Της Πηνελόπης Ι. Ντουντουλάκη
Το δέντρο στεκόταν στη γωνία, στη συμβολή των οδών Σολωμού και Κορνάρου. Υπερυψωμένο, καθώς είχε χτιστεί και μια πέτρινη πεζούλα γύρω από τη βάση του, άπλωνε τα κλαδιά του στα μπαλκόνια του δεύτερου ορόφου. Η χρονολογική ηλικία της ελιάς ήταν γύρω στα εξηνταπέντε. Την είχε φυτέψει ο πατέρας της Περσεφόνης, όταν ξεκίνησε να χτίζει την επαγγελματική του στέγη, αφού πουλήθηκε, για το σκοπό αυτό, το σπίτι της συζύγου του, ένα διώροφο νεοκλασσικό κτίσμα στην περιοχή Δικαστηρίων, και ένα περιβόλι. Είχε επίσης φυτέψει, σε απόσταση περίπου τριών μέτρων από την ελιά και ακόμα πλησιέστερα της οικοδομής, ένα αμπέλι, καθώς ακόμα και μια λεμονιά, στην ανωφερική άκρη του οικοπέδου. Η ελιά, καθώς μεγάλωνε, άρχισε να δίνει καρπούς, εξαιρετικής ποιότητας βρώσιμες ελιές. Το αμπέλι αναρριχήθηκε μέχρι την ταράτσα της κλινικής. Έδινε ροδοκόκκινα επιτραπέζια σταφύλια, πλούσια σε άρωμα και γεύση. Οι ανθοί της λεμονιάς ευωδίαζαν τις μέρες της Λαμπρής μπροστά από την ανοιχτή μπαλκονόπορτα ενός θαλάμου νοσηλείας, ενώ οι νοσηλευόμενες γερόντισσες άπλωναν στα κλαδιά της, κάποιες φορές, τα φρεσκοπλυμένα μαντήλια τους. Με δυο λόγια, ο Ίωνας Ντηνιακάκης εγκατέστησε, γύρω από την οικοδομή της κλινικής, κυρίαρχα σύμβολα των χρόνων της παιδικής ηλικίας του στην ορεινή ύπαιθρο.
Στα πρώτα χρόνια ζωής της κλινικής δεν υπήρχαν πεζοδρόμια. Αργότερα, η ρυμοτόμηση και ασφαλτόστρωση των δρόμων, απέκοψαν την ελιά από το οικόπεδο στο οποίο βρισκόταν. Έκτοτε παρέμεινε στη γωνία, στο κατωφερέστερο σημείο του πεζοδρομίου της οδού Σολωμού. Εξακολούθησε να μεγαλώνει, περιβαλλόμενη από όλο και μεγαλύτερη κίνηση ανθρώπων και οχημάτων.
Η μικρή ιδιωτική κλινική έμελλε να συμπληρώσει τριαντατρία χρόνια ζωής, μέχρι τον θάνατο του ιδιοκτήτη της. Δέκα χρόνια μετά την οικοδόμηση του πρώτου ορόφου προστέθηκε και ο δεύτερος. Ήταν στα χρόνια της ακμής της λειτουργίας της, με εκλεκτό ιατρικό δυναμικό.
Η Περσεφόνη θυμόταν κάποιο καλοκαίρι που ένας σύντεκνος και συγχωριανός του πατέρα της νοσηλεύτηκε στην κλινική με συμπτωματολογία παρόξυνσης πεπτικού έλκους. Ο μπαρμπα Σοφοκλής υποβλήθηκε στην θεραπευτική αγωγή που επέβαλαν οι περιστάσεις, με αυστηρά προσεγμένη δίαιτα ελκοπαθούς και τη σχετική φαρμακευτική αγωγή. Χρειάστηκε να παραμείνει αρκετό καιρό νοσηλευόμενος, ώσπου να υποχωρήσουν τα συμπτώματα της νόσου. Τη μέρα που έφευγε, είπε στον κλινικάρχη:
-Ευχαριστώ για τον Αύγουστο που πέρασα στην κλινική σου!
Εκείνος “ψυλλιάστηκε” ότι κάτι σήμαιναν αυτά τα αποχαιρετιστήρια λόγια. Δεν άργησε να διαπιστώσει ότι ο ορεσίβιος και λάτρης των σταφυλιών μπαρμπα Σοφοκλής είχε επιδοθεί σε εντατική σταφυλοθεραπεία, σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας του.
