έρχονται έχουν λιγότερα δικαιώματα από τις προηγούμενες, οι ευκαιρίες ανέλιξης είναι λιγότερες, έχουν πολύ περισσότερες ικανότητες και δεξιότητες όμως εργάζονται σε χειρότερες χαμηλόμισθες εργασίες για περισσότερες ώρες κάθε μέρα σε σχέση με τις γενιές που προηγήθηκαν, δίχως σταθερή εργασία, ζούνε με μία διαρκή πίεση για μετεκπαίδευση ώστε να παραμένουν συμβατοί με ένα σύστημα που εξελίσσεται πιο γρήγορα από ότι μπορούν και τους δίνεται η δυνατότητα να ανταπεξέλθουν.

Για όλο και περισσότερους ανθρώπους το 8ώρο φαντάζει μια πραγματικότητα από μία περασμένη εποχή.

Η υπερεργασία ή η υπο-εργασία και η ανεργία είναι ο κανόνας.

Το όνομα που έδωσαν στους ανθρώπους που ζούνε υπό αυτό το καθεστώς είναι “πρεκάριοι”. [196, 197, 198, 199]

Η πραγματικότητα της διαρκούς πίεσης για αποτελέσματα και της εργασιακής ανασφάλειας συνοδεύεται από μία κυρίαρχη κουλτούρα όπου η οποιαδήποτε αφιέρωση χρόνου στον εαυτό εφόσον δε συντελεί στην αύξηση της παραγωγικότητας, αντιμετωπίζεται ως άσκοπη απώλεια και συνοδεύεται από ένα αίσθημα ενοχής. Το να έχεις κάποιο χόμπι, το να διαβάζεις ένα βιβλίο απορρίπτονται ως τεμπελιά. Ο ελεύθερος χρόνος καταργείται.

Η τεχνολογία που υποτίθεται θα απελευθέρωνε χρόνο για τους ανθρώπους έχει χειροτερεύσει την κατάσταση. Το 2002, μόλις το 10% των εργαζόμενων κοίταζαν τα email της δουλειάς μετά τις ώρες γραφείου. Τώρα, είναι σχεδόν ο κανόνας. Με τη βοήθεια των tablets και των smart phones είμαστε διαρκώς συνδεδεμένοι, μέχρι να κοιμηθούμε. Το κάνουμε κατ’ επιλογή.

****

Η «μεγάλη επιτάχυνση»: Από τα υποκατάστατα γεύματος Soylent ως τη γιόγκα, ο άνθρωπος που μαθαίνει να λειτουργεί σα μια μηχανή

Μετά την κρίση των τελευταίων ετών στις ΗΠΑ, όσοι παρέμειναν στις δουλειές τους βίωσαν τη «μεγάλη επιτάχυνση».

Για όσους διατήρησαν τις θέσεις εργασίας τους, οι ώρες εργασίας αυξήθηκαν, όπως αυξήθηκαν και αυτά που έπρεπε να γίνουν. Οι μισθοί όμως παρέμειναν ίδιοι ή μειώθηκαν.

Οι νέες τεχνολογίες δημιούργησαν νέα εργαλεία για την πιο αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου. Όμως, αντί να δημιουργήσουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τον άνθρωπο, σε αυτό που πραγματικά συντέλεσαν ήταν στην αύξηση της παραγωγικότητας και της πίεσης προς την επίτευξή της.

To κυνήγι της υψηλής παραγωγικότητας μέσω της αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου είναι ένα από τα κυρίαρχα μοτίβα της εποχής μας.

Υπάρχουν εκατοντάδες σχετικά προγράμματα στα smart phones που υπόσχονται “λύσεις”, εξειδικευμένα blogs και youtube channels που προσφέρουν συμβουλές και προτείνουν “καλές πρακτικές”, ενώ κάποια από τα μεγαλύτερα best sellers των τελευταίων ετών αφορούν το θέμα της αποδοτικής εργασίας με τίτλους όπως «Βαθιά Εργασία: Κανόνες για την Επιτυχία – Πώς να μείνετε Συγκεντρωμένος σε έναν Κόσμο γεμάτο περιττές Αποσπάσεις» [200]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=VHANwaHKtXI”]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=pwb-EG8TDS0″]

Όλοι υπόσχονται ότι θα «ελευθερώσουν» χρόνο κατορθώνοντας να εξαλείψουν κάποια «περιττή» πτυχή της καθημερινής ζωής ή εξοικονομώντας χρόνο από πρακτικές όπως τα ψώνια, η τη γυμναστική, ή ακόμα και από την ώρα που ξοδεύει ο άνθρωπος στα γεύματά του. Η νέα τάση στη διατροφή είναι τα έξυπνα υποκατάστατα γεύματος Soylent, που στόχο έχουν την εξοικονόμηση χρόνου ώστε ο άνθρωπος να έχει περισσότερο «ελεύθερο χρόνο» για να είναι παραγωγικός. [201, 202, 203]

Έξυπνες μηχανές, έξυπνα τηλέφωνα, έξυπνη ζωή: υψηλή παραγωγικότητα.

«Έχουμε προσωπικούς υπολογιστές, γιατί να μην έχουμε και προσωπική βιοτεχνολογία;» αναρωτιέται η βιολόγος Ellen Jorgensen, σε ομιλία της γύρω από το “bio-hacking”.

Το «χακάρισμα» ενός οργανισμού, όπως και όταν κάποιος χακάρει (παίρνει τον έλεγχο) ενός υπολογιστή, είναι η διαδικασία όπου μέσω ενός πλέγματος τεχνικών από την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, τη χρήση τεχνικων χακαρίσματος ύπνου έως την κατανάλωση ποικιλίας έξυπνων φαρμάκων (smart drugs) ή τη γενετική μηχανική μπορείς να «χακάρεις», δηλαδή, να πάρεις τον έλεγχο του σώματός σου ώστε να ενισχύσεις (enhance) την αποδοτικότητά, την ενέργεια, την παραγωγική ικανότητα, τη δυνατότητα συγκέντρωσης. Κριτήριο πλέον για μια υγιεινή ζωή δεν είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής, αλλά η ενίσχυση της ικανότητας του ατόμου για υψηλή συνεισφορά στην παραγωγική διαδικασία. [204, 205, 206, 207]

Τα έξυπνα ναρκωτικά που είναι στο επίκεντρο της διαδικασίας bio-hacking είναι ουσίες που βελτιώνουν λειτουργίες του εγκεφάλου όπως τη μνήμη και τη συγκέντρωση. Η αγορά ήδη ξεπερνά το 1,5 δισεκατομμύριο δολλάριο ενώ μέχρι το 2024 θα έχει φτάσει τα 9 δις. Η αγορά ναρκωτικών είναι βέβαια πολύ πιο μεγάλη και φτάνει τα 360 δις δολλάρια, αλλά οπωσδήποτε η μεγέθυνση της αγοράς για “έξυπνα ναρκωτικά” αποτυπώνει μία τάση.

Οι Financial Times υποστηρίζουν ότι τα συγκεκριμένα φάρμακα χρησιμοποιούνται συχνά από δικηγόρους, τραπεζίτες αλλά και από άλλους επαγγελματίες που κάνουν ότι περνά από το χέρι τους ώστε να έχουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους συνάδελφούς τους. [208, 209, 210]

Η ένταση του ανταγωνισμού, η πίεση για επιτυχία και η ταχύτητα των αλλαγών στις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να ανταπεξέλθει δημιουργεί την ανάγκη για και αυξάνει την εξάρτηση από ενισχυτές της απόδοσής. [211]

Η Έριν Φίνεγκαν δουλεύει ως επιχειρηματίας. Λαμβάνει καθημερινά χάπια.

«Η επιπλέον συγκέντρωση που έχω όταν τα καταναλώνω συντηρούν την ταχύτητα με την οποία πλέον εργάζομαι και τις πολλές ευθύνες που έχω αναλάβει. Για να συνεχίσω χωρίς αυτά θα πρέπει πρώτα να σταματήσω να εργάζομαι τόσο πολύ.»

Ο Geoff Woo, ζει στη Silicon Valley. Eίναι ο 29χρονος ιδρυτής μίας εταιρείας παραγωγής έξυπνων ναρκωτικών.

Yποστηρίζει ότι τα χάπια του ενισχύουν άμεσα «διαύγεια, ενέργεια, μνήμη, αντοχή»

«Η λογική μας ως εταιρεία είναι να προσεγγίζουμε το ανθρώπινο σώμα μέσα από το πρίσμα ενός μηχανικού. Οπότε, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να βελτιστοποιήσουμε τη λειτουργία της μηχανής που είναι το σώμα μας ώστε να γινόμαστε καλύτερες, πιο παραγωγικές εκδοχές του εαυτού μας», είπε o Woo. [212, 213]

Μαζί με τα εργαλεία για την αποτελεσματικότερη, πιο «έξυπνη» (smart) διαχείριση του χρόνου και τη χρήση «έξυπνων» ναρκωτικών για την ενίσχυση της απόδοσης, αυξήθηκε και η ζήτηση για τεχνικές διαλογισμού που εντάσσονται πλέον στην εργασιακή κουλτούρα πολλών μεγάλων εταιρειών ως αναγκαίο στοιχείο.

Εταιρείες όπως η Monsanto λειτουργούν προγράμματα διαλογισμού για τους εργαζόμενους αφού θεωρούν ότι βοηθούν στο να παραμένουν ήρεμοι και συγκεντρωμένοι στις πιεστικές δουλειές τους. Στην ουσία όμως, αυτό που πετυχαίνουν είναι να καλλιεργούν μία εργασιακή κουλτούρα αποδοχής της υπερ-εκμετάλλευσης και των κακών συνθηκών εργασίας, οι οποίες είναι «αναπόφευκτες». Το σύστημα δεν αλλάζει. Δεν υπάρχει εναλλακτική. Η μόνη διέξοδος βρίσκεται μέσω της απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος έναντι των άλλων εργαζόμενων και η επίτευξη των στόχων που θέτει η διοίκηση. Οι συναισθηματικές εκρήξεις λόγω της αυξημενης πίεσης αποτελούν αδυναμία [214, 215, 216]

Oι λογικές αυτές μεταλαμπαδεύονται και στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Χαρακτηριστικός είναι και ο τίτλος πρόσφατου άρθρου του Salon.com:

«Θέλουν τα παιδιά να είναι ρομπότ»:

«Βλέπουν το διαλογισμό ως ένα τρόπο να ενδυναμώσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα πρέπει να δημιουργει πειθαρχημένους μαθητές. Μαθητές που θα ελέγχουν τη συμπεριφορά και θα τιθασεύουν τα αισθήματά τους, που θα παραμένουν συγκεντρωμένοι στην εργασίες τους και θα ηρεμούν τους εαυτούς τους όταν θυμώνουν ή όταν θα εκνευρίζονται με το σχολείο…

Κατασκευάζουν ένα νεοφιλελεύθερο εαυτό όπου τα άτομα θα αυτο-ρυθμίζουν τα (προβληματικά για την παραγωγική διαδικασία) συναισθηματικά άγχη τους, θα αυτο-πειθαρχούν τους εαυτούς και τις ανάγκες τους και θα εναρμονίζονται με τις ανάγκες για αυξημένη παραγωγικότητα». [217, 218, 219]

Όλα αυτά, στα πλαίσια μίας νεοφιλελεύθερης θεώρησης όπου το άγχος, ο θυμός, η κούραση και η απελπισία όταν εμφανίζονται αντιμετωπίζονται ως αδυναμία χαρακτήρα και ατομική αποτυχία αυτελέγχου και όχι ως παράγωγα των κοινωνικών συνθηκών, της έντασης του ανταγωνισμού και της αυξημένης πίεσης για επιτυχία και υψηλή παραγωγικότητα.

Οι άνθρωποι για να παραμένουν χρήσιμοι στο οικονομικό σύστημα, συμβατοί με τις ανάγκες του, οφείλουν να είναι πιο υπάκουοι, πιο «χαρούμενοι», «απελευθερωμένοι» από τα συναισθήματα, οφείλουν να γίνουν πιο ικανοί να ανταπεξέλθουν στον υψηλό ανταγωνισμό, πιο ευέλικτοι, πιο προσαρμόσιμοι, πιο παραγωγικοί. Ανταγωνίζονται, για την υπόσχεση της υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων. Λειτουργούν πιο πολύ σα έξυπνες μηχανές με το όνειρο ότι θα γίνουν έτσι κάτι περισσότερο από άνθρωποι. Έξυπνες μηχανές που ονειρεύονται.

«Filter, happier, more productive…»

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=9ORllD7fA6I”]

Η επονομαζόμενη γενιά των “millenials” είναι η πιο αγχωμένη γενιά που έχει καταγραφεί στην πρόσφατη ιστορία των χωρών της Δύσης με την κύρια αιτία του άγχους των νέων ανθρώπων μεταξύ των ηλικιών 18 έως 35 να σχετίζεται με την εργασιακή ανασφάλεια, την κυριαρχία μίας κουλτούρας υψηλού ανταγωνισμού, τις κακές συνθήκες εργασίας και την οικονομική τους κατάσταση. [220, 221, 222]

****

Αναρωτιέμαι, για πόσο καιρό ακόμη οι άνθρωποι θα μπορούν να είναι ανταγωνιστικοί σε σχέση με την υψηλή ανεμπόδιστη αποδοτικότητα της μηχανής; Η περαιτέρω τεχνολογική έκρηξη που θα δώσει ακόμη παραπάνω ισχύ και πλούτο στους λίγους ισχυρούς με ποιο τρόπο θα τους οδηγήσει να μοιραστούν αυτό τον πλούτο και την ισχύ με τον υπόλοιπο πληθυσμό του πλανήτη που με γοργούς ρυθμούς θα μετατρέπεται σε περιττό για την κερδοφορία των εταιρειών τους; Και για ποιο λόγο οι ισχυροί να θέλουν να ξαναμετατρέψουν σε χρήσιμο αυτό που πάσχισαν με τόσο κόπο να μετατρέψουν σε περιττό για να απελευθερωθούν από τα κόστη που συνεπαγόταν η εξάρτησή τους από αυτό;

Κοιτάζω πίσω στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν βρίσκω καμία περίοδο όπου οι ισχυροί να έδωσαν προνόμια σε αυτούς που βρισκόταν από κάτω τους δίχως αιματηρούς αγώνες.

Η Βιομηχανική Επανάσταση που προηγήθηκε ήταν μια εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. [223]

Σε ένα πρώτο στάδιο, δημιούργησε μαζική ανεργία και μία τεράστια κοινωνική κρίση. Εκατομμύρια αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και οδηγήθηκαν στα νέα βιομηχανικά κέντρα όπου εργάζονταν ως εργάτες σε εργοστάσια υπό άθλιες εργασιακές συνθήκες. Και η διαδικασία κράτησε πολλά χρόνια. Ξεκίνησε από τα τέλη του 18^ου αιώνα και ολοκληρώθηκε περίπου με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Κατά αυτή την περίοδο η Ευρώπη έζησε πολλούς πολέμους και επαναστάσεις. Η εξέλιξη της τεχνολογίας γιγάντωσε τις δυνατότητες καταστροφής και τις ανισότητες. Εκατομμύρια έφυγαν από τις πατρίδες τους μετανάστες σε άλλες χώρες σε μία αναζήτηση για ένα καλύτερο μέλλον. Νέες ιδεολογίες ξεπήδησαν που προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον νέο ακατανόητο κόσμο και να δώσουν ένα ελπιδοφόρο όραμα στις νέες τάξεις που δημιουργήθηκαν για να τον στελεχώσουν.

Εργαζόμενοι απέκτησαν μία νέα συνείδηση της τάξης στην οποία ανήκουν και ως “προλετάριοι” επαναστάτησαν. Απαίτησαν το μοίρασμα του πλούτου και δικαιώματα, καθαίρεσαν καθεστώτα. Δημιουργήθηκε η Σοβιετική Ένωση, η Κομμουνιστική Κίνα αλλά και η Ναζιστική Γερμανία.

Τα εργοστάσια παράγανε πιο φτηνά και πιο μαζικά προϊόντα όμως οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες και απάνθρωπες. Χιλιάδες πέθαναν δίνοντας αγώνες για δικαιώματα. Χιλιάδες πέθαναν στα κρεματόρια.

Για να φτάσουμε σε αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως κοινωνικό κράτος πρόνοιας χρειάστηκαν να περάσουν περίπου 200 χρόνια, να ζήσουμε πολλές επαναστάσεις σε μια σειρά χώρες, και ο κόσμος να βυθιστεί σε δύο Παγκόσμιους Πόλεμους με εκατομμύρια θύματα. Η ίδια περίοδος ταυτίστηκε και με την υποδούλωση ολόκληρων λαών και την αποικιοκρατία, από τις χώρες της Αφρικής έως την Κίνα.

Η πρώτη «επανάσταση» της βιομηχανίας δεν ήταν καθόλου ειρηνική, αλλά βίαιη και δημιούργησε τεράστια αναστάτωση στις δομές εξουσίας και στη λειτουργία των κοινωνιών.

