Ολόκληρη η μεγάλη έρευνα εδώ: miir.gr
Εσείς πόσο σίγουροι είστε ότι όσα διαβάζετε κάθε μέρα στις σελίδες σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αληθινά; Η ερώτηση αυτή αποτέλεσε και για την ομάδα του MIIR (www.miir.gr) το εφαλτήριο της πρώτης σε βάθος και με ανάλυση δεδομένων δημοσιογραφικής έρευνας για τους ψεύτικους και αυτοματοποιημένους λογαριασμούς στο ελληνικό Twitter, εκεί που διεξάγεται ένας άγνωστος πόλεμος πολιτικής προπαγάνδας.
Στην πολύμηνη έρευνα της ελληνικής δημοσιογραφικής ομάδας ΜIIR περιγράφεται η διαδικασία επηρεασμού της κοινής γνώμης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με επίκεντρο το Τwitter μέσω της κατασκευής εικονικών ψηφιακών δικτύων, τα οποία στοχεύουν στην πολιτική προπαγάνδα πολιτικών και κομμάτων, αλλά και στην προώθηση εμπορικών τηλεοπτικών προϊόντων. Αποκαλύπτουμε με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα τον αντιδεοντολογικό τρόπο με τον οποίο τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, βουλευτές, υποψήφιοι και influencers, ανώνυμοι και επώνυμοι, εκμεταλλεύονται αυτοματοποιημένα συστήματα (bots) για να προωθήσουν τις θέσεις τους, να κατατροπώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους και κυρίως να επηρεάσουν αυτούς που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα.
Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ MIIR:
– 4 ερευνητές δημοσιογράφοι
– 2 fact-checkers
– 1 προγραμματιστής-software engineer
– 2 γεγονότα αναλύθηκαν: η Διεθνής Eκθεση Θεσσαλονίκης 2018 και ο τελικός του «Greece’s Next Top Model» (GNTM)
– 28.419 μοναδικοί λογαριασμοί αντλήθηκαν (20.178 από τη ΔΕΘ 2018 και 8.241 από το GNTM)
– 3.698 λογαριασμοί (twitter accounts) αναλύθηκαν
– 250.759 ξεχωριστά actions (tweets, retweets, replies, quotes) εξετάστηκαν
– 350 ώρες αξιολόγησης λογαριασμών
– 20 συνεντεύξεις
– 5 μήνες έρευνας
"google ad"
– 1 αλγοριθμικός γράφος απεικόνισης των δικτύων όλων των λογαριασμών
H ομάδα μας ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη μελέτη του Twitter, το οποίο είναι το πιο προσβάσιμο και πολιτικοποιημένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τη βάση δεδομένων του Twitter Streaming API (https:// developer.twitter.com/), μπορεί κάποιος απολύτως νόμιμα να μαζέψει τεράστιο όγκο δεδομένων ώστε να μελετήσει κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα.
Επιλέξαμε ως παράδειγμα αναφοράς ένα από τα μεγαλύτερα, προκαθορισμένα, εσωτερικά πολιτικά γεγονότα του 2018 για το οποίο γνωρίζαμε εκ προοιμίου πως θα υπάρχει μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση: τη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης του Σεπτεμβρίου του 2018. Μια έκθεση που σημαδεύτηκε μεταξύ άλλων από την έντονη αντιπαράθεση για τη Συμφωνία των Πρεσπών του Ιουνίου 2018. Αντλήσαμε μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων που δημιουργήσαμε (σε γλώσσες προγραμματισμού κυρίως Python και Go (βλ. twitterfarm, ελεύθερο ανοιχτό λογισμικό, https://github.com/andefined/twitterfarm όλα τα tweets, τα retweets, τις απαντήσεις, τα quotes και τα mentions που έγιναν από τις 7 Σεπτεμβρίου (πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού) μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου 2018 (μετά την ομιλία του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης), χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά (#ΔΕΘ, #ΔΕΘ2018, #DETH, #DETH2018, #Μακεδονία, #Macedonia, #Συμφωνια_Πρεσπων).
Συλλέξαμε περίπου 173.000 ξεχωριστές ενέργειες από περίπου 20.000 διαφορετικούς λογαριασμούς. Κατά τη διαδικασία βασιστήκαμε αποκλειστικά στο επίσημο API του Τwitter και χρησιμοποιήσαμε δεδομένα και εργαλεία διαθέσιμα στον οποιονδήποτε. Eπαναλάβαμε την ίδια διαδικασία και τις ημέρες του τελικού (18-20 Δεκεμβρίου 2018) του τηλεοπτικού ριάλιτι «Greece’s Next Top Model», όπου αντλήσαμε περίπου 8.200 λογαριασμούς και περίπου 78.000 ενέργειες.