Σε μετέπειτα ιατρικές συζητήσεις, η τριανδρία των επιστημονικών συνεργατών αναφερόταν συχνά σε αυτό το γεγονός. Ο Ιωνάς έλεγε:
-Εμείς τρέμαμε μην τρυπήσει το στομάχι του, κι εκείνος ανέβαινε στην ταράτσα και έτρωγε σταφύλια!
Ο Ευαγόρας επεσήμαινε:
-Σταφύλια, και μάλιστα με κουκούτσια!
Ο σπινθηροβόλος Αρίσταρχος δεν παρέλειπε να σχολιάσει:
-Άμα έχει λάδι το καντήλι σου, ούτε γιατρό ούτε παπά έχεις ανάγκη!
Αυτά και άλλα πολλά ερχόταν στη σκέψη της Περσεφόνης. Η μητέρα της, η Ευγενία, είχε εργαστεί πολλά χρόνια στο πλευρό του πατέρα της, άλλοτε ως γραμματέας και δακτυλογράφος, άλλοτε ως λογίστρια, άλλοτε ως νοσηλεύτρια, και άλλοτε ως μαγείρισσα, όταν έκτακτες ανάγκες το επέβαλλαν. Με έμπνευση και δημιουργική φαντασία έφτιαχνε πεντανόστιμα φαγητά, στα οποία αποκτούσαν δεξιότητα οι μαθητευόμενες μαγείρισσες της κλινικής. Αλλά και στα γλυκά δεν πηγαινε πίσω. Αυτό, όμως, που χαιρόταν ιδιαίτερα να φτιάχνει, ήταν το Χριστόψωμο. Εκεί αποτυπωνόταν, κάθε φορά, η απαράμιλλη δεξιότητά της. Τα Χριστόψωμα που έφτιαχνε η Ευγενία ήταν μοναδικά σε όψη και γεύση. Αγαπούσε τόσο πολύ αυτά τα έργα της, που κάποιες φορές φρόντισε να τα απαθανατίζουν οι κόρες της, ώστε να τα καμαρώνει, στο χαρτί της φωτογραφίας, και μετά τα Χριστούγεννα. Τα γυαλιστερά, ροδοκόκκινα, ολοστρόγγυλα Χριστόψωμά της, με τον Σταυρό και το άσπαστο καρύδι στο κέντρο, ήταν κυριολεκτικά η απεικόνιση ενός αδιάσπαστου κύκλου ζωής. Γύρω από τον Σταυρό υπήρχαν ένα πλήθος ακόμα από ζυμαρένια ξόμπλια, όπως άνθη, φύλλα και καρποί παραγωγικών δέντρων, ο “χθόνιος, οικουρός, εφέστιος” όφις και άλλα ευοίωνα σύμβολα της παράδοσης της Κρήτης.
"google ad"
Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι, πέραν των όσων προαναφέρθηκαν, η Ευγενία υπήρξε και άτυπη εμψυχώτρια πολλών ασθενών, παρέχοντας υποστήριξη και τροφοδοτώντας την ελπίδα για την καλυτέρευση της υγείας τους. Ο Ιωνάς είχε την αδιαπραγμάτευτη και άνευ όρων υποστήριξη της χαρισματικής συζύγου του, η συμμεριζόταν την έγνοια του για την εύρυθμη λειτουργία της κλινικής.