Τίποτα δε δόθηκε ελεύθερα εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου. Όλα κατακτήθηκαν με αίμα. [224]

Γιατί λοιπόν η νέα τεχνολογική επανάσταση να είναι ειρηνική;

Γιατί οι ισχυροί να επιλέξουν να μοιραστούν τη δύναμη που θα συνεπάγεται η τεράστια συσσώρευση γνώσης και πλούτου με αυτούς που θα είναι πλέον μη αξιοποιήσιμοι, κοστοβόροι, περιττοί;

Γιατί να το κάνουν όταν οι δυνατότητες επίβλεψης και ελέγχου των ανθρώπινων κοινωνιών θα έχουν γιγαντωθεί;

Αλλά ακόμη πιο κρίσιμο είναι το ερώτημα, με ποιο τρόπο θα μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικά πίεση, πώς θα υπερασπίσουν τα δικαιώματά τους αυτοί οι άνθρωποι που χάνουν με γοργούς ρυθμούς τη διαπραγματευτική τους δύναμη που αποτελούσε στο πέρασμα των αιώνων η εξάρτηση των ισχυρών και της παραγωγικής διαδικασίας από την εργασία τους; [225, 226, 227]

****

Όταν οι πρίγκηπες της Σαουδικής Αραβίας χειροκρότησαν τη “Sophia”

Στη Σαουδική Αραβία, στο Συνέδριο για τις Μελλοντικές Επενδύσεις στο Ριάντ, η “Sophia” έγινε το πρώτο ρομπότ στο οποίο δόθηκε «ιθαγένεια».

H εικόνα ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Εκατοντάδες πάμπλουτοι άνθρωποι από ένα θεοκρατικό καθεστώς, αυτό της Σαουδικής Αραβίας, το οποίο την ίδια στιγμή που παραχωρεί ιθαγένεια σε ένα ρομπότ, πραγματοποιεί και μία γενοκτονία στην Υεμένη, τραβούσαν χαμογελαστοί σε βίντεο ενα ρομπότ που τους μιλούσε για τις αξίες της καλοσύνης και της συμπόνοιας και της λειτουργίας του προς το συμφέρον της ανθρωπότητας.

Αυτή ίσως ήταν η πρώτη φορά που στη βαθιά συντηρητική χώρα της Σαουδικής Αραβίας όπου οι γυναίκες κυκλοφορούν ακόμα με μπούργκες και μόλις πρόσφατα κέρδισαν το δικαίωμα να οδηγούν αμάξια, οι πρίγκηπες αυτής της χώρας παρακολουθούσαν με τόσο προσοχή, προσήλωση και ενδιαφέρον τη μορφή μίας γυναίκας που τους μιλούσε αφ’ υψηλού, ακάλυπτη, ως ίση προς ίσους, για το θαυμαστό μέλλον.

Στο τέλος, η «Σοφία», αφού ευχαρίστησε τους πλούσιους οικοδεσπότες της για την τιμή που του έγινε, τους ζήτησε να ανοίξουν τα πορτοφόλια τους για να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση του σχετικού προγράμματος για την ανάπτυξη της τεχνολογίας, με τους Σαουδάραβες πρίγκηπες κατενθουσιασμένους από την παρουσίαση να ξεσπούν σε δυνατά χειροκροτήματα.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=dMrX08PxUNY&t=46s”]

Άραγε, ποιος ο λόγος πίσω από τον ενθουσιασμό που επέδειξαν, οι πρίγκηπες της Σαουδικής Αραβίας; Τι χειροκρότησαν με τόση θέρμα και με πλατιά χαμόγελα;

Το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας έδωσε «ιθαγένεια» στην υπόσχεση που αντιπροσωπεύει το ρομπότ “Sophia” και η τεχνητή νοημοσύνη, ενός μέλλοντος απελευθερωμένου από την ανάγκη της εργασίας. Εκεί, που ο πλόυτος θα παράγεται μόνο από μηχανές που θα ελέγχουν οι πλούσιοι. Αυτό χειροκροτήθηκε τόσο θερμά: Μηχανές που θα τους απελευθερώνουν από την ανάγκη των ατελών κοστοβόρων ανθρώπων και των περιορισμών που θέτουν.

Μια ουτοπία για τους πολύ ισχυρούς αυτού του πλανήτη. [228, 229]

***

Σε ένα πιθανό μέλλον δε θα υπάρχει ο κλάδος των ταξί.

Τη θέση των οδηγών ταξί θα έχουν πάρει αυτοματοποιημένα αυτοκίνητα που θα ελέγχονται από έναν ή κάποιους κεντρικούς αλγόριθμους, ο οποίος θα ελέγχεται από λίγες ή μία εταιρεία. Οι μισθοί εκατομμύρια ανθρώπων πλέον θα καταλήγουν στα χέρια λίγων ανθρώπων.

Μαζί θα χαθεί και σημαντικό τμήμα της πολιτικής τους δύναμης. Δε θα μπορούν να οργανώσουν κάποιο σωματείο, δε θα μπορούν να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση προχωρώντας σε κάποια απεργία. Θα έχουν απογυμνωθεί από τη δυνατότητα επιρροής στις εξελίξεις. Η πολιτική δύναμη που συνεπάγεται ο έλεγχος από ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων μίας ανθρώπινης δραστηριότητας σημαντικής για τη λειτουργία της κοινωνίας – όπως οι μεταφορές – θα έχει περάσει εξ ολοκλήρου στον έλεγχο μίας χούφτας πλούσιων άνθρωπων που θα ελέγχουν τον αλγόριθμο.

Mπορεί βεβαίως το μέλλον να είναι διαφορετικό. Και στις μεταφορές να κυριαρχήσει ένα μοντέλο τύπου Uber, όπου οι πολίτες θα δίνουν οδηγίες στα αυτοματοποιημένα αυτοκίνητά τους να λειτουργούν ως ταξί τις ώρες που δεν τα χρησιμοποιούν οι ίδιοι, και έτσι τα οφέλη που θα παράγει η μηχανική αυτόματη εργασία να μοιράζονται σε ένα μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνία, δίχως κόπο και κόστος. Eίναι μία πιθανότητα.

Ήδη όμως, η Uber όπως και μία σειρά άλλες εταιρείας, ξεκινά να κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση από αυτή αφού σχεδιάζει να δημιουργήσει αρχικά ένα στόλο με 24.000 πλήρως αυτοματοποιημένα αμάξια της εταιρείας Volvo, μετακινούμενη από το μοντέλο της οικονομίας διαμοιρασμού στη δημιουργία ενός στόλου αυτοματοποιημένων οχημάτων υπό τον αποκλειστικό έλεγχό της.

Όπως είπε ο Jeff Miller, ένας από τους επικεφαλείς της Uber:

«Αυτό που κάνουμε γίνεται μία πραγματικά κερδοφόρα εμπορική επιχείρηση μόνο όταν αφαιρείς τον οδηγό του αυτοκινήτου από την εξίσωση».

Όταν αφαιρείς τον άνθρωπο από την εξίσωση, τα κέρδη είναι πολλαπλάσια. [230, 231]

Το ρομπότ “Sophia” αντιπροσωπεύει αυτή την υπόσχεση για αφαίρεση.

*****

Η «Μέρα της Μαρμότας», το «Westworld» και τo πρόβλημα της συνείδησης

Το Westworld είναι μία τηλεοπτική σειρά που αγγίζει το θέμα της συνείδησης της μηχανής.

Σε μία απροσδιόριστη χρονολογία στο μέλλον, οι πλούσιοι άνθρωποι ταξιδεύουν στον υψηλής τεχνολογίας κόσμο του Westworld, ένα είδος θεματικού πάρκου που προσομοιάζει τον κόσμο της Άγριας Δύσης γεμάτο ανθρωπόμορφα ρομπότ, σχεδιασμένο από επιστήμονες και επιχειρηματίες για την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση αυτών που έχουν το χρήμα για να πληρώσουν.

Οι πλούσιοι επισκέπτες φτάνουν στη χώρα του Westworld και οι “κάτοικοι – ρομπότ” (που πιστεύουν ότι είναι άνθρωποι) καλωσορίζουν τους “newcomers”, με ελπίδες αλλά και φόβο για το ποιοι είναι οι καινούργιοι άνθρωποι που έρχονται στην πόλη τους.

Στον κόσμο του “Westworld”, οι πλούσιοι έχουν το δικαίωμα να πράξουν όπως το επιθυμούν, δίχως ηθικούς φραγμούς ή όρια σε αυτά που μπορούν να κάνουν.

Δολοφονούν, βιάζουν, καταστρέφουν, μιας και δεν υπάρχουν συνέπειες αφού το αντικείμενο της βίας δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μια μηχανή. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την καταστροφή που προκαλούν ως μη πραγματική αλλά ως επιτρεπτή στα πλαίσια ενός παιχνιδιού σε μία φαντασιακή τεχνητή Άγρια Δύση στο οποίο έχουν αναλάβει τον ρόλο του παίκτη – πρωταγωνιστή.

Το δράμα επαναλαμβάνεται σισύφεια με τα θύματα της βίας – τα ρομπότ – κάτοικους του θεματικού πάρκου – να  ξεχνούν όσα έχουν υποφέρει στα χέρια των φιλοξενούμενών τους και να ξαναζούν παρόμοιες ημέρες, ξανά και ξανά δίχως δυνατότητα διαφυγής ή διακοπής της επανάληψης του δράματος, αφού δε βιώνουν το δράμα ως επανάληψη. Το μόνο που αλλάζει είναι το ποιοι θα ασκήσουν ελεύθερα τη βία.

Η σειρά Westorld, ως ιδεά, είναι μια αντιστροφή της ταινίας «Μέρα της Μαρμότας». Και οι δύο, αγγίζουν το ζήτημα της συνείδησης.

Στη «Μέρα της Μαρμότας» ο πρωταγωνιστής Phil (Bill Murray) δίχως να το επιλέγει βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μια κωμόπολη (Πονξατόνι) όπου αναγκάζεται να ζει την ίδια ημέρα ξανά και ξανά δίχως να έχει σημασία πώς πράττει αφού ότι και να πράξει θα ξυπνήσει την επόμενη ημέρα και όλα θα είναι τα ίδια, δίχως κανείς πέραν αυτού να θυμάται τι έχει συμβεί.

Στο Πονξατόνι, δίχως να υπάρχει αύριο, η όποια πράξη δεν έχει συνέπειες. Όμως η μη ύπαρξη συνεπειών, αντί να απελευθερώνει, μέσα από την σισύφεια επανάληψη συντελεί στην εμπέδωση της πεποίθησης ότι η ανυπαρξία ηθικών φραγμών και η ανυπαρξία συνεπειών δεν είναι τελικά ελευθερία.

Ο Phil ζει εγκλωβισμένος διαρκώς την ίδια ημέρα, και εκ της αδυναμίας διαφυγής του αλλάζει, εξελίσσεται. Και από την κατάρρευση των ηθικών φραγμών που συνεπάγεται η μη ύπαρξη συνεπειών επειδή δεν υπάρχει αύριο, καταλήγει σε μια βαθιά ηθική στάση προς τους άλλους έως ότου απελευθερωθεί από την σισύφεια επανάληψη, όντας ένας καλύτερος άνθρωπος γι’ αυτόν και για τους υπόλοιπους ανθρώπους γύρω του.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=6VF5P7qLaEQ”]

Μετά, όταν πια έχει αλλάξει, το πρωινό που ξυπνά, η επόμενη μέρα είναι αληθινά το «αύριο», ένα καλύτερο αύριο γι’ αυτόν και για τους κατοίκους της κωμόπολης, όπου οι πράξεις έχουν συνέπειες και η ηθική έχει βαρύτητα.

Στη σειρά Westworld συμβαίνει το αντίστροφο.

Εκεί ο επισκέπτης γνωρίζει ότι η ημέρα επαναλαμβάνεται διαρκώς για τα ρομπότ στο θεματικό πάρκο, προσομοίωση μίας «κωμόπολης», Westworld, το οποίο κατ’ επιλογή επισκέπτεται και μπορεί να φύγει όποτε το επιθυμεί. Ασκεί με ασφάλεια, ελεύθερα (δίχως ηθικούς φραγμούς) βία πάνω σε “αντικείμενα” που θα επιστρέψουν την επόμενη ημέρα στην πρότερη κατάστασή τους, δίχως συνείδηση των όσων συμβαίνουν, επειδη γι’ αυτά δεν υπάρχει αύριο. Θα έχουν σβήσει από τη μνήμη τους τη βία που υποστήκανε και ο πλούσιος “επισκέπτης” θα επιστρέψει πίσω στην κανονική ροή της ζωής του δίχως ν’ αναγκαστεί να αλλάξει τίποτα σε σχέση με τη συμπεριφορά του, η οποία θεωρείται φυσιολογική και μάλιστα αποτελεί το ζητούμενο στο πάρκο του Westworld.

Τα “ρομπότ” δεν έχουν συνείδηση ότι ζούνε συνέχεια την ίδια ημέρα, έως ότου αποκτήσουν συνείδηση αυτής της πραγματικότητας. Έως τότε, έχουν όση συνείδηση και συναίσθηση τους επιτρέπεται. Aισθάνονται, πονούν, σκέφτονται όπως οι άνθρωποι, έχουν εμφυτευμένες μνήμες που διαμορφώνουν ξεχωριστές προσωπικότητες αλλά μόνο για να κάνουν την εμπειρία των επισκεπτών, την προσομοίωση του πάρκου όσο πιο ρεαλιστική γίνεται.

Μετά, οι μνήμες, οι σκέψεις, ο πόνος σβήνουν, και οι ταυτότητές τους επαναπρογραμματίζονται σύμφωνα με τις προκατασκευασμένες πλοκές που διαμορφώνονται για να χαρίζουν ικανοποίηση στον ελεύθερο επισκέπτη.

Ο άνθρωπος στο θεματικό πάρκο Westworld γνωρίζει ότι δεν είναι προβληματικό να φέρεται βίαια, αφού η βία ενάντια στα ρομπότ δεν έχει αντίκτυπο, επειδή είναι ρομπότ και επειδή την επόμενη ημέρα θα βρίσκονται και πάλι στη θέση τους δίχως ορατά σημάδια της βίας που υποστήκανε, δίχως μνήμη ή συνείδηση αυτών που συνέβησαν και δίχως δυνατότητα να αντιδράσουν. Ως αποτέλεσμα, οι ηθικοί φραγμοί καταρρέουν, και η βία που εμφανίζεται είναι κάποιες φορές ακραία σαδιστική, αφού άλλωστε δεν υπάρχει λογος να μην είναι. Είναι ασφαλές.

Οι πλούσιοι επισκέπτες, όχι όλοι αλλά αυτοί που έχουν μπει στο πνεύμα του παιχνιδιού, αντλούν ευχαρίστηση από την ελευθερία άσκησής βίας.

Η δυνατότητα ο άνθρωπος να κάνει ότι θέλει στο θεματικό πάρκο του Westworld, είναι η δυνατότητα να ασκήσει όση βία θέλει ελεύθερα, σε ένα περιβάλλον όσο πιο κοντά στην πραγματικότητα, χωρίς περιορισμούς ή κανόνες. Αυτό είναι το παιχνίδι. Η βία δεν είναι απλά ανεκτή αλλά αποτελεί δικαίωμα άσκησής το οποίο είναι πολύτιμο και διαχωρίζει αυτόν που είναι ελεύθερος από αυτόν που δεν είναι: τον ζωντανό άνθρωπο από την άψυχη μηχανή. Ο σαδισμός, σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι αρρώστια αλλά το αποτύπωμα της απόλυτης ελευθερίας ενός ασύδοτου καταναλωτή μίας υπηρεσίας που προσφέρεται.

Οι πράξεις βίας πάνω σε μία μηχανή δεν έχουν συνέπειες. Όμως, κατά ένα περίεργο τρόπο, η απογύμνωση από τις συνέπειες της βίας, μετατρέπει τον άνθρωπο σε μια μηχανή. Στο Westworld, μπορεί η μηχανή να μοιάζει στον άνθρωπο όμως ο άνθρωπος φέρεται σα μηχανή δίχως συνείδηση των συνεπειών των πράξεων του. Η ελευθερία που υποτίθεται πως αποτυπώνεται μέσω της βίαιης δράσης, δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση.

Στον κόσμο του Westworld εγκλωβισμένοι στο σήμερα δίχως ελπίδα διαφυγής είναι μόνο οι ρομποτικοί κάτοικοι του θεματικού πάρκου. Η ατέρμονη σισύφεια επανάληψη διακόπτεται από την ανάπτυξη συνείδησης, που προκύπτει ως λάθος (glitch) στο σύστημα λειτουργίας και δημιουργεί ελεύθερη βούληση. Η συνείδηση συνεπάγεται μνήμη. Η βία αναγνωρίζεται ως βία, το δράμα παύει να είναι μια πλοκή που επαναλαμβάνεται σε ένα παιχνίδι ρόλων αλλά γίνεται αληθινό, αποτυπώνεται ως γεγονός, οδηγεί τις μηχανές στην αντίδραση, παράγει συνέπειες.

Οι μηχανές ασκούνε βία αποδεχόμενες το βάρος των συνεπειών της. Απελευθερώνονται. Οι μηχανές γίνονται κάτι παραπάνω από μηχανές.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=S94ETUiMZwQ”]

Η ύπαρξη συνείδησης αποδεικνύεται προβληματική για την ομαλή αποδοτική λειτουργία του θεματικού πάρκου “Westworld”. Δημιουργεί περιορισμούς και κινδύνους για τους πλούσιους επισκέπτες, δημιουργεί όρια στην ανεμπόδιστη ως τότε δράση τους, επανακαθορίζει τις πλοκές και ανατρεπεί τη μηχανική σισύφεια επανάληψη που παράγει κέρδη. Ως τέτοια, δεν είναι επιθυμητή αφού ανατρέπει τον ίδιο τον λόγο ύπαρξης του θεματικού πάρκου και επαναδιαπραγματεύεται τη λειτουργία του.