Η διαδικασία
Στη συνέχεια, αφού ταξινομήσαμε τους διαφορετικούς λογαριασμούς, επιλέξαμε ένα τυχαίο δείγμα 3.698 ξεχωριστών λογαριασμών, οι οποίοι βρέθηκαν μέσα στη δεξαμενή των tweets που συγκεντρώσαμε. Τέσσερις δημοσιογράφοι ανέλυσαν έναν προς έναν περίπου 900 λογαριασμούς ο καθένας, διαβάζοντας τουλάχιστον 60 tweets ανά λογαριασμό ο καθένας και βάσει μια σειράς ομοιογενοποιημένων κριτηρίων (ποσοτικών και ποιοτικών) κατηγοριοποίησαν τους λογαριασμούς ως προς τον βαθμό αυτοματοποίησης και το είδος του χρήστη (unknown, active user, normal user, semi-automated, automated) και την εκτίμηση πολιτικής τοποθέτησης του χρήστη σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Ακρα Δεξιά. Λογαριασμοί των οποίων ο βαθμός αυτοματοποίησης ή η πολιτική κατηγοριοποίησή τους βάσει των διαχρονικών τοποθετήσεών τους κρίθηκαν αδύνατο να προσδιοριστούν, χαρακτηρίστηκαν ως «άγνωστοι». Στο τέλος της διαδικασίας ταξινομήσαμε τα αποτελέσματα σε μια ενοποιημένη βάση δεδομένων.
Αυτοματοποίηση για όλες τις χρήσεις
Στο πλαίσιο της έρευνας επικοινωνήσαμε με πολλούς ανώνυμους χρήστες του Τwitter, με γνωστές διαδικτυακές περσόνες από διάφορους πολιτικούς χώρους, με πρώην στελέχη επιτελικών ομάδων επικοινωνιακού σχεδιασμού πολιτικών κομμάτων, με ακαδημαϊκούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σχετικούς με το αντικείμενο, αλλά και με επαγγελματίες οι οποίοι ασχολούνται με online marketing. Οι περισσότεροι δεν ήθελαν να εκτεθούν με το επώνυμό τους, ενώ δεν έλειψαν και οι φόβοι πως η δημοσιογραφική παρουσίαση της έρευνάς μας μπορεί να δυσκολέψει τη δουλειά τους. Ενας από τους πιο έμπειρους επαγγελματίες του χώρου μας είπε: «Υπάρχουν τύποι στην Ελλάδα οι οποίοι βρίσκουν τους πολιτικούς, βουλευτές ή υποψηφίους και τους λένε: “Γεια σου, έχω 300 διαφορετικούς ψεύτικους λογαριασμούς στο Τwitter, είναι όλοι τους τρολ. Θέλεις να τους βάλω να μιλάνε για σένα ή να βρίζουν τον πολιτικό σου αντίπαλο;”. Αυτοί οι άνθρωποι αρκετά συχνά δεν κοιτάζουν ιδεολογίες. Μπορεί σήμερα να πάνε στη Νέα Δημοκρατία, αύριο στον ΣΥΡΙΖΑ και μεθαύριο σε κάποιο άλλο κόμμα. Είναι της λογικής “όποιος με προλάβει θα με κλείσει”. Στη συνέχεια μπορεί ο ίδιος ο οποίος πούλησε σε κάποια φάση λογαριασμούς σε πολιτικούς κάποια στιγμή να ασχοληθεί με άλλα θέματα, επειδή σου λέει “τους έχω τους λογαριασμούς και κάθονται και δεν έχουμε εκλογές”. Κάπου εκεί ξεκινά και η προώθηση τηλεοπτικών εκπομπών, όπως τα ριάλιτι». Σε εκείνο το σημείο αντιληφθήκαμε πως η υπόθεση εργασίας μας έπαιρνε σάρκα και οστά
ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΣΤΟΝ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
Τί εντοπίσαμε στη Δ.Ε.Θ. και στον τελικό του GNTM
Μια πρώτη σημαντική διαπίστωση για μας ήταν η δημιουργία αρκετών λογαριασμών λίγο διάστημα πριν από την περίοδο αναφοράς της έρευνας (7.9.2018-17.9.2018), οι οποίοι έπειτα από λίγες εβδομάδες έκλεισαν είτε από τους ίδιους τους χρήστες είτε από το Τwitter. Ένα ποσοστό 40,6% των λογαριασμών που αναλύσαμε είτε δεν είχε καμία πολιτική τοποθέτηση είτε δεν μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί πολιτικά σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Άκρα Δεξιά και τους ναζιστές της Χ.Α. Από το υπόλοιπο 59,4%, το 8,2% των χρηστών εξέφραζε σαφέστατα απόψεις κοντά στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και της αναρχίας.