Αλλά δεν επαναπαυόταν μόνο σε αυτά τα καθήκοντα η Ευγενία, η οποία ήταν άριστη στο εργόχειρο. Οποιοδήποτε σχέδιο σε δαντέλλα ή άλλου είδους πλεκτό, μπορούσε να το ;”ξεσηκώσει” και να το φτιάξει ακόμα καλύτερο. Είχε στο σπίτι της ένα καλαθάκι γεμάτο με δείγματα από διάφορες δαντέλες, όλα με την ονομασία τους: κυπαρισσάκι, σταυρός, πέρδικες, πεταλούδα, αράχνη, κουκουνάρα, γαρυφαλλιά, τριαντάφυλλο, και πόσα ακόμα άλλα! Έπλεκε εξαιρετικές δαντέλλες για κουρτίνες, για προσόψια, για μαξιλαράκια, για κρεβατόγυρους, για τραπεζομάντηλα. Είχε άριστη επίδοση στο “ασπροκέντημα”. Δημιουργούσε έργα τέχνης με την παραδοσιακή κρητική βελονιά, τη σταυροβελονιά και όλα τα άλλα είδη. Στα τελευταία χρόνια, όταν τα μάτια της είχαν αρχίσει να κουράζονται, έπλεκε μωρουδιακά ζακετάκια, τα οποία με πολλή χαρά και ενθουσιασμό δώριζε σε οικογένειες φίλων και συγγενών. Η νεανική , μελωδική φωνή της δεν έπαυε να αντηχεί χαρούμενα μέσα στο σπίτι, δίνοντας έναυσμα για ενδιαφέρουσες συζητήσεις και ιστορικές αναδρομές, για ευχάριστες ή πιο δύσκολες βιωματικές αναπολήσεις, αλλά και για ανεπανάληπτα παραδοσιακά ή κλασσικά τραγούδια. Η “Φλαμουριά” ήταν από τα αγαπημένα τραγούδια των μαθητικών χρόνων της. Η Ευγενία διηγόταν πως η καθηγήτρια της μουσικής ήθελε πάντα τη δυναμική παρουσία της καλλίφωνης μαθήτριάς της στη χορωδία, και για το σκοπό αυτό την παρακινούσε φωναχτά :” Τραγούδα, Φρασαράκη, μη σταματάς! Εσύ είσαι, μόνη σου, ολόκληρη χορωδία!”.
Πόσοι και πόσοι άνθρωποι διάβηκαν το κατώφλι της κλινικής στα χρόνια της λειτουργίας της, αδύνατο να υπολογίσει κάποιος. Οι περισσότεροι, όσοι είχαν συνηθισμένα και μη περιπεπλεγμένα προβλήματα υγείας, έπαιρναν εξιτήριο υγιείς και επέστρεφαν στα σπίτια τους. Όσοι έπασχαν από χρόνια νοσήματα, κάποια στιγμή επανέρχονταν για τη διαχείριση μιας νέας κρίσης. Υπήρχαν, τέλος, και εκείνοι οι οποίοι έπασχαν από κάποιο ανίατο νόσημα, το οποίο είχε επιφέρει μη αναστρέψιμη φθορά ζωτικών οργάνων. Εκείνοι οι οποίοι έμελλε να αφήσουν την τελευταία πνοή τους στο κρεβάτι κάποιου θαλάμου νοσηλείας.
Η Ευγενία είχε παρακολουθήσει από κοντά τη δραματική εξέλιξη της υγείας και τον θάνατο αρκετών από τους βαρέως πάσχοντες. Είχε συμπαρασταθεί θαρρετά στον τελευταίο κρίσιμο αγώνα τους για ζωή. Όταν ο αγώνας αυτός δεν ευδοκιμούσε, εκείνη, με πολλή θλίψη και απογοήτευση, εξέφραζε μεγαλόφωνα τον προβληματισμό της: “Γιατί οι άνθρωποι, όταν πεθαίνουν, να βασανίζονται τόσο?”.
Αμέτρητες εικόνες στροβιλίζονταν στη σκέψη της Περσεφόνης καθώς, κάποια από τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη,κατέβαζε από το πατάρι τις κούτες με τα χριστουγεννιάτικα στολίδια.
Τα τελευταία χρόνια, χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης και καθολικής θλίψης, είχε πάψει να στολίζει χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σπίτι της. Αλλά και γιος της, ενήλικος πλέον, έδειχνε περισσότερο ενδιαφέρον για την ουσία των πραγμάτων και ελάχιστο έως καθόλου για την επιφάνεια, κάτι που έδινε πολλή ευχαρίστηση στην Περσεφόνη. ‘Ομως αυτή τη χρονιά που ο ίσκιος της απώλειας σίμωνε όλο και περισσότερο την οικογένειά της, αυτή τη χρονιά που η θανατηφόρα απειλή ενός αφανούς μέχρι πρότινος ιού εξουσίαζε τον πλανήτη και όριζε την καθημερινότητα των ανθρώπων, ένοιωθε την ανάγκη να μοιραστεί, μαζί με άλλους, τη λαχτάρα της για αγνάντεμα της ελπίδας, την προσδοκία για ένα πιο φωτεινό ξημέρωμα.
Τα στολίδια που είχαν απομείνει δεν ήταν πολλά, ούτε ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Είχαν, όμως, ένα ιδιαίτερο συμβολισμό για την ίδια. Στην πραγματικότητα, αντιπροσώπευαν τα Χριστούγεννα διαφορετικών γενεών, μνήμες Χριστουγέννων από την παιδική ηλικία της μέχρι σήμερα.