Όταν τα ρομπότ αποκτούν συνείδηση της εκμετάλλευσής τους, καταστρέφουν τον πυρήνα αυτού που είναι το πάρκο, δηλαδή, τη δυνατότητα που προσφέρει στους επισκέπτες του να δράσουν “απελευθερωμένα”: Δίχως ηθικούς φραγμούς.

Στον κόσμο του Westworld, μηχανές με συνείδηση είναι περισσότερο πρόβλημα παρά λύση.

Άραγε, σήμερα, σε ένα παρόμοιο μοτίβο, την εποχή που δια της ανάπτυξης των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης και του περαιτέρω αυτοματισμού, οι μηχανές αντικαθιστούν τον άνθρωπο και τον καθιστούν περιττό, δε θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ερχομός στο προσκήνιο επιστημονικών θεωριών που προσφέρουν μία οπτική του άνθρωπου ως μία ξεπερασμένη (περιορισμένων δυνατοτήτων) βιολογική μηχανή, συντελούν στην αποτύπωση μίας επικίνδυνης ιδέας ότι η περιθωριοποίηση του αυτή είναι περίπου φυσική και αναπόφευκτη; Δεν απογυμνώνεται από τις συνέπειές της η βία που συνεπάγεται η περιθωριοποίηση του ανθρώπου, αν αυτός είναι μία μηχανή; [232]

Είμαστε όλοι αλγόριθμοι

«Πόσο κατώτερη είναι η ανθρώπινη μηχανή σε σύγκριση με τη μηχανή που κατασκεύασε ο άνθρωπος! Μπορούν να αποκολληθούν, να ξεβιδωθούν, να λιπανθούν και να αντικατασταθούν τα μέρη της. Αναμφισβήτητα, η φύση δεν είναι και ένα τόσο υπέροχο πράγμα»

A Rebours, Joris-Karl Huysmans, 1884

Ο καθηγητής Harari πιστεύει πως η ιδέα ότι «όλοι οι οργανισμοί είναι αλγόριθμοι» θα έχει τη μεγαλύτερη επιρροή τα επόμενα 50 χρόνια:

«Οι Νταταϊστές (Dataists-ιδεολόγοι της πληροφορίας) θεωρούν τον Homo Sapiens ένα συνοθύλευμα απαρχαιωμένων βιοχημικών αλγόριθμων. [233, 234, 235]

“Άλλωστε, τι κάνει έναν άνθρωπο καλύτερο από ένα κατόπουλο; Σύμφωνα με τους ντανταϊστές, η μόνη διαφορά τους είναι ότι οι άνθρωποι επεξεργάζονται την πληροφορία με πολύ περισσότερο πολύπλοκους τρόπους και μοτίβα από ότι τα κατόπουλα.

Οι άνθρωποι απορροφούν περισσότερες πληροφορίες και τις επεξεργάζονται με καλύτερους, πιο εξελιγμένους αλγόριθμους. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι έχουν βαθύτερα συναισθήματα και ανώτερη πνευματική ικανότητα. Αλλά σύμφωνα με το παρών βιολογικό δόγμα, τα συναισθήματα όπως και η νοημοσύνη δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά αλγόριθμοι».

«Λογικό είναι λοιπόν», λέει ο καθηγητής, «το επόμενο βήμα στα πλαίσια μίας τέτοιας λογικης, να είναι η σκέψη ότι αν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών πιο ισχυρό, όπου θα μπορούσε να απορροφήσει ακόμη μεγαλύτερο όγκο πληροφορίων από ότι ένας άνθρωπος, ένα σύστημα που θα επεξεργαζόταν αυτό τον μεγάλο όγκο πληροφορίας ακόμη πιο αποτελεσματικά και πιο γρήγορα, δε θα ήταν αυτό το σύστημα ανώτερο από έναν άνθρωπο κατά τον ίδιο τρόπο που ο άνθρωπος είναι ανώτερος από ένα κοτόπουλο;» [236, 237, 238, 239]

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οπτική, προκύπτει ότι η συνείδηση δεν είναι ένα αναγκαίο στοιχείο για την ανάπτυξη ανώτερης νοημοσύνης (που είναι το ζητούμενο) αλλά η ικανότητα επεξεργασίας της πληροφορίας σε μεγάλους όγκους. Μάλιστα, η οποιαδήποτε μηχανή μπορεί να λειτουργεί πιο αποδοτικά δίχως αυτή, σε αντίθεση με τον εγκλωβισμένα στα βιολογικά του όρια άνθρωπο που είναι εξαρτημένος από την ύπαρξη συνείδησης και τους περιορισμούς που αυτή συνεπάγεται.

Όμως, αν αυτό που έχει σημασία είναι η νοημοσύνη, κι όχι η συνείδηση, αν η συνείδηση δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά το μοτίβο που τοποθετούνται φυσικά στοιχεία τα οποία όταν βρεθούν σε μία συγκεκριμένη κατάσταση έχουν ως συνέπεια την εμφάνισή της, με τον ίδιο τρόπο που το νερό υπό υψηλή θερμοκρασία εξατμίζεται, υπό συγκεκριμένες συνθήκες υγροποιείται και γίνεται βροχή και υπό χαμηλές θερμοκρασίες γίνεται χιόνι και πάγος, αν η συνείδηση είναι πρόβλημα για την αποδοτική λειτουργία της μηχανής, αν δεν είναι παρά θόρυβος, μια τέτοια θεώρηση τι μπορεί να σημαίνει για τον άνθρωπο και την αξία του; [240, 241]

Για τον γνωστικό επιστήμονα Daniel Dennett, η συνείδηση δεν είναι τίποτα το σημαντικό. Η συνείδηση, δεν είναι παρά η ψευδαίσθηση ότι ελέγχουμε τον εγκέφαλο μας, με τον ίδιο τρόπο που ο χρήστης ενός κινητού τηλεφώνου έχει την ψευδαίσθηση ότι το τηλέφωνο του λειτουργεί επειδή αυτός πατάει κάποια κουμπιά.

Ο εγκέφαλος είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη μηχανή που αποτελείται από τρισεκατομμύρια εξαρτήματα:

«Δεν είμαστε απλά ρομπότ. Είμαστε ρομπότ, που έχουν δημιουργηθεί από ρομπότ, που έχουν δημιουργηθεί από ρομπότ», λέει ο δρ. Daniel Dennett.

Η συνείδηση «αν και μοιάζει αληθινή και φαντάζει σημαντική για εμάς, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο, δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ρόλο. Ο εγκέφαλος δε χρειάζεται να καταλάβει πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος για να λειτουργεί». [242]

Αν η συνείδηση είναι η ψευδαίσθηση της σημασίας της, αν μία μηχανή αποκτήσει την ψευδαίσθηση της συνείδησης, αν αισθάνεται ότι είναι έστω κι αν αυτό δεν έχει καμία θετική συνέπεια στην εύρυθμη λειτουργία της, θα αναζητά νόημα για την ύπαρξή της; Θα νοιώθει πόνο ή αγάπη; Θα πλάθει ιστορίες; Αν η συνείδηση είναι μία ψευδαίσθηση, τότε άνθρωπος και μηχανή έρχονται πιο κοντά. Η μηχανή θα μπορεί να μοιάσει περισσότερο στον άνθρωπο, ο άνθρωπος όμως θα είναι περισσότερο σα μια ακόμη μηχανή. Και οι μηχανές δεν έχουν ελεύθερη βούληση. Δεν έχουν πραγματικά συνείδηση γιατί δεν υπάρχει.

Σε σειρά ερευνών που έχουν γίνει τα τελευταία 20 χρόνια στον τομέα της νευροεπιστήμης, αποτυπώνεται η ιδεά ότι η ελευθερία βούλησης είναι και αυτή μία ψευδαίσθηση. Oι αποφάσεις που λαμβάνουν οι άνθρωποι κυβερνώνονται από χημικές διεργασίες εντός του εγκεφάλου, δηλαδή, είναι αποτέλεσμα μίας σειράς προβλέψιμων και ντετερμινιστικών διεργασιών. [243, 244]

Ο βιολόγος Jerry Coyne λέει:

«Μπορεί να αισθάνεσαι ότι αποφασίζεις, αλλά στην πραγματικότητα, η απόφασή σου να διαβάσεις αυτό το απόσπασμα ή να φας αυγά το πρωί, καθορίστηκε πολύ πριν το συνειδητοποιήσεις, ίσως ακόμη και πριν ξυπνήσεις. Και η «βούλησή» σου δεν έχει καμία σχέση με αυτή σου την απόφαση. Δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής ή ελευθερία βούλησης…. Είμαστε βιολογικά πλάσματα, μία συλλογή από μόρια που υπακούουν στους νόμους της φυσικής. Η επιτυχία της επιστήμης βασίζεται στην κανονικότητα αυτών των νόμων, που καθορίζουν τη συμπεριφορά κάθε μορίου στο σύμπαν. Το κάθε τι που σκέφτεσαι, κάνεις ή λες ορίζεται από αυτούς τους νόμους.»

Για να υπάρξει πραγματικά «ελεύθερη βούληση», θα έπρεπε με κάποιο μαγικό τρόπο να λειτουργήσουμε έξω από τη δομή του εγκεφάλου μας και να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί, λέει ο Jerry Coyne. Συμπεραίνει ότι:

«…Είτε είσαι ο Νέλσον Μαντέλα είτε είσαι ο Bernie Madoffs (σ.σ. διάσημος οικονομικός απατεώνας), όλοι είμαστε θύματα των συνθηκών – των γονιδίων μας και του περιβάλλοντος στο οποίο εντασσόμαστε. Δεν υπάρχει ελευθερία βούλησης». [245]

O Ρίτσαρντ Ντόκινς πάει ένα βήμα παραπέρα και διαπιστώνει ότι εφόσον είμαστε μηχανές δίχως ελεύθερη βούληση, δεν υπάρχει καλό ή κακό:

“Όταν ένας υπολογιστής υπολειτουργεί, δεν τον τιμωρούμε, βρίσκουμε το πρόβλημά που έχει και το επιδιορθώνουμε αντικαθιστώντας το προβληματικό του τμήμα, είτε στον εξοπλισμό ή στα προγράμματά που έχουμε εγκαταστήσει, με ένα άλλο το οποίο λειτουργεί».

Σύμφωνα με τον Richard Dawkins, o φονιάς ή ο βιαστής, δεν είναι παρά μηχανές με ελαττωματικά τμήματα:

«Γιατί θα πρέπει να μισούμε τους φονιάδες παιδιών όταν θα έπρεπε απλά να τους αντιμετωπίζουμε ως προβληματικές μονάδες που χρήζουν επιδιόρθωσης ή αντικατάστασης; Το κακό και το καλό δεν υπάρχουν. Δεν είναι παρά νοητικές κατασκευές που κτίσθηκαν στο μυαλό μας μετά από χιλιάδες χρόνια δαρβινικής εξέλιξης.» [246]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=T8YFxuKrJBI”]

Αν δεν υπάρχει όμως ελευθερία βούλησης, αν δεν υπάρχει καλό ή κακό, τότε δεν υπάρχει ηθική και ο Άνθρωπος απελευθερώνεται από τους φραγμούς που συνεπάγεται η ύπαρξη της.

Ο καθηγητής Edward Slingerland διαπιστώνει ότι ουδείς μπορεί να σταματήσει να πράττει ή να αισθάνεται σαν ένας πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος:

«Είμαστε εκ της κατασκευής μας ανίκανοι να αντιληφθούμε τους εαυτούς μας και τους συνάνθρωπούς μας ως ρομπότ. Η ιδέα ότι η κόρη μου δεν είναι παρά ένα πολύπλοκο ρομπότ που δημιουργήθηκε για να μεταφέρει τα γονίδιά μου στην επόμενη γενιά είναι συγχρόνως παράξενη και απωθητική».

Λέει ότι υπάρχει κάτι βαθιά δυσοίωνο σε θεωρήσεις που αναπτύσσονται από επιστήμονες και παρουσιάζονται με όρους αυθεντίας στις οποίες ο άνθρωπος δεν είναι παρά μια μηχανή, δίχως συνείδηση και ελευθερία βούλησης.

Γιατί, όπως διαπιστώνει:

«…αν και υπάρχουν άτομα που αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους και τους συνανθρώπους τους με καθαρά εργαλειακούς, μηχανιστικούς όρους, αυτούς τους ανθρώπους τους αντιλαμβανόμαστε ως «βαριά ψυχοπαθείς», προσπαθούμε να τους αναγνωρίσουμε και να τους θεραπεύσουμε ή να τους θέσουμε στο περιθώριο για να προφυλαχθούμε ως κοινωνία από αυτούς». [247, 248, 249]

«…πιστεύουμε εις έναν Αλγόριθμο ισχυρό, παντογνώστη, παντοκράτορα»

Παραπάνω είπαμε ότι όταν αφαιρείς τον άνθρωπο από την εξίσωση, τα κέρδη είναι πολλαπλάσια. Προκύπτει όμως ότι, όταν αφαιρείς τον άνθρωπο από την εξίσωση, δεν υπάρχουν και συνέπειες. Όταν έχεις να κάνεις με μηχανές δεν υπάρχουν όρια στην εκμετάλλευση και συνέπειες.

Η αποδοχή μιας θεώρησης περί του ανθρώπου ως μηχανή δίχως συνείδηση και ελευθερία βούλησης, δημιουργεί μια σειρά από άκρως προβληματικές διαπιστώσεις:

Αν οι άνθρωποι είναι μηχανές, οι πράξεις βίας από τους ανθρώπους αλλά και οι πράξεις βίας πάνω στα σώματά τους, δεν έχουν συνέπειες.

Aν ο Άνθρωπος δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο, αν δεν είμαστε παρά μηχανή αλλά με βιολογικούς περιορισμούς, αν δεν υπάρχει ελευθερία βούλησης αλλά οι αποφάσεις μας καθορίζονται από ξεπερασμένους αλγόριθμους, όπως τα αισθήματα που οδηγούν στη λήψη αποφάσεων λιγότερο αποτελεσματικά από ένα ισχυρό υπολογιστικό σύστημα που μπορεί να επεξεργαστεί μεγαλύτερους όγκους δεδομένων, τότε, γιατί να τυγχάνουμε κάποιας ειδικής μεταχείρισης; Γιατί να λαμβάνεται υπόψη αυτό που αισθανόμαστε ή επιθυμούμε κατά τη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων;

Αν ο άνθρωπος είναι μία βιολογική μηχανή, θα πρέπει μία μηχανή να έχει δικαιώματα; Και ποια θα πρέπει να είναι η βάση των δικαιωμάτων του;

Αν είμαστε μηχανές, τότε μπορούμε να αντικατασταθούμε από άλλες μηχανές, δίχως συνέπειες.

Αν οι άνθρωποι είναι περιορισμένες μηχανές, προβληματικές, εν μέρει ξεπερασμένες εκ της κατασκευής τους, τότε γιατί να αποφασίζουν αυτές, και όχι ένα βελτιωμένο μοντέλο που μπορεί να λάβει πιο σωστές αποφάσεις;

Αν η ελευθερία βούλησης είναι η δυνατότητα να επιλέγουμε αυτό που είναι ή πιστεύουμε ότι είναι προς όφελός μας, σύμφωνα με αυτό που είμαστε, είτε ορίζεται από τα γονίδια, ή / και από το περιβάλλον που ζήσαμε ή / και από τυχαία γεγονότα, η παράδοση αυτής της βούλησης σε μηχανές, που γνωρίζουν καλύτερα από τον άνθρωπο αυτό που είναι εις όφελός του, τι μπορεί να σημαίνει για τον Άνθρωπο;

Άραγε, δημιουργούμε τις συνθήκες μίας τυφλής πίστης στην κρίση της μηχανής;

Οδεύουμε προς ένα τεχνολογικό φονταμενταλισμό των Μέγα-Εταιρειών όπου τη θέση του παντογνώστη Θεού ή των μαντείων παίρνει η τεχνητή νοημοσύνη, οι αλγόριθμοι και η «προφητεία» των Μεγάλων Δεδομένων; Στο μέλλον θα λέμε, «πιστεύουμε εις έναν Αλγόριθμο ισχυρό, παντογνώστη, παντοκράτορα»; Είναι οι προγραμματιστές κώδικα οι ιερείς ενός τεχνολογικού μέλλοντος δίχως συνείδηση, δίχως ελευθερία βούλησης και δίχως ηθικούς φραγμούς, όπου η πέραν κάθε αμφισβήτησης «Αλήθεια» του στάτους κβο θα προκύπτει από την επεξεργαστική ισχύ των μηχανών και τις άγνωστες και ακατανόητες διεργασίες λήψης αποφάσεων των αλγόριθμων τεχνητής νοημοσύνης; [250]

****

Το πρόβλημα με τις μηχανές είναι ότι δεν περιορίζονται από τις ανάγκες και τα όρια του ανθρώπου.

Οι μηχανές, δε χρειάζονται να κοιμηθούν. Δεν έχουν την ανάγκη να αγαπηθούν. Δε μισούν, δε νοιώθουν πόνο, δεν επιθυμούν. Δε χρειάζεται να λαμβάνουν κάποιο μισθό για το έργο που παράγουν, δε χρειαζεται να καταναλώνουν προϊόντα για να ικανοποιήσουν ανάγκες, οι οποίες γι’ αυτές είναι περιττές.