Κατά προσέγγιση το 14,23% των λογαριασμών ταυτιζόταν με απόψεις κοντά στον χώρο της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ενώ το 19,08 % ήταν πιο κοντά στον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου και της Κεντροδεξιάς. Περίπου 14,64% εξέφραζε απόψεις από τις παρυφές της συντηρητικής παράταξης, της λαϊκής Δεξιάς ώς την εθνικιστική, μισαλλόδοξη ακροδεξιά. Τέλος, το 3,3% των λογαριασμών ήταν είτε ανοιχτά υπερασπιστές της Χρυσής Αυγής είτε φίλα προσκείμενοι σε ναζιστικές και φασιστικές ιδέες.
Τα παραπάνω ποσοστά είναι ενδεικτικά, καταγράφουν μια τάση και προφανώς ενέχουν και υποκειμενικές κρίσεις των δημοσιογράφων. Σε καμία περίπτωση τα παραπάνω ποσοστά δεν αντανακλούν δυνητικές αποτυπώσεις του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του Τwitter δεν επαρκούν για την εξαγωγή τέτοιων συμπερασμάτων.
Στον παραπάνω πίνακα παρουσιάζεται ο βαθμός αυτοματοποίησης των λογαριασμών που συλλέξαμε. Ειδικότερα:
■ Εντοπίσαμε 476 bots σε σύνολο 3.698 λογαριασμών (12,87%).
■ Τα bots παρήγαγαν το 57% των συνολικών ενεργειών (tweets, retweets, mentions, quotes, replies, likes) κατά την περίοδο αναφοράς.
■ Βρέθηκαν bots υποστηρικτικά όλων των κομμάτων του Κοινοβουλίου πλην της Ένωσης Κεντρώων.
■ ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος ως προς την αυτοματοποίηση και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό κόμμα. Η ΝΔ αρνήθηκε να σχολιάσει την έρευνα του ΜIIR. Ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς.
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του πρωθυπουργού 8.9.2018 στη ΔΕΘ κορυφώνεται η δραστηριότητα των χρηστών με τη μερίδα του λέοντος να καταλαμβάνουν τα retweets. Με το που ξεκινάει η ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στις 9 το βράδυ τα retweets ξεπερνούν κατά πολύ τα replies, στοιχείο που συχνά συνδέεται με την αύξηση της αυτοματοποίησης (bots)
Σε αντιστοιχία με την ομιλία Τσίπρα, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση του όγκου των συνολικών ενεργειών κατά το δίωρο της ομιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη στις 15.9.2018 στο Βελλίδειο. Πριν από την ομιλία Μητσοτάκη, καταγράφηκε μικρότερος αριθμός αναρτήσεων στο Τwitter σε σχέση με τις αντίστοιχες ώρες πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού.
■ Κατά τη διάρκεια των ομιλιών του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ΔΕΘ 2018, λίγες ώρες πριν και λίγες ώρες μετά, αυξήθηκε εντυπωσιακά ο όγκος των ενεργειών που έκαναν οι χρήστες. Αναλογικά αυξημένη είναι και η δραστηριότητα των bots στο ίδιο χρονικό διάστημα με στόχο την προώθηση της πολιτικής προπαγάνδας.
■ Πολλά bots συνδέονται μεταξύ τους και χρησιμοποιούνται και για την προώθηση τηλεοπτικών προϊόντων.
■ Δεν έχει τόση αξία ο απόλυτος αριθμός των αυτοματοποιημένων λογαριασμών όσο ο όγκος και η ένταση του ψηφιακού θορύβου που παράγουν. Μικρός αριθμός bots αρκούν για να επιδράσουν στην κοινή γνώμη.
■ Δημιουργήσαμε προγραμματιστικά έναν γράφο, όπου απεικονίζονται όλα τα δίκτυα των ελληνικών λογαριασμών (αυθεντικών και bots) του δείγματός μας. Κάθε κόμβος (node) σε αυτόν τον γράφο απεικονίζει έναν διαφορετικό λογαριασμό (twitter account). Χρησιμοποιώντας αλγορίθμους αναζητήσαμε τις δυνάμεις που έλκουν τους χρήστες μεταξύ τους, συγκροτώντας ένα δίκτυο, αλλά και τις δυνάμεις που έλκουν τα μεταξύ τους δίκτυα (modularity). To μέγεθος του κάθε κόμβου (δηλαδή ενός λογαριασμού στο Τwitter) εξαρτάται από τους βαθμούς (degrees) των διαδράσεων-συσχετίσεων (edges) αυτού του λογαριασμού με όλους τους υπόλοιπους μέσα σε ένα δίκτυο. Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερο είναι το όνομα που απεικονίζεται στον γράφο τόσο περισσότεροι λογαριασμοί έχουν διαδράσει και αναπαράξει το περιεχόμενό του. Αντίστοιχα όσο μεγαλύτερος είναι ένας κόμβος, τόσο περισσότερους λογαριασμούς έχει ο ίδιος αναπαράξει. Και με αυτόν τον τρόπο εντάσσεται σε κάποιο δίκτυο (cluster) .