Ήταν κάποιες μπάλες Χριστουγέννων, μερικές από αυτές με την πατίνα του χρόνου πάνω τους, δυο λευκές καμπάνες και μια γέρικη, αλλά πολύ ιδιαίτερη “αλυσσίδα” από ασημοκλωστή, μαδημένη τόσο που φαινόταν ο σπαγγος κάτω από το ασήμι. Υπήρχαν, ακόμα, δυο νεότερες σε ηλικία “αλυσσίδες” σε σχήμα περιδέραιου, μια ασημόχρωμη και μια χρυσή. Ήταν και κάποια κουδουνάκια αγιοβασιλιάτικα, νεότερων χρόνων, καθώς επίσης. και κάποια ξύλινα κρεμαστά διακοσμητικά. Ήταν, τέλος, μια μεγάλη γιρλάντα φωτάκια, με τα οποία πριν λίγα χρόνια στόλιζε την εξώθυρα του σπιτιού της.
Σε αυτά τα λίγα προστέθηκαν οι πολύχρωμες μπάλες των Χριστουγέννων που πρόσφερε απλόχερα η φίλη της η Καλλισθένη, με την οποία συζήτησαν και συναποφάσισαν το στολισμό της ελιάς. Η Ναυσικά, αδελφή της Περσεφόνης, έδωσε μερικές ακόμα μπάλες και μια γιρλάντα φωτάκια. Και η Κατερίνα, από το κοντινό ζαχαροπλαστείο, έφτιαξε κόκκινα φιογκάκια για να προστεθούν στον στολισμό.
Ένα ερώτημα ήταν ποιος και πώς θα στόλιζε το ψηλό δέντρο. Αποφασίστηκε πως, με τη βοήθεια μιας σκάλας, θα στολίζονταν τα κλαδιά που βρίσκονταν πιο χαμηλά. Σε αυτό βοήθησε με ευγενική προθυμία ένα γειτονόπουλο, οικονομικός μετανάστης από την Αίγυπτο, που με εντυπωσιακή ευλυγισία σκαρφάλωνε από τη σκάλα στα κλαδιά του δέντρου και πάλι από τα κλαδιά κατέβαινε και πατούσε στη σκάλα.
Στη διάρκεια του τελευταίου μήνα, η Ευγενία, που κράτησε γερά το τιμόνι της οικογένειας τριαντατρία ολόκληρα χρόνια από το θάνατο του συζύγου της και μετά, παρουσίαζε σταθερή επιδείνωση στην ήδη επιβαρυμένη κατάσταση της υγείας της. Στον ύπνο της κάθε βράδυ έβλεπε όνειρα, τα οποία θα μπορούσε να θεωρήσει κάποιος ως προφητικά. Σε κάποιο από αυτά, έλεγε μεγαλόφωνα, απευθυνόμενη στον άγνωστο συνομιλητή της:
-Λένε πως, όταν κάποιος πεθαίνει, βλέπει μπροστά του όλους αυτούς που βοήθησε. Ο ένας λέει “Μου έδωσες φαϊ όταν πεινούσα”, ο άλλος λέει “Συμπαραστάθηκες στη θλίψη μου”, ο άλλος “Με επισκέφτηκες στην αρρώστια μου”, ο άλλος “Με υπερασπίστηκες όταν με αδικούσαν”, ο άλλος “Είπες ένα καλό λόγο για μένα”…..
Κάποια από τα όνειρα που θεωρούσε ως πιο σημαντικά, προσπαθούσε να τα ερμηνεύσει. Συχνά υπήρχε σε αυτά η αιώνια έγνοια της Μάνας για τα παιδιά της:
-Όταν κάποιος στο όνειρο έχει τα μαλλιά του κουρεμένα σύριζα, αυτό σημαίνει ότι χάνει τη σκέπη και τον προστάτη του…
Εκείνη τη μέρα η Περσεφόνη είπε στη μητέρα της την είδηση για το στολισμό της ελιάς:
-Να δεις, ήρθαν οι πρώτοι επισκέπτες και κάθισαν στην πεζούλα της ελιάς! Ήταν ένα ζευγάρι ηλικιωμένων γειτόνων, χάρηκαν πολύ που είδαν να στολίζουμε το δέντρο! Γνωστοί και άγνωστοι περαστικοί μας έλεγαν: “Μπράβο, αυτό χρειάζεται, να μας τονώνετε λίγο το ηθικό…” . Έγινε πολύ όμορφη η ελιά, με τα φωτάκια… Να δεις που κατέβαιναν και τα περιστέρια, πρώτη φορά είδα τόσα περιστέρια κάτω από την ελιά. Τα μετρήσαμε, μαζί με την Καλλινίκη, και ήταν σαρανταεφτά. Βλέπεις, τώρα που δεν τα ενοχλούμε εμείς οι άνθρωποι, τώρα που ο θόρυβος των αυτοκινήτων έχει λιγοστέψει, δόθηκε λίγος χώρος και στα άλλα πλάσματα της Δημιουργίας! Τα περιστέρια κατέβαιναν και έτρωγαν τους καρπούς της ελιάς που είχαν πέσει στο χώμα. Άσπρα, μαύρα, καφετιά, γκρίζα περιστέρια, ήταν όλα μαζί εκεί!