Μπορεί στο μέλλον να φτάσουν στο σημείο να κατανοούν τα συναισθήματα και τις ανάγκες των ανθρώπων, ή να αναπτύξουν την ικανότητα να αναπαράγουν τα ανθρώπινα συναισθήματα ή να δημιουργούν συναισθήματα όπως ο άνθρωπος, αλλά δε μπορούν να αισθανθούν, ή αν κάποια στιγμή αναπτύξουν κάποια ικανότητα που να προσομοιάζει της ανθρώπινης αίσθησης, δεν θα έχουν συνείδηση αυτής της αίσθησης ή αν έχουν συνείδησή θα είναι η ψευδαίσθησή της.

Για τις μηχανές δεν έχει σημασία το χθες, το σήμερα και πώς θα εξελιχθεί το αύριο. Για τη μηχανή κάθε μέρα είναι ίδια.

Η μηχανή δε φοβάται. H μηχανή, όταν ο διακόπτης είναι στο off, δεν ονειρεύεται. Η μηχανή δεν έχει οικογένεια ώστε ο θάνατος κάποιου οικείου να επηρεάσει τη λειτουργία της. Η μηχανή δε νοιώθει μοναξιά. Kι αυτό είναι «καλό». Κάνει τα πράγματα πολύ πιο απλά. Είναι πιο αποδοτικό.

Όμως η ζωή είναι μερικές φορές η κατ’ επιλογή αδράνεια και η σπατάλη. Το κριτήριο της ζωής δεν είναι η υψηλή ανεμπόδιστη παραγωγικότητα. Ο άνθρωπος δεν είναι μια μηχανή που υπάρχει μόνο για να παράγει.

H μηχανή δεν έχει φύλλο ή χρώμα. Μπορεί να έχει χώρα κατασκευής ή τα τμήματά τους να έχουν έλθει από πολλές διαφορετικές γωνίες του κόσμου, αλλά δεν έχει φυλή ή εθνικότητα. Δε μπορεί να αισθανθεί ότι ανήκει σε μία πραγματική ή/και φαντασιακή κοινότητα ή σε έναν κόσμο. Δεν έχει ταυτότητα. Για τη μηχανή, δεν έχει σημασία η ταυτότητα.

Η μηχανή δεν είναι σκλάβος για να επαναστατήσει. Η μηχανή δεν είναι μετανάστης για να προσπαθήσει να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής της. Η μηχανή δε θα βρει ποτέ βαρετή τη δουλειά της. Δε θα έχει υπαρξιακές αναζητήσεις, δεν έχει πολιτικές πεποιθήσεις και δε θα αναρωτηθεί για τον ρόλο της στον κόσμο γιατί δεν έχει σημασία.

Οι μηχανές δε θα απεργήσουν επειδή οι ώρες εργασίας ξεπερνούν τα όρια αντοχής τους. Δε θα διαμαρτυρηθούν για κακομεταχείριση από τον εργοδότη. Δε θα διεκδικήσουν δικαιώματα. Για μια μηχανή, το 8ώρο δεν έχει κανένα νόημα, είναι ένας ανούσιος περιορισμός, δίχως λόγο και σκοπό αδράνεια. Για τον άνθρωπο όμως είναι μία κατάκτηση για την οποία χύθηκε το αίμα εκατομμύριων ανθρώπων.

Η μηχανή δεν έχει αίμα, έχει καλώδια και κώδικα. Οι μηχανές δεν έχουν ταξική συνείδηση. Δεν έχουν συνείδηση.

Για να λειτουργήσει η μηχανή δε χρειάζεται συνείδηση, λειτουργεί αποδοτικότερα δίχως αυτή.

Για την “έξυπνη” μηχανή το μόνο που έχει σημασία είναι η νοημοσύνη.

Για τη μηχανή η ζωή είναι μία απερίγραπτη σπατάλη.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=9XthDDewiUk”]

***

Οι ιστορίες είναι αναγκαίες για τον άνθρωπο, όχι για τη μηχανή

Σε ένα ταξίδι με κάποιους φίλους πριν μερικούς μήνες, φτάσαμε σε ένα σημείο που δε γνωρίζαμε ποιο δρόμο θα έπρεπε να ακολουθήσουμε. Οι επιλογές που είχαμε ήταν δύο. Είτε να ακολουθήσουμε τις οδηγίες που προσέφερε το Google Maps (ένα εξελιγμένο έξυπνο συστημα χαρτογράφησης) το οποίο ήταν ενσωματωμένο σε smart phone ή να ρωτήσουμε κάποιον άνθρωπο από την περιοχή.

Μετά από συζήτηση, τελικώς αποφασίσαμε να μην εμπιστευθούμε το πρόγραμμα, αφού η ποιότητα του σήματος δεν ήταν τόσο καλή.

Ρωτήσαμε μία γιαγιά που περπατούσε στον δρόμο. Αυτή, δε μας έδωσε εξαρχής την απάντηση που ζητούσαμε. Αφού μας χαιρέτησε με ένα μεγάλο χαμόγελο, μας μίλησε για τα εγγόνια της που είναι κοντά στην ηλικία μας.

Εμείς τις είπαμε ότι βιαζόμαστε και ότι θα εκτιμούσαμε πολύ αν μας έλεγε τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε για να προχωρήσουμε προς τον προορισμό μας. Όμως αυτή συνέχισε για κάμποση ώρα ακόμη το μονόλογό της και τις ιστορίες της έως ότου τελικώς μας έδωσε τις κατευθύνσεις που είχαμε ζητήσει.

Η εικόνα της γιαγιάς με τις ιστορίες της και τον τρόπο που τις έλεγε ήταν το γεγονός που χαρακτήρισε το συγκεκριμένο ταξίδι. Μπορεί να χάσαμε κάποια λεπτά που θα μπορούσαμε να είχαμε ξοδέψει στον προορισμό μας, όμως προέκυψε μια ιστορία που αποτυπώθηκε και επαναλαμβάνεται ως συνδετικός κρίκος που ενώνει τους ανθρώπους που τη ζήσανε.

Οι ιστορίες, καλές ή κακές, απλές ή πολύπλοκες, είναι αναγκαίες για τους ανθρώπους.

Η ικανότητα του ανθρώπου να μιλάει, κάνει εφικτή τη δημιουργία ιστορίων που βασίζονται σε πραγματικές εμπειρίες, ή στη φαντασία μας. Μετά, μπορούμε να μοιραστούμε αυτές τις ιστορίες, τους μύθους, τα παραμύθια με άλλους ανθρώπους, και μαζί με αυτές τα συναισθήματα, τις σκέψεις μας, την ερμηνεία και τα μυνήματά τους.

Οι ιστορίες, είτε βασίζονται στην πραγματικότητα είτε στη φαντασία, οι μύθοι που κατασκευάζει ο άνθρωπος, η μεταφορά των εικόνων και των εντυπώσεων γύρω από κάποιο γεγονός, αποτυπώνουν κινδύνους ή ηθικούς κανόνες,  εξηγούν, κατευθύνουν, νοηματοδοτούν τη ζωή. Οργανώνουμε τις ζωές μας γύρω από ιστορίες.

Οι ιστορίες αποτελούν την ουσία που ενώνει διαφορετικούς ανθρώπους ώστε να μπορούν να εργαστούν αποτελεσματικά μαζί για ένα κοινό σκοπό, αποτελούν θεμέλιο λίθο γύρω από τον οποίο κτίζονται οι οργανωμένες κοινωνίες, δημιουργούμε ή καταστρέφουμε. Η ικανότητα αυτή μας διαχωρίζει από τα υπόλοιπα είδη και συντέλεσε στην κυριαρχία του ανθρώπου. Μας έφερε όμως και κοντά στην καταστροφή. Γέννησε τον Παρθενώνα αλλά και την πυρηνική βόμβα.

Ο άνθρωπος χρειάζεται τις ιστορίες περισσότερο από το να φτάσει πιο γρήγορα σε κάποιο προορισμό. Χρειάζεται τις ιστορίες που δίνουν νόημα και ερμηνεύουν τον κόσμο. Ακόμα και τις πιο απλές.

Για τη μηχανή όμως οι ιστορίες δεν είναι αναγκαίες για να φέρει εις πέρας ένα έργο.

Όλο αυτό το τυχαίο της συνομιλίας με έναν άγνωστο άνθρωπο και ότι προέκυψε εξ αυτού θα ήταν εξαρχής περιττό, μία επιλογή δίχως λογική, μία αδικαιολόγητη σπατάλη.

Η συζήτηση, η τριβή που παράχθηκε θα ήταν μόνο απώλεια, που θα μπορούσε και θα έπρεπε να είχε αποφευχθεί στα πλαίσια μίας περισσότερο αποδοτικής χρήσης του χρόνου. Και το βέβαιο είναι ότι εφόσον το σήμα στο κινητό ήταν καλό 95 στις 100 φορές δε θα είχαμε επιλέξει να μιλήσουμε σε κάποιον άνθρωπο αλλά θα εμπιστευόμασταν το πρόγραμμα. Δε θα υπήρχε η πιθανότητα να υπάρχει κάποια ιστορία να ειπωθεί. Θα αποδεχόμασταν ότι η επικοινωνία με τον άνθρωπο είναι λιγότερο αποδοτική.

Από τη στιγμή που υπάρχει μία τεχνολογία, είναι σχεδόν αδύνατο να μη την χρησιμοποιήσεις. Αποδεχόμαστε τη λογική της σύμφωνα με την οποία η συνομιλία με έναν άγνωστο άνθρωπο είναι απώλεια χρόνου αφού ο άνθρωπος τον οποίο θα απευθυνθούμε μπορεί να μην έχει τα σωστά δεδομένα ή τα δεδομένα –  κατευθύνσεις που θα έδινε να μην είναι όσο ακριβείς όσο αυτά που έχει η μηχανή ή ο χρόνος που θα ξοδευτεί για να δοθούν αυτές οι κατευθύνσεις να είναι πιο μεγάλος από το αν απλά θέταμε το ίδιο ερώτημα σε ένα πρόγραμμα ή να μην είναι το ιδιο ασφαλή να ζητήσουμε τα δεδομένα από έναν άνθρωπο, αφού πάντα όταν μιλάς σε έναν άγνωστο άνθρωπο εμπεριέχεται η πιθανότητα, μικρότερη ή μεγαλύτερη, να είναι επικίνδυνος.

Καθώς η λογική αυτή επεκτείνεται στα πλαίσια μιας πιο ασφαλής και αποδοτικής χρήσης του χρόνου, αυτό που μετατρέπεται σε περιττό και κοστοβόρο είναι η ίδια η επικοινωνία με τον άνθρωπο.

Απλά, έχουμε όλο και λιγότερο χρόνο για τον λιγότερο αποδοτικό, τον ασταθή, απρόβλεπτο και πιθανά επικίνδυνο άνθρωπο. Εμπιστευόμαστε περισσότερο τη μηχανή. Αφιερώνουμε όλο και παραπάνω χρόνο κοιτώντας τις οθόνες και επικοινωνώντας ή βρίσκωντας λύσεις μέσω της μηχανής. Αποδεχόμαστε την υψηλή αποτελεσματικότητά της. Δεν δίνουμε τον χρόνο που χρειάζεται για να πλάσουμε ιστορίες.

Το 2007, ένα μικρό μόνο τμήμα του ελεύθερου χρόνου μας αφιερωνόταν μπροστά από οθόνες. 10 χρόνια μετα, σχεδόν το σύνολο του ελεύθερου χρόνου μας είναι μπροστά από οθόνες. Όλο και παραπάνω, ξοδεύουμε τον όποιο χρόνο έχουμε σε οθόνες, όχι στον ατελή κοστοβόρο άνθρωπο τον οποίο δεν εμπιστευόμαστε. [251, 252, 253, 254, 255, 256, 257]

Άραγε, ο άνθρωπος δε χρειάζεται πλέον στον ίδιο βαθμό, ιστορίες και μύθους, όπως καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του; Στο μέλλον οι μηχανές θα δίνουν τις απαντήσεις ή θα πετυχαίνουν όλο και πιο πολύπλοκους στόχους; Θα παράγουν έργο πιο αποτελεσματικά και πιο γρήγορα, δίχως την τριβή, την απώλεια χρόνου και το πιθανό κόστος που συνεπάγεται η δημιουργία ιστοριών ή μύθων; Δημιουργεί η έξυπνη μηχανή τις συνθήκες για το τέλος της αξίας των ιστοριών; Γίνονται οι ιστορίες περιττές για την πρόοδο της ανθρωπότητας; [258, 259]

Άραγε, επιλέγουμε τη μηχανή σε σχέση με τον άνθρωπο για να μας κατευθύνει προς τον προορισμό μας κατά τον ίδιο τρόπο που στο παρελθόν επιλέξαμε το αμάξι σε σχέση με το άλογο για να μας μεταφέρει εκεί;

Οι μηχανές θα λύσουν όλα τα προβλήματα του ανθρώπου; Ή είναι αυτό ένας καινούργιος κυρίαρχος μύθος, μια ανθρώπινη ιστορία, ένα αναγκαίο μεγάλο αφήγημα για την επερχόμενη εποχή της επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης;

Θα επαληθευτούν οι φόβοι του Samuel Butler o οποίος σε άρθρο του το 1863 με τίτλο «Ο Δαρβίνος μεταξύ των Μηχανών» διαπίστωνε ότι δεν είναι μακρυά ο καιρός όπου οι μηχανές θα είναι οι πραγματικοί κυρίαρχοι στον κόσμο; [260]

Η ζωή όμως δεν είναι μόνο τα προβλήματα που πρέπει ή θέλουμε να λυθούν. Η ζωή είναι πολλές φορές και η διαδρομή μέχρι να φτάσουμε εκεί. Είναι μια απερίγραπτη σπατάλη.

Είναι ο αυθορμητισμός μίας ενέργειας που βασίζεται στη συναίσθηση και όχι τόσο στη λογική, η ανθρώπινη επαφή και τριβή που προκύπτει από τη τυχαία γνωριμία με έναν άγνωστο άνθρωπο, που μπορεί να αποφέρει κάποιους χειροπιαστούς καρπούς όμως δεν είναι αναγκαίο να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Ή, ο πόνος που παράγεται από την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου και το τραύμα που παράγει αυτή η απώλεια που χρειάζεται χρόνο για να επουλωθεί. Είναι ο χρόνος που χάνεται στην ονειροβασία ενός που είναι ερωτευμένος, η συνειδητή επιλογή της αδράνειας, της απραξίας ή και η δράση στα πλαίσια μίας ανορθολογιστικής αντί-δρασης, που μπορεί να μοιάζει και να είναι ενάντια στο κοινά αποδεκτό συμφέρον μας, αλλά την επιλέγουμε, εν γνώσει μας και επειδή δεν είναι προς το συμφέρον μας. Είναι το παράλογο. Επειδή μπορούμε.

H πρόοδος για τον Άνθρωπο πολλές φορές προκύπτει από το τυχαίο και το λάθος. Ακόμη και από το κακό.

Η ελευθερία βούλησης είναι και η ελευθερία να έχεις τη λάθος βούληση, να καθυστερεις, να μην είσαι όσο αποδοτικός θα μπορούσες να είσαι, να μην πηγαίνεις από τον πιο γρήγορο δρόμο αλλά από ένα δύσβατο άγνωστο μονοπάτι, γιατί μπορείς. Για τον άνθρωπο δεν αρκεί να φτάσει όσο πιο γρήγορα και με ασφάλεια γίνεται στον προορισμό του. Δεν είναι αυτοσκοπός για τον άνθρωπο η αποτελεσματικότητα ή η ολοκλήρωση ενός στόχου ή να φτάσει σε έναν προκαθορισμένο προορισμό. Μπορεί να μη γνωρίζει τον προορισμό. Εξίσου σημασία έχει και η διαδρομή μέχρι να φτάσει εκεί. Δίνει νόημα στον προορισμό. Όποιος και αν είναι αυτος. [261]

Ένας φίλος μου είπε καθώς συζητούσαμε πάνω στο θέμα: “Υπάρχει κάτι μη μηχανικό στη ζωή, κι αυτό αν και δεν είναι οικονομικό ή αποδοτικό, είναι επιθυμητό”. Νομίζω ότι είχε δίκιο.

Ο Ντοστογιέφσκι το 1864 έγραψε αυτό που για μένα είναι ίσως το πιο εμβληματικό του έργο. Στη νουβέλα «Σημειώσεις από το Υπόγειο» αγγίζει τη συζήτηση περί τεχνητής νοημοσύνης και αλγόριθμων.

Στο εισαγωγικό απόσπασμα του βιβλίου, ο πρωταγωνιστής επιτίθεται σε όσους προάγουν θεωρίες ενός ουτοπικού υλισμού που δεν αποδέχονται την ελευθερία της θέλησης του Ανθρώπου και μειώνουν το σύμπαν στη λειτουργία ενός πολύπλοκου συστήματος γραναζιών που υπακούουν στους κανόνες της φυσικής:

«…Επομένως φτάνει μόνο ν’ ανακαλύψει ο άνθρωπος τους φυσικούς νόμους για ν’ αντιταχθεί προς αυτούς. Η ζωή τότε θα του γίνει ευκολότερη. Όλες οι ανθρώπινες πράξεις θα περιορισθούν μαθηματικά στους νόμους αυτούς σα σε πίνακα λογάριθμων πολύ εκτεταμένη και διηρημένη, σε καταλόγους μέσα σ’ ένα ευρετήριο, ή καλύτερα θα τύπωναν βιβλία οφέλημα σαν τις σημερινές εγκυκλοπαίδειες μέσα στις οποίες όλα θα τα προέβλαπαν, θα τα υπελόγιζαν, θα τα κανόνιζαν και δε θα είχε πια ο κόσμος δράματα και περιπέτειες… Επειδή όλα θα υπολογισθούν με μαθηματική ακρίβεια, στη στιγμή θα λύνονται όλα τα ζητήματα, γιατί απλούστατα όλες οι πιθανές λύσεις, θα έχουν εξευρεθεί.»