Τα δίκτυα των ελληνικών λογαριασμών στο twitter, αυθεντικών και bots με βάση το πόσο αλληλεπιδρούν και αναπαράγονται μεταξύ τους. Με μπλε χρώμα στον γράφο το δίκτυο της Ν.Δ., με φούξια του ΣΥΡΙΖΑ και με ροζ παστέλ το δίκτυο όσων ασχολούνται με το «Greece’s Next Top Model». Στον ενδιάμεσο χώρο (γαλάζιο χρώμα) συναντάμε από πολύ ενεργούς χρήστες διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, μέχρι influencers του διαδικτύου, οι οποίοι διασυνδέονται με κανονικούς λογαριασμούς αλλά και bots. Με λευκό χρώμα απεικονίζεται το δίκτυο των ακροδεξιών λογαριασμών.
Στον παρακάτω γράφο παρουσιάζονται οι πιο επιδραστικοί κόμβοι. Λογαριασμοί δηλαδή, αυθεντικοί και bots, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερο αριθμό ενεργειών καθημερινά (tweets, retweets, quotes, mentions).
Τι μάθαμε όμως από όλα αυτά;
■ Επιβεβαιώσαμε και προγραμματιστικά αυτό που βρέθηκε μέσω της δημοσιογραφικής ανάλυσης: πως τα δυο μεγάλα πολιτικά κόμματα έχουν την ηγεμονία ως προς το συνολικό περιεχόμενο που παράγεται και μάχονται μεταξύ τους γι’ αυτήν.
■ Επιβεβαιώσαμε πως τα πολιτικά κόμματα, κυρίως τα δυο μεγάλα, προωθούνται σε σημαντικό βαθμό από bots με τρόπο αδιαφανή και αντιδεοντολογικό.
■Εντοπίσαμε με ποιο τρόπον συγκεκριμένα φυσικά πρόσωπα (είτε επώνυμοι χρήστες είτε ανώνυμοι) συνδέονται με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς.
■ Εντοπίσαμε 6 βασικές συστοιχίες δικτύων (clusters), που απεικονίζονται στον γράφο. Δώσαμε διαφορετικό χρώμα σε καθένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα. Ετσι, με μπλε χρώμα στον γράφο βλέπετε το δίκτυο της Ν.Δ., με φούξια αυτό του ΣΥΡΙΖΑ και με ροζ παστέλ το δίκτυο όσων ασχολούνται με το τηλεοπτικό ριάλιτι «Greece’s Next Top Model». Ανάμεσά τους υπάρχουν οι γαλάζιοι χρήστες (κόμβοι), οι οποίοι εμφανίζουν μεν υψηλή δραστηριότητα, ωστόσο δεν εντάσσονται σε κανένα από τα παραπάνω τρία δίκτυα. Πρόκειται για έναν ενδιάμεσο χώρο στον οποίο συναντάμε από πολύ ενεργούς χρήστες διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, μέχρι influencers του διαδικτύου, οι οποίοι διασυνδέονται με κανονικούς λογαριασμούς και bots.
Με λευκό χρώμα στον γράφο κοντά στο δίκτυο της Νέας Δημοκρατίας, απεικονίζεται το δίκτυο των λογαριασμών με εθνικιστικές και ακροδεξιές αντιλήψεις. Με πορτοκαλί χρώμα παρουσιάζονται τα bots εκείνα που έχουν μια γενικευμένη συμπεριφορά με ατάκες φασόν ή αλληλοχαιρετισμούς (καλημέρα-καληνύχτα) προκειμένου να ξεγελάσουν ότι πρόκειται για κανονικούς ανθρώπους.