Η Ευγενία, που μέχρι πρότινος έβγαινε στο μπαλκόνι της για να ρίξει ψίχουλα στα περιστέρια και τώρα θλιβόταν πολύ που ένιωθε ότι τα έχει εγκαταλείψει, απάντησε στοχαστικά:
-Εγώ, από εδώ που βρίσκομαι, δεν μπορώ να δω τίποτα… Είναι καλό, όμως, που δίνει η ελιά λίγο φως στη μουντάδα των ημερών…
“Μένει ακόμα να βάλουμε τη μεγάλη γιρλάντα με τα φωτάκια, ελπίζω να τη στερεώσουμε λίγο πιο ψηλά, αν τα καταφέρουμε” είπε η Περσεφόνη. “Να τα βάλετε και αυτά” απάντησε η Ευγενία. Ύστερα, με απόλυτη ηρεμία, διατύπωσε κάποιες σκέψεις και αποφάσεις της: “Στην κηδεία μου θέλω να είστε μόνο εσείς, τα παιδιά μου. Δεν θέλω να ταλαιπωρούνται και να μπαίνουν στο δρόμο άλλοι άνθρωποι. Δεν θέλω επισημότητες και φιοριτούρες. Να μη φορέσετε μαύρα. Δεν θέλω μνημόσυνα. Να δώσετε κάτι, αν μπορείτε, για τους καρκινοπαθείς…”.
ΟΙ τρεις κόρες της, η Ναυσικά, η Περσεφόνη και η Ισμήνη, κράτησαν πολλά από εκείνην, στο διάστημα των οκτώ χρόνων που η Ευγενία αντιπάλευε με διάφορα προβλήματα υγείας. Διαπιστώσεις και συμπεράσματα, συμβουλές, παραβολικές εξιστορήσεις, προβλέψεις και χρησμούς συνάμα, αποστάγματα βιωματικής σοφίας, δικαιοκρισίας και βαθύτερου στοχασμού. Πήραν το αποχαιρετιστήριο χάδι της μέσα από το βλέμμα της και άκουσαν τις τελευταίες, πολύ σημαντικές ευχές της. Στο Νικηφόρο, μεγαλύτερο σε ηλικία εγγονό της και την οικογένειά του, που βρισκόταν μακριά, ευχήθηκε διαδικτυακά, ενώ στον Ιωνά το νεότερο εξέφρασε την επιθυμία της να είναι η πρώτη πελάτισσά του, στην επαγγελματική διαδρομή του ως συμβούλου ψυχοθεραπευτή.
Η Ευγενία έφυγε “ανώδυνα, ειρηνικά και ανεπαίσχυντα”, γαλήνια και ανεπαίσθητα, πρωί της Δευτέρας, ημέρα του Αγίου Νεκταρίου. Τα φωτάκια, που άναβαν ακόμα πάνω στην ελιά, εξακολούθησαν να ανάβουν και όλο το επόμενο διάστημα μέχρι τα Χριστούγεννα, το Νέο Χρόνο, τα Φώτα και του Άη Γιαννιού.
Η Περσεφόνη, που άναβε κάθε βράδυ τα φωτάκια του δέντρου, είχε την αίσθηση ότι μια αθέατη παρουσία χορεύει στα κλαδιά της ελιάς. Άκουγε, μάλιστα, κάποιες φορές, έναν μελωδικό αντίλαλο:
“Στη βρύση τη βουνίσια σιμά είν’ η φλαμουριά./Στον ίσκιο της καθόμουν να ονειρευτώ συχνά…”