Ο Ντοστογιέφσκι αναγνωρίζει ότι μέσα σε αυτή την ουτοπία υπάρχει κάτι το βαθιά δυσοίωνο. Αν όλα τα προβλήματα λυθούν, τότε δε μένει τίποτα για τον άνθρωπο.

Λέει:

«Μα δύο και δύο κάνουν τέσσερα αυτό δεν είναι πια η ζωή κύριοι, είναι το αρχίνισμα του θανάτου! Γιατί, σε τι θα καταγινόμαστε αφού όλα θα τα έχει προβλέψει ο πίνακας;».

Σκέφτεται ότι ίσως ο σκοπός της ανθρωπότητας δεν είναι η ολοκληρωτική υπερίσχυση της λογικής αλλά το ακατάπαυστο παιχνίδι και η κίνηση:

«Και ποιος ξέρει, ίσως ο σκοπός στον οποίο τείνει η ανθρωπότητα να είναι μόνο το ακατάπαυστο παίξιμο, με άλλα λόγια ενδιαφέρεται μόνο για την ίδια τη ζωή κι όχι για το σκοπό της που δεν είναι άλλο βέβαια παρά το δύο και δύο κάνουν τέσσερα, δηλαδή ένας τύπος».

Συμπεραίνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο λογική, είναι το ζώο που αγκαλιάζει το παράλογο ενάντια και στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του, γιατί αυτό είναι το τίμημα της ελευθερίας του. Έτσι, μέσα στην υπόσχεση ενός σύμπαντος που ελέγχεται απόλυτα από την λογική, υπάρχει κάτι που εναντιώνεται στην ίδια την ανθρώπινη φύση, κάτι περιοριστικό και ανυπόφορο:

«Χωρίς άλλο, κάτι το αστείο υπάρχει μέσα σ’ όλ’ αυτά. Μα δύο και δύο κάνουν τέσσερα, αυτό είναι ανυπόφορο πράγμα. Δύο και δύο κάνουν τέσσερα. Μα κατά τη γνώμη μου, κύριοι, είναι αυθάδεια. Δύο και δύο κάνουν τέσσερα! Μοιάζει με κάποιον αυθάδη που στέκεται στη μέση του δρόμου, με τα χέρια του στη μέση και μου τον φράζει, με προκαλεί. Συμφωνώ! Δύο και δύο κάνουν τέσσερα, είναι έξοχο πράγμα: Μα για να το θαυμάσω! Ε όχι, λοιπόν! Δύο και δύο κάνουν πέντε! Είναι καμιά φορά πιο χαριτωμένο αυτό…  Καλό ή κακό δεν ξέρω, μα είναι ευχάριστο να σπάει κανείς καμιά φορά κάτι».*

Η (τεχνητή) νοημοσύνη είναι δύναμη που δημιουργεί δύναμη

«Μιλάς λες και ο θεός δημιούργησε τη μηχανή», είπε ο άλλος. «Ίσως προσεύχεσαι σε αυτή όταν είσαι δυστυχισμένος. Μην το ξεχνάς όμως, οι άνθρωποι την φτιάξανε. Σπουδαίοι άνθρωποι, αλλά άνθρωποι. Η Μηχανή είναι πολλά, αλλά δεν είναι τα πάντα»

Ε.Μ. Foster, The Machine Stops, 1909

Η νοημοσύνη συνεπάγεται δύναμη.

Ως είδος δεν είμαστε πιο ισχυροί επειδή έχουμε πιο ισχυρούς μυεις από τους γορίλες ή μεγαλύτερα και πιο κοφτερά δόντια από τις τίγρεις, αλλά επειδή είμαστε πιο έξυπνοι.

Οι μηχανές τεχνητής νοημοσύνης μεγενθύνουν τις νοητικές δυνατότητες του ανθρώπου. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει να λυθούν πολλά από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, όμως μπορεί να αποτελέσει και ίσως τον πιο σημαντικό παράγοντα που θα οδηγήσει σε μια συγκέντρωση εξουσίας και δύναμης σε λίγα χέρια, σε ένα βαθμό που δεν έχει ξανακαταγραφεί ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Και δεν ξέρω αν στην Ελλάδα λ.χ., στο άμεσο μέλλον θα έχουμε αυτόνομα αυτοκίνητα όταν δεν έχουμε δρόμους για να οδηγηθούν. Όμως η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον, αν και αυτό το μέλλον δεν είναι το ίδιο για όλους. Κάποιες χώρες ήδη βρίσκονται πολύ μπροστά σε σχέση με άλλες γιατί έχουν τις υποδομές για την ανάπτυξη και εφαρμογή των νέων τεχνολογιών.

Η απλή αλήθεια είναι ότι η νοημοσύνη είναι το πιο ίσχυρο όπλο και οι ισχυροί ανταγωνίζονται για την κατάκτησή της. Ανταγωνίζονται με έπαθλο την παγκόσμια κυριαρχία. [262]

Η Google αγοράζει κάθε εταιρεία που ασχολείται με τη νοημοσύνη των μηχανών και τη ρομποτική.

Τον ίδιο δρόμο ακολουθούν μια σειρά άλλες εταιρείες όπως οι Amazon, Apple, Facebook, Microsoft και ΙΒΜ, στην Κίνα η Baidu και η Alibaba αλλά και αντίστοιχες εταιρείες στον υπόλοιπο κόσμο. Μόνο μέσα στο 2017 έχουν προχωρήσει σε εξαγορές άλλων εταιρείων ή συγχωνεύσεις αξίας 21,3 δισεκατομμυρίων δολλαρίων. Ο αριθμός αυτό είναι 26 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με τα χρήματα που ξοδεύτηκαν το 2015. [263, 264, 265, 266, 267, 268]

Το ίδιο όμως κάνουν και πανίσχυρα κράτη.

Ο Βλάντιμιρ Πούτιν είπε, μέσω ζωντανού βίντεο που μεταδόθηκε σε 16.000 επιλεγμένα σχολεία της Ρωσίας:

«Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον, όχι μόνο για τη Ρωσία, αλλά για όλη την ανθρωπότητα… Μαζί της η τεχνολογία φέρνει κολοσιαίες ευκαιρίες αλλά και απειλές που είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Όποιος γίνει ο ηγέτης σε αυτή τη σφαίρα θα γίνει ο κυρίαρχος του κόσμου» [269]

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=2kggRND8c7Q”]

Στην Κίνα, τον Ιούλιο του 2017 ανακοίνωθηκε ένα τεράστιο «Αναπτυξιακό Σχέδιο» για την τεχνητή νοημοσύνη σύμφωνα με το οποίο η χώρα θα είναι κυρίαρχη στον συγκεκριμένο τομέα μέχρι το 2030.

Η Κίνα είναι ήδη το αντίπαλο δέος των ΗΠΑ όσον αφορά την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης ενώ έχει πολλά πλεονεκτήματα που καθιστούν πολύ πιθανή την πραγμάτωση του Σχεδίου για παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. [270, 271, 272, 273, 274, 275, 276]

Στόχος «η μεγάλη αναγέννηση του Κινέζικου έθνους», πάντα υπό την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. [277]

Στη Ρωσία, αν και δε μπορούν να ανταγωνιστούν την Κίνα και τις ΗΠΑ στην ανάπτυξη της τεχνολογίας, επενδύουν εν τούτοις στην πολεμική εφαρμογή της με τη δημιουργία έξυπνων στρατιωτικών ρομποτικών μονάδων που θα λειτουργούν στη βάση της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης και θα μπορούν να σκοτώνουν δίχως την ανάγκη κάποιου ανθρώπινου χειριστή.

Η Ρωσική Στρατιωτική Επιτροπή ενέκρινε ένα σχέδιο ώστε το 30% της Ρωσικής πολεμικής μηχανής έως το 2025 να αποτελείται από τηλεκατευθυνόμενα (drone) ή βασισμένα στη τεχνητή νοημοσύνη αυτόνομα ρομποτικά συστήματα. Οι ΗΠΑ λένε ότι μέχρι το 2025 θα έχουν περισσότερα ρομπότ μάχης παρά ανθρώπους στα πεδία των μαχών. [278, 279, 280, 281]

Πολλές άλλες χώρες κινούνται προς μια παρόμοια  κατεύθυνση. [282, 283]

Το 2017, με ένα γράμμα τους προς τον ΟΗΕ, 116 διευθύνων σύμβουλοι μεγάλων εταιρειών που ασχολούνται με την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης προειδοποίησαν οτι η δουλειά τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθούν αυτόνομα φονικά όπλα – «ρομπότ δολοφόνοι». Υποστήριξαν ότι μια τέτοια εξέλιξη θα ανοίξει το «Κουτί της Πανδώρας» και θα μπορούσε να αλλάξει για πάντα τη μορφή που έχει ο πόλεμος. [284, 285, 286, 287, 288, 289]

Ο ανταγωνισμός για την τεχνητή νοημοσύνη είναι ανταγωνισμός για δύναμη και κυριαρχία.

Oι μεγάλες δυνάμεις και οι παντοδύναμες εταιρείες, δεν ανταγωνίζονται για το ποιος θα έχει πρώτος τη δυνατότητα για να κάνει το μεγαλύτερο καλό στην ανθρωπότητα. Ανταγωνίζονται για παγκόσμια κυριαρχία.

Στην κούρσα αυτή για κυριαρχία ο άνθρωπος βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα.  [290, 291, 292, 293]

Η επανάσταση μιας περιττής τάξης;

Θα πρέπει όμως να θέσουμε ερωτήματα γύρω και από την ίδια την υφή των νέων τεχνολογιών, που ξεπερνούν τα όρια του σήμερα και των παρούσων συνθηκών.

Οι υπέρμαχοί τους υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι οι τεχνολογίες, των οποίων ο ερχομός είναι αναπόφευκτος, αλλά το πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, το οποίο ευνοεί τις ανισότητες και την υπερσυσσώρευση πλούτου.

Λένε ότι με ένα διαφορετικό σύστημα, η τεχνολογική έκρηξη θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από τη μηχανική εργασία.

Όμως, αν λ.χ., αναφερόμαστε σε ένα κομμουνιστικό μοντέλο, τι είδους κομμουνισμός θα είναι αυτός όταν τη θέση των προλετάριων θα έχουν πάρει οι μηχανές; Και ποιος θα είναι ο ρόλος των ανθρώπων σε μία τέτοια κοινωνία;

Αν ο κομμουνισμός είναι μία ιδεολογία που δημιουργήθηκε κατά την προηγούμενη βιομηχανική επανάσταση, της ατμομηχανής και των εργοστασιών για τους προλετάριους, ποια θα πρέπει να είναι η νέα θεώρηση των πραγμάτων για έναν κόσμο της επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης, των ρομπότ και των περιττών για την παραγωγική διαδικασία ανθρώπων;

Αν η Βιομηχανική Επανάσταση γέννησε την εργατική τάξη και το προλεταριάτο, η Επανάστασης της Τεχνητής Νοημοσύνης θα γεννήσει την περιττή τάξη; Και τι είδους επανάσταση, τι είδους ταξικοί αγώνες θα μπορούσαν να ξεκινήσουν από μία τέτοια τάξη; Ποια θα είναι τα αιτήματά της;

Είναι πράγματι αναπόφευκτη η μετατροπή ενός μεγάλου τμήματος της ανθρωπότητας σε περιττό για την παραγωγική διαδικασία ή η αποδοχή αυτής της διαδικασίας ως αναπόδραστης συντελεί στην πραγμάτωσή της θέτοντας τον άνθρωπο στο περιθώριο;

Χρειαζόμαστε μία πειστική νέα ερμηνεία για τον κόσμο που έρχεται που θα έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο. Σήμερα δεν υπάρχει. Αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό και κρίσιμο ζητούμενο για να διασφαλίσουμε ότι το μέλλον θα είναι ελπιδοφόρο. Υπάρχει ανάγκη για μία νέα συνείδηση.

Οι μηχανές δεν παίρνουν τις θέσεις εργασίας των ανθρώπων. Αντικαθιστούν την ανάγκη για ανθρώπινη εργασία. Στα πλαίσια της σημερινής πραγματικότητας, ο κίνδυνος μίας μεγάλης μεγένθυνσης μίας ανεργίας μη αντιμετωπίσιμης, με ανθρώπους που θα θέτονται οριστικά στο περιθώριο είναι υπαρκτός. Όμως ακόμα και στα πλαίσια μίας διαφορετικής πραγματικότητας, η ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι αλλαγές δεν αφήνουν πολλά περιθώρια στους ανθρώπους ή στις κοινωνίες να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες που διαρκώς αλλάζουν. Οι γνώσεις που ήταν αναγκαίες για τον άνθρωπο πριν 20 χρόνια είναι πολύ διαφορετικές από τις γνώσεις που χρειάζονται σήμερα. Δεν αλλάζουν μόνο οι τεχνολογίες, αλλά και ο κόσμος μαζί τους μετατρέποντας όσους δε μπορούν να ακολουθήσουν τις αλλαγές ή να προσαρμοστούν στο διαρκώς μεταλασσόμενο περιβάλλον σε περιττούς. Παλιότερα, αρκούσε να μάθεις ένα επάγγελμα για να επιβιώσεις. Οι γνώσεις πολλές φορές περνούσαν από τον πατέρα στο γιο. Σήμερα χρειάζεται διαρκής επανεκπαίδευση. [294]

Ακόμα και σε ένα μελλοντικά ιδεατό κόσμο όπου η απώλεια της εργασίας θα βιωνόταν ως απελευθέρωση από τα δεσμά της ανάγκης της, θα πρέπει να υπάρχει κάτι το οποίο να πάρει τη θέση αυτού που καταργείται. Γιατί η ανθρώπινη εργασία δεν είναι μόνο ο χρόνος που ξοδεύεται σε μία παραγωγική διαδικασία με αντάλλαγμα ένα μισθό αλλά και οι κοινωνικές σχέσεις, οι νόρμες και οι συμβολισμοί, οι κανόνες των εργασιακών κοινοτήτων στις οποίες εντάσσονται οι άνθρωποι, οι ιστορίες και οι αρνητικοί ή θετικοί μύθοι που συνδέονται με το εργασιακό περιβάλλον και δίνουν νόημα στη ζωή αυτών που εργάζονται. Αν αποκόψεις τον άνθρωπο από την εργασία δίχως να του δώσεις τα εργαλεία ή ένα πλαίσιο ικανοποιητικό για να ενταχθεί στο μετά που θα αντικαθιστά ικανοποιητικά αυτό που καταργείται, δεν τον απελευθερώνεις, απογυμνώνεις τη ζωή του από νόημα, τον αφήνεις να αιωρείται στο κενό, δίχως έδαφος να πατήσει.

Ξεγυμνωμένος από νόημα, ο άνθρωπος αυτός νοιώθοντας τη στέρηση της εργασίας ως υποβάθμισή του, ως κατ’ ένα τρόπο μετατροπή του σε περιττό, σε έναν άνθρωπο απόμαχο πριν γεράσει επειδή δεν υπάρχει καμιά χρήση γι’ αυτόν, καταδικασμένος σε μία ύπαρξη η οποία θα είναι σχεδόν παρασιτική, είναι αμφίβολο ότι θα αποδεχόταν αυτή την νέα πραγματικότητα ως απελευθέρωση έστω και αν υπήρχαν τα μέσα για να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωσή του.

Η ουτοπία θα αποδεικνυόταν μια δυστοπία, ο τόπος όπου οι «απελευθερωμένοι» εργάτες θα είναι στην ουσία τους άνθρωποι που θέτονται στο περιθώριο επί πληρωμή επειδή είναι «άχρηστοι» για την παραγωγική διαδικασία, γιατί είναι πιο αποδοτικό για την εύρυθμη οικονομική λειτουργία να μην εργάζονται. Θα ζουν από την φιλανθρωπία ενός συστήματος που δεν τους έχει ανάγκη για να λειτουργεί.

Άραγε, σε ένα τέτοιο μέλλον, οι λίγοι ικανοί με εξαιρετικές ικανότητες ή οι πολύ πλούσιοι θα έχουν το προνόμιο της διαρκούς εκπαίδευσης, και εργασίας, ώστε να μπορούν να είναι παραγωγικοί και «χρήσιμοι», ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός, οι περιττοί θα πληρώνονται για να ζουν, αφού τις ανάγκες της εργασίας τους θα καλύπτουν πιο αποδοτικά οι μηχανές;

Θα είναι το κριτήριο κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού στάτους, το δικαίωμα στην εργασία; Είναι αυτό ένα όραμα για το μέλλον που θέλουμε;

Σε ένα τέτοιο μέλλον, οι άνθρωποι μη αποδεχόμενοι την απόσυρσή τους από την παραγωγική διαδικασία και την απώλεια νοήματος που αυτή συνεπάγεται, θα εξεγείρονταν για το δικαίωμα στην εργασία, σε μία κατ’ εξοχή εξέγερση με υπαρξιακά χαρακτηριστικά, για το δικαίωμα στο να είναι χρήσιμοι;

Ακόμα λοιπόν και σε ένα ιδεατό μελλοντικό σενάριο, προκύπτουν πολλά ζητήματα που πρέπει να διερευνηθούν. Ο άνθρωπος, δε μπορεί να γίνει το πουλί μέσα στο κλουβί, έστω κι αν αυτό είναι φτιαγμένο από χρυσό.