Αξίζει να σημειωθεί πως, μετά την παραγωγή του γράφου διασύνδεσης των λογαριασμών, παρατηρήσαμε ότι περιφερειακά ή πολύ κοντά στο δίκτυο της Ν.Δ. ή του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκονται ορισμένοι, λίγοι, λογαριασμοί χρηστών οι οποίοι είναι γνωστό πως δεν είναι υποστηρικτές του συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει συχνή διάδραση μεταξύ των χρηστών (για παράδειγμα, δημοσιογράφοι που αναπαράγουν tweets πολιτικών ή λογαριασμοί οι οποίοι δέχονται πολλά επιθετικά σχόλια). Γι’ αυτό και ο επίσημος λογαριασμός του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα (@ PrimeministerGR) δεν βρίσκεται εντός του στενού πυρήνα του δικτύου του ΣΥΡΙΖΑ αλλά στον χώρο μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. καθώς, όπως είναι εύλογο, αναπαράγεται και σχολιάζεται από όλους.
■ Η εγγύτητα σε κάποιο από τα βασικά δίκτυα δεν συνεπάγεται απαραίτητα πολιτική ταύτιση.
■ Το ακροδεξιό (με λευκό χρώμα) δίκτυο βρίσκεται πολύ κοντά και αλληλεπιδρά συχνότερα με το δίκτυο της Ν.Δ.
Όπως είναι εύλογο, παρατηρείται πως γύρω από τον κόμβο του πρωθυπουργού βρίσκονται πολλά μέσα ενημέρωσης σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους (όπως το ΑΠΕ, η «Εφ.Συν.»., cnn. gr, news247, Το Ποντίκι, tvxs, zougla, ert3 social, enikos, naftemporiki). Για παράδειγμα, η «Εφ.Συν.» βρίσκεται πιο κοντά στις παρυφές του δικτύου του ΣΥΡΙΖΑ, εκτός όμως του κλειστού πυρήνα στον οποίο, για παράδειγμα, είναι η «Αυγή» και το «Κουτί της Πανδώρας» του Κ. Βαξεβάνη. Στον αντίποδα, ο λογαριασμός του skai.gr βρίσκεται πιο κοντά στον πυρήνα της Ν.Δ., στο κέντρο του οποίου, εκτός από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Αδωνι Γεωργιάδη, εντοπίζεται και ο Νίκος Σωτηρόπουλος, από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές της Νέας Δημοκρατίας, με καταγωγή από την Πάτρα. Στο ίδιο δίκτυο συναντάμε και τα «Παραπολιτικά», το bankingnews. gr, τον «Ελεύθερο Τύπο», το protagon.gr, το Τhe President του Γιώργου Μουρούτη, καθώς και τους δημοσιογράφους Γιάννη Πρετεντέρη και Πάσχο Μανδραβέλη.
Πρέπει ακόμη να σημειωθεί πως στον συνολικό γράφο δεν εμφανίζεται, όπως αναμενόταν, ως επιδραστικός παράγοντας ο δημοσιογράφος και εκδότης Κώστας Βαξεβάνης, παρότι ο ίδιος είναι πολύ ενεργός χρήστης του twitter (425.000 ακόλουθοι, 92500 tweets). Ο λόγος έγκειται στο γεγονός πως στη ΔΕΘ του 2018 ο Κ.Βαξεβάνης είχε λίγες αναπαραγωγές (19 retweets) από άλλους χρήστες σε σχόλια του που είχαν το hashtag της ΔΕΘ.
Ο λογαριασμός που έχει αδυναμία στα αδέσποτα ζώα
Ο λογαριασμός Αδέσποτος@adespotos δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2018 και στη φωτογραφία προφίλ βλέπουμε ένα σκυλάκι που φοράει ένα καπέλο. Μέσα σε 14 μήνες έχει ξεπεράσει τα 89.700 tweets, τους 2.650 ακολούθους, έχει προλάβει να κάνει 94.000 χιλιάδες likes, πραγματοποιώντας τον εξωπραγματικό αριθμό των κατά μέσο όρο 477 ενεργειών ανά ημέρα.
Όλα τα ποσοτικά στοιχεία του (ενέργειες ανά ημέρα, λόγος followers/followings, αριθμός likes κτλ) έδειχναν πως πρόκειται για αυτοματοποιημένο λογαριασμό. Την εκτίμησή μας επιβεβαίωσε και η ποιοτική ανάλυση των σχολίων τού συγκεκριμένου λογαριασμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ανάμεσα στις εκατοντάδες σχόλια ανά ημέρα υπάρχουν και ελάχιστα πρωτογενή σχόλια ή απαντήσεις σε άλλους χρήστες. Πρόκειται για τυπική περίπτωση αυτοματοποιημένου λογαριασμού ο οποίος, ενώ είναι προγραμματισμένος να αναπαράγει άλλους, ορισμένες φορές διακόπτει αυτή τη συνεχή ροή του με προσωπικά σχόλια ή απαντήσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται η εντύπωση πως υπάρχει ένα φυσικό πρόσωπο όλη την ώρα από πίσω.
Ένας από τους λογαριασμούς που ακολουθούν το συγκεκριμένο bot είναι και αυτός του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρη Παπαδημούλη. Αν περιηγηθεί κάποιος στο συγκεκριμένο προφίλ, θα διαπιστώσει πως πρόκειται για μια περσόνα με κοινωνικές ευαισθησίες και κυρίως με έντονη αγάπη για τα ζώα, τα αδέσποτα, τα σκυλιά, τις γάτες, τα σπάνια πουλιά και την προστασία τους. Τα περισσότερα σχόλια είναι retweets, που μοιάζουν με τα παραπάνω.
Δύο μέρες νωρίτερα και ανάμεσα σε εκατοντάδες μη πολιτικά σχόλια εμφανίζεται και μια ανάρτηση υποστήριξης της Συμφωνίας των Πρεσπών με τη φωτογραφία των Τσίπρα-Ζάεφ.
Την ίδια μέρα εμφανίζεται και ένα retweet προώθησης της τέως υπουργού Τουρισμού Ελενας Κουντουρά με δηκτικό σχόλιο προς την Ολγα Κεφαλογιάννη και με επισήμανση #ΝΔ_ξεφτίλες. Η συγκεκριμένη επισήμανση μαζί με το επίσης πολύ δημοφιλές τα τελευταία χρόνια #skaNDala είναι η συριζαίικη απάντηση στο εξίσου δημοφιλές, νεοδημοκρατικής έμπνευσης, #Syriza_Xeftiles.
H Christina που αγαπά τον Αλέξη και έναν παλιό αριστερό ριζοσπάστη
Ένα ακόμη παράδειγμα λογαριασμού με αυτοματοποιημένη χρήση υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ είναι η Christina Dim@ChristinaDim31, η οποία ενεργοποιείται πρώτη φορά περίπου ένα μήνα πριν από τη ΔΕΘ, στις 4 Αυγούστου 2018.
Εξετάζοντας αρχικά τη δραστηριότητα του συγκεκριμένου λογαριασμού από τη μέρα που δημιουργήθηκε ως και τις 17 Σεπτεμβρίου, ανακαλύψαμε πως η Christina Dim εμφανίζεται να τουιτάρει 504 φορές τη μέρα. Το δεκαήμερο μάλιστα 7- 17 Σεπτεμβρίου 2018 ο εν λόγω λογαριασμός τουιτάρει 670 φορές σε σχέση με τη ΔΕΘ. Η ίδια κατατάσσεται στην 7η θέση των τοπ σχολιαστών της ΔΕΘ. Οι ενέργειές της περιλαμβάνουν κυρίως αναπαραγωγή περιεχομένου (retweets και likes) υπέρ του πρωθυπουργού και του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ στα λίγα πρωτογενή σχόλιά της εκθειάζει προσωπικά τον Αλ. Τσίπρα. Παράλληλα σχολιάζει υπό έντονο πολιτικό παροξυσμό την αντιπολίτευση, χρησιμοποιώντας σκαιούς χαρακτηρισμούς.
Ενδεικτικό ακόμη της πολιτικής συμπαράταξης του συγκεκριμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού στο πλευρό του ΣΥΡΙΖΑ είναι και οι απαντήσεις που δίνει την ίδια περίοδο σε διαλόγους με γνωστούς, υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ, λογαριασμούς, όπως ο The Roof-is-on Fire@Roofonfire_aa αλλά και ο niktrah@niktrah, ο οποίος είναι και ο τοπ σχολιαστής στη ΔΕΘ 2018.
Ο χρήστης niktrah δεν κρύβει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, κρύβει όμως το όνομά του. Δηλώνει: «παλιός αριστερός ριζοσπάστης, απόφοιτος ΕΜΠ και ομότιμο μέλος ΤΕΕ. Δεν συζητώ με ρατσιστές, φασίστες και υβριστές». Δημιουργήθηκε το 2011 και τον ακολουθούν δεκάδες στελέχη της κυβέρνησης, του ΣΥΡΙΖΑ και πολλοί δημοσιογράφοι. Μεταξύ του ίδιου δικτύου συναντάμε και την #Ομάδα_Μνήμης@OmadaMnimis. Η Ομάδα Μνήμης (7595 followers στις 12.5.2019) είναι η συριζαίικη απάντηση στην περίφημη Ομάδα Αλήθειας Ομάδα Αλήθειας@omadaalithias της ΝΔ (30.900 followers στις 12.5.2019). Τον Μάρτιο του 2019 δημιουργήθηκε ακόμα ένας ανάλογος φιλοκυβερνητικός λογαριασμός, η Ομάδα Αποκάλυψης (ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ@OApokalypses) σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η μάχη κατά της Ομάδας Αλήθειας.