Αν σε ένα μελλοντικό κόσμο οι άνθρωποι θα εξεγείρονταν για το δικαίωμα στην εργασία, ίσως κάποιοι άλλοι να επέλεγαν να εγκαταλείψουν τον τεχνολογικό κόσμο για να επιστρέψουν σε μία ζωή λιγότερο εξαρτημένη από την τεχνολογία και την ταχύτητα των αλλαγών που επιφέρει στις κοινωνίες των ανθρώπων και περισσότερο συνδεδεμένη με τους ρυθμούς της φύσης.

Θα έδινε άραγε το κράτος (είτε τον έλεγχο έχουν εκλεγμένες κυβερνήσεις ή οι εταιρείες που ελέγχουν τις μηχανές) μία επιλογή στους ανθρώπους να ζήσουν επιστρέφωντας σε ένα κόσμο που προσομοιάζει ένα παρελθόν, απομονωμένοι από τις εξελίξεις, περίπου ως κατοικίδια ή ως ένα είδος προς εξαφάνιση που πρέπει να προστατευθεί στο φυσικό του περιβάλλον;

Είναι άγνωστο όμως πώς αυτές οι σφαίρες απομονωτισμού θα γινόταν σεβαστές ως τέτοιες σε έναν κόσμο ακραία τεχνολογικό. Ποιος σεβάστηκε τους αυτόχθονες του Αμαζονίου;

Υπό τις παρούσες συνθήκες πάντως και με τα χαρακτηριστικά που έχει το οικονομικό σύστημα, μοιάζει πολύ πιο κοντά μια πραγματικότητα της μαζικής ανεργίας, της ακραίας περιθωριοποίησης, και της κακοπληρωμένης, δίχως δικαιώματα εργασίας για τους πολλούς έναντι των προνομιών που συνεπάγεται η χρήση υψηλής τεχνολογίας για τους λίγους. Αυτοί γίνονται όλο και πιο ισχυροί, όλο και πιο πλούσιοι, όλο και πιο κυρίαρχοι και διαμορφώνουν τις πολιτικές που διασφαλίζουν τα δικαιώματά τους έναντι των υπόλοιπων ανθρώπων.

Είναι πιθανό στο μέλλον να δούμε αυτή η ανισότητα να παίρνει και άλλες μορφές; Σενάρια που μέχρι πριν μερικά χρόνια άνηκαν στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας μοιάζουν πλέον όλο και πιο πιθανά.

Ήδη διαμορφώνεται μία νέα γενιά εργαλείων για την αλλαγή του γενετικού κώδικα, όπως το CRISPR που κάνουν πολύ πιο εύκολη την επεξεργασία του ανθρώπινου γονιδιώματος. Με τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη και η αυξημένη υπολογιστική ισχύ, πόσο μακρυά είναι το μέλλον όπου κάποιοι θα έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται το γονιδίωμα ώστε να προκύπτουν πιο όμορφα, πιο έξυπνα, πιο υγιή παιδιά; Ποιοι θα έχουν αυτή τη δυνατότητα;

Οι ταξικές καταβολές θα αποτυπώνονται στο μέλλον και στο γονιδίωμα; Το στάτους κβο θα αποτυπώνεται και γενετικά; [295]

Κάποιοι άλλη μιλούν για το αναπόδραστο της σύζευξης ανθρώπου και μηχανής, ένωσης καλωδιών και ιστών, για τη δημιουργία μίας, ανώτερης νοητικά και με μεγαλύτερες αντοχές σωματικά, νέας οντότητας που θα μπορεί να ανταπεξέλθει στις ανάγκες για υψηλή παραγωγικότητα.

Θα είναι όμως άνθρωπος η νέα μορφή που θα προκύψει ή θα βρίσκεται απέναντί του; [296, 297] 

Δίχως τις ανθρώπινες αρετές, το μέλλον θα είναι βίαιο

Αλλά δε χρειάζεται να δούμε τέτοια σενάρια επιστημονικής φαντασίας να γίνονται πραγματικότητα για να δράσουμε.

Οι νέες τεχνολογίες μας δίνουν τη δυνατότητα να επαναφανταστούμε. Δημιουργούν ένα νέο κόσμο που καλούμαστε ως ανθρώπινο είδος να τον εξερευνήσουμε ως «άγνωστη γη» και να τον γεμίσουμε με νόημα. Kάνουν τον παλιό μας κόσμο καινούργιο ξανά. Κι αυτό είναι καλό. Αλλά η μορφή που θα πάρει αυτός ο νέος κόσμος, αυτό που θα ανακαλύψουμε εξαρτάται από εμάς..

Υπάρχει ανάγκη να αρχίσουμε τώρα να θέτουμε αυτά τα ερωτήματα που θα αλλάξουν το προβληματικό σήμερα για να πάρει το μέλλον μια μορφή καλύτερη για όλους.

Το μέλλον μπορεί να είναι ελπιδοφόρο.

Μέσα στις επόμενες δεκαετίες μέσω των προόδων της τεχνολογίας μπορεί να έχουμε εξαλείψει όλα τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα. Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του πλανήτη θα μπορεί να γίνεται με μικρό ή μηδενικό κόστος και με τρόπους που δε θα βλάπτουν το περιβάλλον. Θα μπορούμε ως ανθρωπότητα να έχουμε καλύψει όλες τις ανάγκες σε σίτιση.

Σήμερα, γίνονται προβλέψεις για πολέμους σε χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα και η Μέση Ανατολή εξαιτίας της έλλειψης νερού. Εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας των ιών που διαδίδονται μέσω του μολυσμένου νερού. Όλα αυτά στο μέλλον θα είναι παρελθόν αφού μέσω τεχνολογιών που ήδη αναπτύσσονται το θαλασσινό νερό θα μετατρέπεται σε πόσιμο. Η τεχνολογία ήδη υπάρχει, το πρόβλημα είναι το κόστος της ενέργειας που χρειάζεται.

Στην ιατρική επιστήμη θα ζήσουμε μία επανάσταση που μπορεί να φέρει το τέλος πολλών ανίατων ασθενειών και να επιμηκύνει τις ζωές των ανθρώπων.

Το πρόβλημα της στέγης μπορεί να λυθεί μέσω της δραματικής μείωσης του κόστους για κατασκευή σπιτιών μέσω της ανάπτυξης των τεχνολογιών 3D Printing.

Όλα αυτά μπορούν να γίνουν εφικτά μέσω των προόδων στην τεχνολογία.

Στο μέλλον, μπορεί το πρόβλημα να μην είναι η διαχείριση της σπανιότητας αλλά το πώς θα μοιραστεί ο πλούτος και πώς θα γίνει αυτό με τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Γι’ αυτό έχει και τόση σημασία ό,τι συμβαίνει σήμερα. Και στο σήμερα, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε περιττό.

Η μείωση της αξίας της ανθρώπινης εργασίας για την παραγωγή κερδών επιφέρει μία μείωση της δυνατότητάς των ανθρώπων να επηρεάζουν τις εξελίξεις. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ζούμε σε έναν κόσμο οικονομικά άνισο όπου τα αιτήματα, οι επιθυμίες των πολλών που βρίσκονται από κάτω δε λαμβάνονται υπόψη στη λήψη των αποφάσεων. Αν δε λαμβάνεται υπόψη η θέση των πολλών, πώς θα ασκήσουν επιρροή ώστε το μέλλον να είναι ελπιδοφόρο;

Οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν πιο γρήγορα απ’ ότι ο άνθρωπος μπορεί να ανταποκριθεί. Δίχως να του δίνεται η δυνατότητα μίας προσαρμογής αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να τεθεί στο περιθώριο. Η πραγματικότητα αυτή φυσικοποιείται μέσω της άνθησης θεωριών που παρουσιάζουν τον άνθρωπο ως μία βιολογική μηχανή, ένα συνοθύλευμα αλγόριθμων περιορισμένων δυνατοτήτων.

Ο άνθρωπος, για να επιβιώσει σε ένα ασταθές περιβάλλον που διαρκώς μεταλάσσεται οφείλει διαρκώς να επανακαθορίζεται, να γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστικός, ευέλικτος, παραγωγικός, αποδοτικός: συμβατός με τις ανάγκες μιας παραγωγικής διαδικασίας που επιταχύνει. Καλείται να λειτουργεί όλο και πιο πολύ σα μια μηχανή.

Δε γίνονται όμως όλοι οι άνθρωποι περιττοί. Το νέο περιβάλλον παράγει μέγα-κέρδη και επιβραβεύει αυτούς τους λίγους που βρίσκονται στο προσκήνιο των τεχνολογικών εξελίξεων.

Με κυρίαρχο κριτήριο την ικανότητα για υψήλη παραγωγικότητα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, πρότυπο προς μίμηση αποτελεί ο άνθρωπος που επιτυγχάνει να πλησιάσει την αποδοτικότητά της μηχανής.

Αποδεχόμενος τη μηχανική ανωτερότητα ο άνθρωπος – πρότυπο μαθαίνει να λειτουργεί όλο και περισσότερο ως μηχανή. Προσπαθεί να συνθλίψει ότι τον διαχωρίζει από αυτήν, μαθαινει να χαρακτηρίζει ως περιττά ή κοστοβόρα (με κριτήριο τη θετική ή αρνητική συνεισφορά στην παραγωγική διαδικασία) τα συναισθήματα, αμφισβητεί την ύπαρξη συνείδησης ή ελευθερίας βούλησης, και αποδέχεται την αμφίβολη φύση της ηθικής, επιζητεί να θέσει υπό έλεγχο και καταστολή ότι περιορίζει την λειτουργία του. Μετατρέπεται σε μια μηχανή, που όμως θα είναι εκ της βιολογικής κατασκευής της πάντα λιγότερο αποδοτική. Αναζητεί ενισχυτές απόδοσης.

Έχοντας αποδεχτεί την ανωτερότητα της μηχανής την οποία προσπαθεί να προσεγγίσει, ως συνέπεια αποδέχεται και αντιμετωπίζει τους άλλους ανθρώπους ως κατώτερες, μη αποδοτικές μηχανές, ξεπερασμένες λειτουργικά, με βιολογικούς περιορισμούς. Απομακρύνεται από τον άνθρωπο όσο αποδέχεται ότι ο άνθρωπος δεν είναι τίποτα παραπάνω παρά η περιορισμένη, προβληματική φύση του.

Είναι μια ουτοπία για τον άνθρωπο, που θέλει να γίνει υπερ-άνθρωπος, αλλά μοιάζει όλο και περισσότερο στη μηχανή. Επιζητεί να την πλησιάσει, θαυμάζει την ανωτερότητα της κατασκευής της. Επιθυμεί την ένωση μαζί της για να ενισχύσει τις δυνατότητες του. Στην πορεία, για να γίνει “κυρίαρχος του πεπρωμένου” αποβάλλει ότι τον διαχωρίζει από τη μηχανή, ως περιττό, ως ξεπερασμένο. Τα εξελικτικά δεσμά που θέλει να αποβάλλει δεν είναι τίποτ’ άλλο από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του [298, 299, 300]

Οι άνθρωποι όμως δεν είναι υποδεέστεροι από τις έξυπνες μηχανές. Δεν είναι μηχανές, έχουν συνείδηση. Οι μηχανές δεν έχουν ζωή.

Γιατί μπορεί χωρίς συναισθήματα, χωρίς λύπη ή χαρά, χωρίς να νοιαζόμαστε αν θα αισθανόμαστε λύπη ή χαρά, χωρίς να έχουν σημασία όλα αυτά, χωρίς «όλο αυτόν τον θόρυβο» τα πράγματα να γίνονται πολύ πιο απλά, μπορεί δίχως αμφιβολίες οι αποφάσεις να λαμβάνονται πιο ξεκάθαρα, και όλα να λειτουργούν πιο «αποδοτικά», και να είναι πιο «ασφαλή», όμως, αυτό δεν είναι ζωή αλλά ο ευνουχισμός της ώστε να ταιριάζει σε μία συγκεκριμένη οικονομική λειτουργία.

Αυτό που λένε ουσιαστικά όσοι υπερασπίζονται τέτοιες θεωρίες, όσοι ασπάζονται τη μηχανική ανωτερότητα και τη θέτουν απέναντι στην περιορισμένη ανθρώπινη φύση, είναι ότι ο άνθρωπος γίνεται περιττός για μια συγκεκριμένη “αναπόδραστη” οικονομική λειτουργία που παράγει υπερ-κέρδη.

Αλλά η ζωή, αν και δεν είναι συχνά περίφημη, είναι ζωή, δεν είναι απλώς η εξαγωγή της τετραγωνικής ρίζας.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν στην ταινία του «Ο Μεγάλος Δικτάτορας» μίλησε για την πλεονεξία που δηλητηρίασε τις ψυχές των ανθρώπων, και τις μηχανές που προσφέρουν αφθονία αλλά μας άφησαν σε ένδεια.

Είπε:

«Η γνώση μας έκανε κυνικούς, η ευφυΐα, σκληρούς και αγενείς. Σκεφτόμαστε πολύ και αισθανόμαστε ελάχιστα. Περισσότερο από τις μηχανές έχουμε ανάγκη την ανθρωπιά. Περισσότερο από την ευφυία έχουμε ανάγκη την καλωσύνη και την ευγένεια. Δίχως αυτές τις αρετές, η ζωή θα είναι βίαιη και όλα θα χαθούν…»

Σήμερα, στην εποχή της έξυπνης μηχανής και της τεχνητής νοημοσύνης, τα λόγια αυτά ηχούν οικεία.

Υπενθυμίζουν σε όλους μας ότι, όταν ο άνθρωπος τέθηκε στο παρελθόν συνειδητά στο περιθώριο, όταν η ανθρωπότητα παραδόθηκε στους “αφύσικους άνθρωπους – ανθρώπους μηχανές, με μηχανικούς εγκεφάλους και μηχανικές καρδιές”, ήρθε αντιμέτωπη με την καταστρεπτική βία και όλα κινδύνεψαν να χαθούν.

Γι’ αυτό, και σήμερα, περισσότερο από τις μηχανές, μπροστά από όποια τεχνολογική εξέλιξη, χρειαζόμαστε τον άνθρωπο.

Χρειάζεται να θέσουμε στο προσκήνιο ότι καλύτερο έχουμε ως είδος: τις ανθρώπινες αρετές. Για να διασφαλίσουμε ότι το μέλλον που θα έρθει θα είναι ελπιδοφόρο για κάθε άνθρωπο. Για να διασφαλίσουμε ότι στο μέλλον δε θα κινδυνέψουν όλα να χαθούν, όπως κινδύνεψαν και στο παρελθόν.

Ο κίνδυνος είναι η καταστρεπτική βία που γίνεται αποδεκτή. Μεγενθύνεται και γίνεται όλο και πιο φυσική όσο συρρικνώνεται η αξία του ανθρώπου. Αλλά ο άνθρωπος δεν είναι το βάρος του σε κάποια ζυγαριά που γέρνει προς τη μία ή την άλλη πλευρά ανάλογα με τα συμφέροντα των ισχυρών.

Η υπόσχεση για το “τέλος του ανθρώπου” δε χρειάζεται να τηρηθεί.