H αυτοματοποιημένη δραστηριότητα της Christina Dim συνεχίζεται μέχρι σήμερα με εντατικούς ρυθμούς, έχοντας προβεί μόλις μέσα σε 8 μήνες ζωής (μέχρι τα μέσα Απριλίου 2019) σε 61.500 tweets, 102.000 likes. Η συντριπτική πλειονότητα των ενεργειών της είναι retweets και likes και μάλιστα αναπαράγει και ένα κλασικό μοτίβο της δραστηριότητας των bots, το οποίο προέκυψε από την έρευνά μας, αλλά τεκμηριώνεται και στη διεθνή βιβλιογραφία. Πρόκειται για μια σχεδόν τελετουργική διαδικασία κατά την οποία τα robots “καλημερίζουν” και “καληνυχτίζουν” τους πραγματικούς ή εικονικούς ακολούθους τους, συνοδεύοντας τον χαιρετισμό τους με «ατάκες-φασόν» και φωτογραφίες συνήθως τοπίων, λουλουδιών, ζώων ή ακόμη συχνότερα με διάφορες φωτογραφίες (συνήθως ημίγυμνων) γυναικών.
Η Christina Dim αναπαράγει σταθερά το περιεχόμενο λογαριασμών βουλευτών και στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ και υπουργών της κυβέρνησης, όπως ο Ν. Παππάς, ο Αλ. Χαρίτσης, ο Δημ. Παπαδημούλης, η Ρ. Δούρου, τους προαναφερθέντες υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμούς και προωθεί συστηματικά το περιεχόμενο λογαριασμών συγκεκριμένων δημοσιογραφικών ιστοσελίδων, όπως της «Αυγής» και του Κ. Βαξεβάνη.
Ενδεικτικό, τέλος, είναι ότι, σύμφωνα με το αναλυτικό εργαλείο twitonomy.com, το οποίο παρέχει στατιστικές πληροφορίες για τη δραστηριότητα λογαριασμών στο Twitter, η Christina Dim μόνο κατά την περίοδο 26 Μαρτίου-8 Απριλίου 2019 τουίταρε συνολικά 3.195 φορές, με το 98% εξ αυτών (ήτοι 3.139) να συνιστούν retweets άλλων λογαριασμών, οι οποίοι παρουσιάζονται στο παρακάτω γράφημα.
BOTS ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ο Έλληνας μαχητής και το βαθύ Twitter
Η περίπτωση του λογαριασμού με το όνομα Παναγιώτης Παυλίδης (panagiotispavlidis@47panagiotis) αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση καμουφλαρισμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού με διπλό στόχο: την πολύ στοχευμένη και ανώνυμη πολιτική προπαγάνδα αλλά και την εμπορική προώθηση προϊόντος. Ο συγκεκριμένος λογαριασμός με το πολύ κοινό για τα ελληνικά δεδομένα ονοματεπώνυμο, που στη θέση της φωτογραφίας προφίλ έχει έναν γλάρο και στη γενική φωτογραφία ένα άλογο, είχε στις 30 Μαρτίου 2019 46.500 ακόλουθους και 48.600 άλλους χρήστες που ακολουθούσε.
Την περίοδο κατά την οποία αντλήσαμε τα δεδομένα για την έρευνά μας, ο συγκεκριμένος χρήστης φαινόταν να προβαίνει κατά μέσο όρο σε περίπου 502 ενέργειες την ημέρα στο Τwitter! Βάσει της κοινής λογικής αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας, είναι σπάνιο ένας άνθρωπος να κάνει τόσες ενέργειες μέσα στη μέρα. Ένας ενεργός χρήστης συνήθως δεν ξεπερνά τις 40-50 ενέργειες την ημέρα.
Οι ακόλουθοι (followers) του Παυλίδη προέρχονται από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, μιλούν διαφορετικές γλώσσες και φυσικά πολλοί από αυτούς είναι επίσης ψεύτικοι ή αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί. Ένας από τους Έλληνες πολιτικούς που τον παρακολουθούν είναι και ο βουλευτής της ΝΔ Νίκος Δένδιας.
Τι κάνει λοιπόν αυτό το bot; Ασταμάτητη αναπαραγωγή tweets άλλων λογαριασμών μη πολιτικών, με διάφορα απολιτίκ κυρίως σχόλια, δήθεν βαθυστόχαστα αποφθέγματα, φωτογραφίες μοντέλων, διάσημων ποδοσφαιριστών όπως ο Μέσι, φωτογραφίες τοπίων, γατάκια, λουλούδια κτλ.