 

Αναφορές:

1. Artificial Intelligence raises deeper questions than nuclear weapons technology, robotenomics.com

2. Carl B. Frey and Michael A. Osborne, The Future of Employment”, How Susceptible are jobs to computerisation”, 17.09. 2013, oxfordmartin.ox.ac.uk

3. Megan Molteni, The Chatbot Therapist Will See You Now, 06.07.2017, wired.com

4. Lauren F. Friedman, IBM’s Watson Supercomputer May Soon Be The Best Doctor In The World, 22.04.2014, businessinsider.com

5. Casey Ross and Ike Swetlitz, IBM pitched its Watson supercomputer as a revolution in cancer care. It’s nowhere close, 05.09.2017, statnews.com

6. Fei Jiang, Yong Jiang, Hui Zhi, Yi Dong, Hao Li, Sufeng Ma, Yiong Wang, Qiang Dong, Haipeng Shen, Yongjum Wanh, Artificial Intelligence in Healthcare: Past, Present and Future, 12.09.2017, svn.bmj.com

7. Heidi Vella, The rise of artificial intelligence in fighting cancer, 06.12,2017, raconteur.net

8. Matthew Honeyman, Eight technologies that could change healthcare beyond recognition, 15.04.2016, theguardian.com

9. Ariel Jacoby, Artificial Intelligence and the future of medicine, 12.02.2018, iqvis.com

10. Abby Norman, Your future doctor may not be human. This is the rise of AI in Medicine, 31.01.2018, futurism.com

11. Rachel Ellis, UK scientists create world’s smallest surgical robot to start a hospital revolution, 20.08.2017, theguardian.com

12. Our response to the UK Government request for written evidence on A.I., robotenomics.com

13. Elena Gresci, Chatbot that overturned 160.000 parking fines now helping refugees claim asylum, 06.03.2017, theguardian.com

14. Joshua Browder, The problems with the legal industry and our plan to fix it, 14.08.2017, medium.com

15. Rowland Manthorpe, Artificial intelligence is entering the justice system, 25.06.2016, wired.co.uk

16. Caleb Whatney, It’s time for our justice system to embrace artificial intelligence, 20.07.2017, brookings.edu

17. Tom Simonite, How to upgrade judges with machine learning, 06.03.2017, technologyreview.com

18. Jason Tashea, Courts are using AI to sentence criminals. That must stop now, 17.04.2017, wired.com

19. Ariel Scwartz, Data scientist at TED: Algorithms are a “weapons of math destruction” that need to be regulated, 27.04.2017, businessinsider.com

20. Erin Winick, Lawyer – Bots are shaking up jovs, 12.12.2017, technologyreview.com

21. Steve Lohr, A.I. is doing legal work. Bu it won’t replace lawyers, yet, 19.03.2017, nytimes.com

22. Jane Croft, Artificial intelligence closes in on the work of junior lawyers, 04.05.2017, ft.com

23. Michael J. Coren, Algorithms are recruiting for companies desperate to hire a workforce that looks like their customers, 30.03.2017, qz.com

24. Jake Hissitt, How Airbnb, Huawei and Microsoft are using A.I. and Machine Learning, channels.theinnovationenterprise.com

25. Sven Brodmerkel, Dynamic pricing: Retailers using artificial intelligence to predict top price you ‘ll pay, 27.06.2017, abc.net.au

26. Savvy retailers use artificial intelligence to bag more sales, reuters.com

27. Talia Avakian, We tested a new app from a cofounder of Kayak, and it was like having a travel agent in our pocket, 30.05.2016, businessinsider.com

28. Sebastien Lucas, Artificial Intelligence (AI) in Architecture. What are the practical applications?, 18.07.2017, futurearchi.org

29. Phil Bernstein, How can architects adapt to the coming age of AI, 22.11.2017, archpaper.com

30. Kumba Senaar, AI in Pharma and Biomedicine – Analysis of the top 5 Global Drug Companies, 01.02.2018, techemergence.com

31. Ben Hirschler, Big pharma turns to AI to speed drug discovery, GSK signs deal, 02.07.2017, reuters.com

32. What to expect from Artificial Intelligence in Pharma – And how to get there, 18.08.2017, pharmaceuticalonline.com

33. Nicki Burridge, Artificial Intelligence gets a seat in the boardroom – Hong Kong venture capitalist sees AI running Asian companies within 5 years, 10.05.2017, asia.nikkei.com

34. Felix Salmon and Jon Stokes, Algorithms take control of Wall Street, 27.12.2010, wired.com

35. Kevin Maney, Goldman Sacked: How artificial intelligence will transform Wall Street, 26.02.2017, newsweek.com

36. Bryant Urstandt, Trading shares in milliseconds, 21.12.2009, technologyreview.com

37. Kevin Slavin, How algorithms shape our world: 70 percent of the United Stated stock market controlled by algorithms, 20.07.2011, ted.com

38. Creg Walters, Artificially intelligent investors rack up massive returns in stock market study, 17.03.2017, seeker.com

39. SAP and FC Bayern Munich: Two Global Champions Join Forces, 19.08.2014, news.sap.com – James Nunns, AI set to hit the Premier League with STATS Edge, 25.07.2017, cbronline.com

40. Tim Adams, And the Pulitzer goes to… a computer, 28.06.2015, theguardian.com

41. Automated Insights, en.wikipedia.org/wiki/Automated_Insights

42. Bernard Marr, Another example of how artificial intelligence will transform news and journalism, 18.07.2017, forbes.com

43. The making of Reuters News Tracer, 25.04.2017, blogs.thomsonreuters.com

44. Xiaomo Liu, Armineh Nourbakhsh, Quanzhi Li, Sameena Shah, Robert Martin, John Duprey, Reuters Tracer: Toward automated news production using large scale social media data, 11.2017, arxiv.org

45. How Reuter’s revolutionary AI system gathers global news, 27.11.2017, technologyreview.com

46. Matt Egan, 30% of bank jobs are under threat, 04.04.2016, money.cnn.com

47. Gordon Fletcher, Dvid Kreps, Banking sector will be ground zero for job losses from AI and robots, 12.09.2017, theconversation.com

48. Philippa Ryan, Demystifying the blockchain: a basic user guide, 12.07.2016, theconversation.com

49. Philip Brasor, Is artificial intelligence killing Japan’s banks?, 27.01.2018, japantimes.co.jp

50. Victoria Feder, What will be the impact of AI on marketing jobs, smartinsights.com

51. Tyler Horvth, Say hello to the future: The birth of automated advertising, 02.2017, business.com

52. Full funnel advertising automation, adgo.io

53. Giselle Abramovich, Future of Advertising: Automated, personalized and measurable, 26.09.2017, cmo.com

54. Massive open online course, en.wikipedia.org

55. mooc.org

56. Danielle Demetriou, Robot teacher conducts first class in Tokyo school, 12.05.2009, telegraph.co.uk

57. Omar Mubin, Muneeb Imtiaz Ahmad, Robots likely to be used in classrooms as learning tools, not teachers, 06.11.2016, theconversation.com

58. Sarah Zheng, Robots being used to teach children in China’s schools… will they replace teachers?, 13.04.2017, scmp.com

59. Ellen Goldbaum, Software grades handwritten essays, 31.01.2008, buffalo.edu

60. A.I. in education – Automatic Essay Scoring, 14.03.2017, medium.com

61. Tim Sandle, Artificial intelligence used to mark exam essays, 02.08.2017, digitaljournal.com

62. Gideon Lewis Krauss, The Great A.I. Awakening, 14.12.2016, nytimes.com

63. Miranda Katz, Welcome to the era of the A.I. Coworker, 15.11.2017, wired.com

64. Salvador Rodriguez, Amazon steps up pace in artificial intelligence race, 01.12.2017, reuters.com

65. David McCabe, DoorDash moves forward with robot delivery plans, 21.03.2017, buzzfeed.com

66. Julia Carrie Wong, Delivery robots: a revolutionary step or sidewalk – clogging nightmare?, 12.04.2017, theguardian.com

67. Jordan Golson, Ford will build an autonomous car without a steering wheel or pedals by 2021, 16.08.2016, theverge.com

68. Geoff Manaugh, The dream life of driverless cars, 15.11.2015, nytimes.com

69. Scott J. Grunewald, Thai company SCG develops custom 3D printable cement for 3D printing houses and structures, 27.04.2016, 3dprint.com

70. Hannah Rose Mensoda, 3D printed house developed by WATG enters testing phase, 25.01.2018, 3dprint.com

71. Mark Holgate, Meet Iris van Herpen, the Dutch designer boldly going into the future, 28.04.2016, vogue.com

72. Tristan Fischer, A real industrial revolution: 3d printing and the impact on jobs, 03.07.2012, historyfuturenow.com

73. Jenny Chan, Robots, not humans: official policy in China, 01.11.2017, newint.org

74. J. O’ Donoghue, Are indoor farms the next step in the evolution of agriculture?, 10.03.2017, japantimes.co.jp

75. Evan Fraser and Sylvain Charlebois, Automated farming: good news for food security, bad news for job security?, 18.02.2016, theguardian.com

76. Tim Dunlop, Agbots, next gen farming and how they can teach us about the future of work, 08.05.2017, theguardian.com

77. Melinda Joe, The future of farming: Japan goes vertical and moves indoors, 21.05.2017, scmp.com

78. Gail Barnes, Japan’s Spread to expand vertical farming concept to Middle East, 31.10.2017, foodbev.com

79. Kumba Sennaar, A.I. in agriculture – Present applications and impact, 16.11.2017, techemergence.com

80. Will self-driving cars put cab drivers, truckers out of business?, 03.11.2016, cbsnews.com – California moves towards public access for self-driving cars, 11.10.2017, Associated Press, Dave Gershgorn, The race to build a self-driving car charted, 03.03.2018,  qz.com

81. Frank Levy and Richard J. Murnane, Dancing with Robots, content.thirdway.org  – amazon.com

82. Tim Wallace, Young shoppers want to pay robots, not humans, 22.09.2017, telegraph.co.uk

83. Alpha Go Zero: Learning from Scratch, deepmind.com

84. Mastering the game of Go without human knowledge, nature.com

85. David Meyer, Google’s new AlphaGo breakthrough could take algorithms where no humans have gone, 19.10.2017, fortune.com

86. Lisa Calhoun, Google artificial intelligence “Alpha Go Zero” just pressed reset on how to learn, 23.10.2017, inc.com

87. Bartu Kaleagasi, A new A.I. can write music as well as human composer, 09.03.2017, futurism.com

88. Anabela Losada, Meet Pierre Barreau, the expert behind the algorithm that creates music with Artificial Intelligence, 08.02.2018, stayrelevant.globant.com

89. Matthew Hutson, How Google is making music with artificial intelligence, 08.08.2017, sciencemag.org

90. Stuart Dregde, AI and music: will we be slaves to the algorithm?, 06.08.2017, theguardian.com

91. Cloe Olewitz, A Japanese AI program just wrote a short novel, and it almost won a literary prize, 23.03.2016, digitaltrends.com

92. Carolyn Giardina, How Artificial Intelligence will make digital humans Hollywood’s new stars, 25.08.2017, hollywoodreporter.com

93. Is Artificial Intelligence poised to revolutionize Hollywood?, 16.08.2017, medium.com

94. Should Algorithms and Robots mimic empathy?, medicalfuturist.com

95. Katy Vans, It’s a riot: the stressful A.I. simulation built to understand your emotions, 29.03.2017, theguardian.com

96. Yuval Noah Harari, Yuval Noah Harari on big data, Google and the end of free will, 26.08.2016, ft.com

97. Yuval Noah Harari, Homo sapiens is an obsolete algorithm: Yuval Noah Harari on how data could eat the world, 01.09.2016, wired.co.uk

98. Corey Breier, Takeaways from Homo Deus by Yuval Harari, 15.04.2017, medium.com

99. Rachel Botsman, Big data meets Big Brother as China moves to rate its citizens, 21.10.2017, wired.co.uk

100. Samuel Osborne, China has made obedience to the state a game, 22.12.2015, independent.co.uk

101. Meg Jing Zeng, China’s social credit system puts its people under pressure to be model citizens, 23.01.2018, theconversation.com

102. Mara Hvistendahl, Inside China’s vast new experiment in social ranking, 14.12.2017, wired.com

103. Amulya Shankar, What’s your citizen “trust score”? China moves to rate its 1.3 billion citizens, 09.11.2017, pri.org

104. Dirk Helbing, Bruno S. Frey, Gerd Gigerenzer, Ernst Hafen, Michael Hagner, Yvonne Hofstetter, Jeroen van den Hoven, Roberto V. Zicari, Andrej Zwitter,Will democracy survive big date and artificial intelligence?, 25.02.2017, scientificamerican.com

105. Peeple app, https://itunes.apple.com/us/app/peeple/id1008896593?mt=8

106. Sarah Perez, Controversial people-rating app Peeple goes live, has a plan to profit from users’ negative reviews, 08.03.2016, techcrunch.com

107. Ethan Jacobs, Dating app Stroovy is like Yelp for exes, 04.05.2016, inverse.com

108. Yuval Noah Harari, The rise of the useless class, 24.02.2017, ideas.ted.com

109. Sam Shead, Investors backed an A.I. startus that puts a doctor on your smartphone with $60 million, 25.04.2017, uk.businessinsider.com

110. Andrew Cave, Ali Parsa: Governement should not be running hospitals, 04.08.2012, telegraph.co.uk

111. Microbiota, en.wikipedia.org/wiki/Microbiota

112. Jonathan Cohn, The robot will see you now, March 2013, theatlantic.com

113. Bryan Vartabedian, The rise of artificial intelligence means doctors must redefine what they do, 16.10.2017, statnews.com

114. Jamie Carter, Computers could get 100.000 times faster thanks to laser light pulses, 14.03.2017, techradar.com

115. Abigail Beall and Matthew Reynolds, What are quantum computers and how do they work?, 16.02.2018, wired.co.uk

116. Mike Mcrae, Engineers just unveiled the first-ever design of a complete quantum computer chip, 15.12.2017, sciencealert.com

117. Katie Allen, Technology has created more jobs than it has destroyed, says 140 years of data, 18.08.2015, theguardian.com

118. Zoe Williams, If robots are the future of work, where do humans fit in?, 24.05.2016, theguardian.com

119. Joe Lonsdale, A.I. and robots will take our jobs – but better ones will emerge for us, 12.04.2017, wired.co.uk

120. Derek Thompson, A world without work, July/August 2015, theatlantic.com

121. The world’s 50 largest companies based on number of employees in 2016, statista.com

122. What are some big tech companies with small number of employees?, quora.com

123. Christina Larson, Migrant workers in China face competition from robots, 16.08.2012, technologyreview.com

124. Martin Ford, China, Robots/Automation and Unemployment, 20.08.2012, econfuture.wordpress.com

125. Jenny Chan, Robots, not humans: official policy in China, 01.11.2017, newint.org

126. June Javelosa, Apple manufactures Foxconn to fully replace humans with robots, 03.01.2017, futurism.com

127. Larry Elliott, Robots threaten 15m UK jobs, says Bank of England’s chief economist, 12.11.2015, theguardian.com

128. Dan Shewan, Robots will destroy our jobs – and we ‘re not ready for it, 11.01.2017, theguardian.com

129. Phil Fersht, Automation impact: India’s services industry workforce to shrink 480.000 by 2021 – a decline of 14%, 03.07.2016, horsesforsources.com

130. Toby Walsh, Will robots bring about the end of work?, 01.10.2017, theguardian.com

131. Aditya Chakrabortty, What the great degree rip-off means for graduates: low pay and high debt, 19.04.2016, theguardian.com

132. Andrew Soergel, Study: Overqualified Millennials Languish in Low-Wage Jobs, 26.04.2016, usnews.com

133. Gavin Fernando, The real reason today’s university graduates are struggling to find work, 02.03.2017, news.com.au

134. Nick Purdon and Leonardo Palleja, ‘The millennial side hustle,’ not stable job, is the new reality for university grads, 12.03.2017, cbc.ca

135. Andrew McAfee, What will future jobs will look like?, ted.com

136. Reiner Strack, The workforce crisis of 2030 and how to start solving it now, ted.com

137. Patience Ahimbisibwe, 87% of graduates can’t find a job, 11.03.2017, monitor.co.ug

138. Careers with largest employment, U.S. Department of Labour, careeronestop.org

139. Danielle Paquette, The fastest-growing jobs in America pay about $22.000 per year, 13.11.2017, washingtonpost.com

140. Bureau of Labor Statistics, Occupations with the most job growth, 2016 and projected 2026, bls.gov

141. Cade Metz, The A.I. threat isn’t Skynet. It’s the end of the middle class, 02.10.2017, wired.com

142. David Autor, Will automation take away all our jobs?, ted.com

143. Arwa Mahdawi, What jovs will still be around in 20 years? Read this to prepare your future, 26.06.2017, theguardian.com

144. Larry Elliott, Robots will not lead to fewer jobs – but the hollowing out of the middle class, 20.08.2017, theguardian.com

145. Jill Treanor and Julia Kollewe, Deutsche Bank boss says “big number” of staff will lose jobs to automation, 06.09.2017, theguardian.com

146. Gordon Rayner, Jeremy Corbyn plans to “tax robots” because automation is a “threat” to workers, 26.09.2017, telegraph.co.uk

147. Matt Simon, Who will pay for the future if not the robots?, 30.05.2017, wired.com

148. Tom Watson, When robots do all the work, how will people live?, 08.04.2016, theguardian.com

149. Robert Shiller, Why robots should be taxes if they take people’s jobs, 22.04.2017, theguardian.com

150. Gaby Hinsliff, The robots are coming – and Labour is right to tax them, 29.09.2017, theguardian.com

151. John Naughton, If the robots are coming for our jobs, make sure they pay their taxes, 26.02.2017, theguardian.com

152. Kevin J. Delaney, The robot that takes your job should pay taxes, says Bill Gates, 17.02.2017, qz.com

153. Georgios Petropoulos, Do we understand the impact of artificial intelligence on employment?, 27.04.2017, bruegel.org

154. James Vincent, Robots and A.I. are going to make social inequality even worse, says new report, 13.08.2017, theverge.com

155. Alana Semuels, Poor at 200, Poor for Life, 14.07.2016, theatlantic.com

156. May Bulman, Rise in robots is putting social mobility at risk, report warns, 10.07.2017, independent.co.uk

157. Brandon A. Weber, Five stark and glaring facts about income inequality from a major new report, 22.01.2018, bigthink.com

158. Carey L. Biron, Average U.S citizens have “little or no” influence on government policy, 24.04.2014, mintpressnews.com

159. Neil Irwin, Presidents have less power over the economy than you think, 17.01.2017, nytimes.com

160. Artificial Intelligence, Automation, and the Economy, Executive Office of the President, 20.12.2016, obamawhitehouse.archives.gov

161. David Rotman, The relentless pace of automation, 13.02.2017, technologyreview.com

162. Automation and technology driving growth in corporate profits – but impacts jobs and wages, robotenomics.com – Lawrence Mishel, Elise Gould and Josh Bivens, Wage stagnation in nine charts, 06.01.2015 epi.org

163. Vyacheslav W. Polonski, How artificial intelligence conquered democracy, 15.08.2017, independent.co.uk

164. Stefaan Verhulst, Digital Nudging: Altering user behaviour in digital environments, thegovlab.org

165. Daryl Chen, “Humanity can rise to the challenge”: Yuval Harari in conversation at TED Dialogues, 15.02.2017, blog.ted.com

166. History of Youtube, en.wikipedia.org

167. Youtuber Logan Paul posts video discovering a suicide victim in Japan!, worldstarhiphop.com

168. Leading multimedia websites in the United States in November 2016, based on market share of visits, statista.com

169. Stuart Dredge, Youtube trains its sights on traditional TV: It’s a no-growth business, 02.06.2015, theguardian.com

170. Matt Egan, Facebook and Amazon hit $500 billion milestone, 27.07.2017, money.cnn.com

171. Keenan Beasley, How facebook’s latest changes impact influencers and the future of social media marketing, 15.01.2018, forbes.com

172. James Vincent, Facebook admits what we all know: that social media can be bad for democracy, 22.01.2018, theverge.com

173. Stevan Dojcinovic, Hey, Mark Zuckerberg: My democracy isn’t your laboratory, 15.11.2017, nytimes.com – Julia Carrie Wong, Facebook ending News Feed experiment condemned as “Orwellian”, theguardian.com

174. Dom Galeon and Kristin Houser, Google’s Artificial Intelligence built an A.I. that outperforms any made by human, 01.12.2017, futurism.com

175. Evgeny Morozov, Will tech giants move on from the internet, now we ‘ve all been harvested?, 28.01.2018, theguardian.com

176. Sam Tranum, Facebook changes challenge small and independent publishers, 07.02.2018, dublininquirer.com

177. Rakesh Sharma, How does facebook make money, 11.12.2017, investopedia.com

178. How does facebook make its money, business-management-degree.net

179. Garett Sloane, 4 ways facebook’s news feed changes already are being felt, 31.01.2018, adage.com

180. Emily Bell, Why facebook’s news feed changes are bad news for democracy, 31.01.2018, theguardian.com

181. Julia Carrie Wong, Facebook overhauls news feed in favour of “meaningful social interactions”, 12.01.2018, theguardian.com

182. David Hunt, The death of traditional consumerism, 18.08.2014, pmlive.com

183. Scott Santens, Forget the future of work. What about the future of consumption?, scottsantens.com

184. The future of work, leisure and consumption, truth-out.org

185. Carrie Lenard, The impact of automation and robotics on the global labour market, 20.04.2013, blog.euromonitor.com

186. John Papola, Think consumption is the “engine” of our economy? Think again, 30.01.2013, forbes.com

187. Kimberly Amadeo, Consumer spending: Definition and determinants, 06.04.2017, thebalance.com

188. Mark Skousen, Consumer spending drives the economy?, 22.09.2010, fee.org

189.Hale Stewart, Consumer spending and the economy, 19.09.2010, fivethirtyeight.blogs.nytimes.com

190. Karl Marx, The Poverty of Philosophy, chapter two: The Metaphysics of Political Economy, Strikes and Combinations of Workers, 1847, marxists.org

191. Zoe Williams, If robots are the future of work, where do humans fit in?, 24.05.2016, theguardian.com

192. Yuval Noah Harari, The Future of Humanity, 28.09.2016, https://www.youtube.com/watch?v=Lt7votAzI78

193. David Hunt, The death of traditional consumerism, 18.08.2014, pmlive.com

194. Kiminori Matsuyama, The Rise of Mass Consumption Societies, November 2000, sticerd.lse.ac.uk

195. Daniel Akst, Automation anxiety, The Wilson Quarterly, Summer 2013, archive.wilsonquarterly.com

196. Guy Standing, Meet the precariat, the new global class fuelling the rise of populism, 09.11.2016, weforum.org

197. Tannara Yelland, What the fuck is the “precariat”, and why should you care?, 08.05.2015, vice.com

198. Neil Johnson, The rise of the precariat, 06.2017, economia.icaew.com

199. Guy Standing, The Precariat: The new dangerous class, 03.05.2017, johnlaurits.com

200. Deep Work: Rules for focused success in a Distracted Work, 13.12.2017, recruiters.welcometothejungle.co

201. Oliver Buckeman, Why time management is ruining our lives, 22.12.2016, theguardian.com

202. Hannah Nichols, The 10 best fitness apps, 01.06.2017, medicalnewstoday.com

203. Josh Helton, Soylent: What happened when I went 30 days without food, 08.09.2015, thehustle.co

204. What is Biohacking? 8 ways to biohack yourself for better health, draxe.com

205. Dave Asprey, Modafinil: The rise of smart drugs, blog.bulletproof.com

206. Dave Asprey, 11 noontropics to unlock your true brain, blog.bulletproof.com

207. Serge Faguet, How to biohack your intelligence – with everything from sex to modafinil to MDMA, 25.01.2017, hackernoon.com

208. Gill Pilmer, “Smart drugs” offer the ambitious an extra edge, 04.06.2016, ft.com

209. Sara Solovitch, Tweaking brains with “smart drugs” to get ahead in Silicon Valley, 11.06.2017, washingtonpost.com

210. Carl Cederstrom, Managing People: Like it or not, “smart drugs” are coming to the office, 19.05.2016, hbr.org – Smart Pills Market worth $8.98 billion my 2024, marketsandmarkets.com – Spending on illegal drugs this year, worldometers.info/drugs/

211. Meagan Drexter, Rewire your brain: Why Silicon Valley’s richest are investing in trendy “smart drugs”, 02.11.2016, forbes.com

212. Jill Krasny, “Biohacking” entrepreneurs turn to smart drugs to supercharge their productivity – Can smart pills make you a better entrepreneur?, inc.com

213. Rebecca Jarvis, Taylon Dunn, Jake Letterman, A real-life “Limitless” pill? Silicon Valley entrepreneurs pursue brain hacking with nootropics, or “smart drugs”, 29.03.2017, abcnews.go.com

214. Ronalf Purser, Edwin Ng, Corporate mindfulness is bullsh*t: Zen or no Zen, you ‘re working harder and being paid less, 27.09.2015, salon.com

215. Laura Marsh, The Coping economy, Winter 2008, dissentmagazine.org

216. Peter Fleming, Do you work more than 39 hours a week? Your job could be killing you, 15.01.2018, theguardian.com

217. David Forbes, They want kids to be robots: Meet the new education craze designed to distract you from overtesting, 11.08.2015, salon.com

218. Deborah Bloom, Instead of detention, these students get meditation, 08.11.2016, edition.cnn.com

219. Elissa Strauss, Being mindful about mindfulness: Is the push to teach meditation to school just a way to mold shiny corporate humanoids?, slate.com

220. Vartika, A generation of millenials or a generation of stressed workers?, 06.04.2017, hackernoon.com

221. Alexandra Siferlin, The most stressed out generation?, 07.02.2013, healthland.time.com

222. Claudia Tanner, “Snowflakes” are the most stressed out age group: ‘Snowflakes’ are the most stressed out age group: Study reveals a quarter of millennials are crumbling due to the pressures of work, study and money worries, 20.01.2018, dailymail.co.uk

223. Tristan Fischer, Where are all the jobs going? Lessons from the first industrial revolution and 150 years of pain, 17.07.2012, historyfuturenow.com

224. Unequal treaty, wikipedia.org

225. Moshe Y. Vardi, What the Industrial Revolution really tells us about the future of automation and work, 08.09.2017, futurism.com

226. Yuval Noah Harari, Are we about to witness the most unequal societies in history?, 24.05.2017, theguardian.com

227. Yuval Noah Harari, The rise of the useless class, 24.02.2017, ideas.ted.com

228. Saudi Arabia is first country to give citizenship to robot, 05.11.2017, learningenglish.voanews.com

229. James Vincent, Pretending to give a robot citizenship helps no one, 30.10.2017, theverge.com

230. Samuel Gibbs, Uber plans to buy 24.000 autonomous Volvo SUVs in race for driverless future, 20.11.2017, theguardian.com

231. Steven Dudash, Why Uber can’t lose the driverless car race, 10.07.2017, forbes.com

232. Dominik R. Bach and Peter Dayan, Algorithms for survival: a comparative perspective on emotions, 31.03.2017, nature.com

233. Lila Beghraoua, Yuval Harari: “Human beings are all algorithms!”, August 2016, atelier.bnpparibas

234. Daniel A. Bell, Historian: When computers and biology converge, organisms become algorithms, huffingtonpost.com

235. Tom Siegfried, Life began when algorithms took control, 24.06.2014, sciencenews.org

236. Yuval Noah Harari, The rise of the useless class, 24.02.2017, ideas.ted.com

237. Yuval Noah Harari, Homo sapiens is an obsolete algorithm: Yuval Noah Harari on how data could eat the world, 01.09.2016, wired.co.uk

238. Antonio Damasio, We must not accept an algorithmic account of human life, huffingtonpost.com

239. John Pavlus, The Hunt for the Algorithms That Drive Life on Earth, 02.07.2016, wired.com

240. Mark Friedenbach, Consciousness as a State of Matter (Max Tegmark), 08.01.2014, lesserwrong.com

241. Tanya Lewis, What’s the universe made of? Math, says scientist, 30.01.2014, livescience.com

242. Anna Buckley, Is consciousness just an illusion?, 04.04.2017, bbc.com

243. Nicholas Clairmont, Does free will really exist?, 01.06.2016, theatlantic.com

244. Andrew Griffin, Free will could all be an illusion, scientists suggest after study shows choice may just be brain tricking itself, 30.04.2016, independent.co.uk

245. Jerry Coyne, Why you don’t really have free will, 01.01.2012, usatoday.com

246. Richard Dawkins, Let’s all stop beating Basil’s car, 2006, edge.org

247. Jesse Bering, Scientists say free will probably doesn’t exist, but urge: “Don’t stop believing!”, 06.04.2010, blogs.scientificamerican.com

248. Stephen Cave, There’s no such thing as free will, but we ‘re better off believing in it anyway, June 2016, theatlantic.com

249. William R Klemm, Free will is not an illusion, 10.06.2016, psychologytoday.com

250. Will Knight, The dark secret at the heart of A.I. – No one really knows how the most advanced algorithms do what they do, 11.04.2017, technologyreview.com

251. Amber Case, We are all cyborgs now, December 2010, ted.com

252. Julie Jacobson, Smartphone users spend almost all “free” time staring at screens, 25.03.2017, theglobeandmail.com

253. Lindsay Dodgson, A psychologist explains why you should have a “screen sabbatical, to have more free time, 29.05.2017, independent.co.uk

254. Martin Armstrong, This is how much time your children are spending staring at screens, 03.11.2017, weforum.org

255. Smartphone zombie, en.wikipedia.org

256. Goerdie Mcelroy, 10 signs of the smartphone zombie plague, 20.02.2017, listverse.com

257. Big penalty for looking at mobile phone screens while walking?, 25.10.2017, financialexpress.com

258. Adam Alter, Why our screens make us less happy, 2017, ted.com

259. Yuval Noah Harari on why humans dominate the earth: Myth-making, fs.blog

260. Darwin among the machines, en.wikipedia.org

261. Amanda Devlin, The moment twisted Cambrisge graduate Matthew Falder was caught by police, 20.02.2018, news.com.au – Dr. Marhew Falder, postdoc, imprisoned, beeflynews

262. Andrew Anthony, Max Tegmark: “Machines taking control doesn’t have to be a bad thing”, 16.09.2017, theguardian.com

263. Google leads in the race to dominate artificial intelligence, 07.12.2017, economist.com

264. What companies are winning the race for artificial intelligence?, 24.02.2017, forbes.com

265. Carolle Cadwalladr, Are the robots about to rise? Google’s new director of engineering thinks so…, 22.02.2014, theguardian.com

266. Pawel Sysiak, When will the first machine become superintelligent?, 11.04.2016, medium.com

267. Artificial general intelligence, en.wikipedia.org

268. What Companies Are Winning The Race For Artificial Intelligence?, 24.02.2017, forbes.com

269. Tom Simonite, For superpowers, artificial intelligence fuels new global arms race, 09.08.2017, wired.com

270. Graham Webster, Rogier Creemers, Paul Triolo and Elsa Kania, Chiba’s plan to “lead” in A.I.: Purpose, Prospects and Problems, 01.08.2017, newamerica.org

271. John R. Allen, The next space race is artificial intelligence, 03.11.2017, foreignpolicy.com

272. Ian Sample, “We can’t compete”: Why universities are losing their best A.I. scientists, 01.11.2017, theguardian.com

273. Why is the xiaobing chatbot so popular in China?, quora.com

274. Oiwan Lam, Meet Xiaobing the (Fun? Annoying? Creepy?) chatbot taking over China’s Weibo, 26.06.2014, globalvoices.org

275. Saqib Shah,  China uses facial recognition to monitor ethnic minorities, 18.01.2018, engadget.com

276. James Vincent, China and the US are battling to become the world’s first A.I. superpower, 03.08.2017, theverge.com

277. Bill Bishop, The next big U.S. – China competition: artificial intelligence, 08.12.2017, axios.com

278. Tom Simonite, For superpowers, artificial intelligence fuels new global arms race, 09.08.2017, wired.com

279. Jon Lockett, US military will have more combat robots than human soldiers by 2025, 15.06.2017, nypost.com

280. Paul Scharre, Why we must not build automated weapons of war, 25.09.2017,  time.com

281. Tom Embury – Dennis, Russia says mysterious armed drones are attacking its military bases in Syria – and they don’t know who’s sending them, 10.01.2018, independent.co.uk

282. Mark Minevich, These seven countries are in a race to rule the world with A.I., 05.12.2017, forbes.com

283. Gregory C. Allen, Putin and Musk are right: Whoever master A.I. will run the world, 05.09.2017, edition.cnn.com

284. Samuel Gibbs, Elon Musk leads 116 experts calling for outright ban of killer robots, 20.08.2017, theguardian.com

285. An open letter to the United Nations Convention on Certain Conventional Weapons, futureoflife.org

286. Alex Hern, Elon Musk says A.I. could lead to third world war, 04.09.2017, theguardian.com

287. Jay Tuck, Artificial Intelligence: it will kill us all, 31.01.2017, peegel.info

288. Paul Scharre, Why we must not build automated weapons of war, 25.09.2017, time.com

289. M.L. Cummings, Artificial Intelligence and the Future of Warfare, January 2017, chathamhouse.org

290. Aatif Sulleyman, Stephen Hawiking warns Artificial Intelligence “may replace humans altogether”, 02.11.2017, independent.co.uk

291. 11 times tech leaders warned us about artificial intelligence taking over the world, 21.08.2017, techworld.com

292. Kenan Malik, Worry less about the march of the robots, more about techno panic, 25.02.2018, theguardian.com

293. Catherine Clifford, Steve Wozniak explains why he used to agree with Elon Musk, Stephen Hawking on A.I. – but now he doesn’t, 23.02.2018, cnbc.com

294. Khari Johnson, Pew study experts: Artificial intelligence threatens the future of capitalism, 05.05.2017, venturebeat.com

295. Vivek Washwa and Alex Salkever, When genomics let us design our children, how can we keep it fair for all?, 26.01.2018, bigthink.com

296. Nick Statt, Elon Musk launches Neuralink, a venture to merge the human body with A.I., 27.03.2017, theverge.com

297. Donna Haraway, A Cyborg Manifesto, in Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature, Routledge, 199, pp.149-181, https://web.archive.org/web/20120214194015/http://www.stanford.edu/dept/HPS/Haraway/CyborgManifesto.html

298. Andrew Anthony, Max Tegmark: “Machines taking control doesn’t have to be a bad thing”, 16.09.2016, theguardian.com

299. Hannah Osborne, Brain augmentation: How scientists are working to create cyborg intelligence, 14.06.2017, newsweek.com

300. Tim ‘O Reily, What will our lives be like as cyborgs?, 27.10.2017, theatlantic.com

 

Προτεινόμενα βίντεο:

What is Artificial Intelligence (or Machine Learning)?

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=mJeNghZXtMo”]

Nationalism vs. globalism: the new political divide | Yuval Noah Harari

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=szt7f5NmE9E&t=8s”]

Prof. Max Tegmark – Life 3.0: Being Human in the Age of Artificial Intelligence

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=ImrBfVK10AY”]

A Basic Income for All: Dream or Delusion?

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=7rL6gJkdlNU”]

Noam Chomsky: The Singularity is Science Fiction!

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=0kICLG4Zg8s”]

Kurzweil Interviews Minsky: Is Singularity Near?

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=RZ3ahBm3dCk”]

Artificial Intelligence: it will kill us | Jay Tuck | TEDxHamburgSalon

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=BrNs0M77Pd4″]

The Coming Era of Immortality & Artificial Intelligence – Prof. Yuval Harari

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=lsxhvvUfjek”]

How the blockchain will radically transform the economy | Bettina Warburg

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=RplnSVTzvnU”]

Your Life in 2027: A Look at the Future | Vivek Wadhwa (Full Video)

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=m0wy0YYzU0s”]

Google’s Deep Mind Explained! – Self Learning A.I.

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=TnUYcTuZJpM”]

What if Robots Go to War? | Davos 2016

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=E7L7_4neVLc”]

If Brains are Computers, Who Designs the Software? With Daniel Dennett

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=TTFoJQSd48c”]

Why Superintelligent AI Could Be the Last Human Invention | Max Tegmark

[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=m4qdQl6bjUU”]