Και ο παραπάνω λογαριασμός είναι bot και ένα στοιχείο το οποίο μπορεί να υποψιάσει κάποιον είναι το ίδιο το όνομα που περιέχει αλφαριθμητικούς χαρακτήρες.
Ανάμεσα στα μοντέλα, τις φωτογραφίες της φύσης ξεπετάγονται, σαν εμβόλιμες πολιτικές διαφημίσεις τοποθετημένες στρατηγικά την ώρα μιας τηλεοπτικής σειράς, δυο retweets του γνωστού για τις αντικυβερνητικές του απόψεις δημοσιογράφου του ΣΚΑΪ Αρη Πορτοσάλτε και του Πατρινού Νίκου Σωτηρόπουλου, ενός από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές της Νέας Δημοκρατίας.
Την ίδια μέρα το bot κάνει retweet από έναν άλλο λογαριασμό το παρακάτω σχόλιο:
Είναι η περίοδος της αντιπαράθεσης γύρω από το Καστελόριζο με αφορμή τις δηλώσεις του πρώην υπουργού Τσιρώνη. Ο λογαριασμός με το ενδεικτικό όνομα HellenicFighter (μτφ. Έλληνας μαχητής) που αναπαράγεται εδώ είναι επίσης αυτοματοποιημένος. Μια ματιά στα αριθμητικά του δεδομένα αρκεί για να το πιστοποιήσει. Στη φωτογραφία προφίλ του… «Μαχητή» βλέπουμε έναν δικέφαλο αετό, έναν πολεμιστή, την ελληνική σημαία, την Ακρόπολη και την Αγιά Σοφιά. Ως μότο του έχει: «Σπιτι μου……η Ελλαδα!!! Θρησκεία μου…..Χριστιανός Ορθόδοξος!!! Ελλάδα σε ευχαριστώ που με γέννησες!!!» Τον εθνικιστικό αυτό λογαριασμό τον ακολουθούν και οι επίσημοι λογαριασμοί του Νίκου Δένδια αλλά και της Ντόρας Μπακογιάννη.
Όμως το ενδιαφέρον κρύβεται αλλού: Και αυτός ο λογαριασμός συνεχώς «ανεβάζει» φωτογραφίες και σχόλια στο παρακάτω μη πολιτικό ύφος:
Kαι ξαφνικά, κάποια στιγμή, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα άσχετα σχόλια και φωτογραφίες που είναι κατασκευασμένα ακριβώς για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον χιλιάδων χρηστών στο Τwitter, εμφανίζεται ένα tweet του βουλευτή της ΝΔ Δημήτρη Σταμάτη, ο οποίος μεταξύ άλλων επιτίθεται στον Αλέξη Τσίπρα και τον Σταύρο Θεοδωράκη για το «ξεπούλημα» της Μακεδονίας.
Ο ίδιος λογαριασμός δύο μέρες νωρίτερα, στις 27 Μαρτίου 2019, αναπαράγει το παρακάτω tweet, προβάλλοντας την υποψηφιότητα του Στέλιου Κυμπουρόπουλου με τη ΝΔ για τις ευρωεκλογές, χαρακτηρίζοντας παράλληλα «ψευτόμαγκες» τους υποψηφίους του ΣΥΡΙΖΑ Ραλλία Χρηστίδου, Πέτρο Κόκκαλη και Λυδία Κονιόρδου.
Κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ, ο συγκεκριμένος λογαριασμός HellenicFighter δεν παραλείπει, εκτός από τα εθνικιστικά συνθήματα και σχόλια, να αμφισβητήσει ακόμα και το δημοκρατικό πολίτευμα, γράφοντας «σε αυτόν τον τόπο μας έφαγε η Δημοκρατία» .
Αυτή η περίπτωση λογαριασμού παρουσιάζει μεγάλη αξία στην έρευνά μας για τον εξής λόγο: Πρόκειται για έναν αυτοματοποιημένο λογαριασμό (HellenicFighter) με εμφανή εμπορικά χαρακτηριστικά, ο οποίος συνδέεται με άλλα δίκτυα (botnets) επίσης αυτοματοποιημένων λογαριασμών που, εκτός από το να αναπαράγουν ο ένας τον άλλο, συνδέονται και αναπαράγουν το περιεχόμενο ενός λογαριασμού ο οποίος ξεκάθαρα δεν είναι ψεύτικος ούτε αυτοματοποιημένος: πρόκειται για τον LavrentisBeria. Όποιος στοιχειωδώς ασχολείται τα τελευταία χρόνια με το ελληνικό πολιτικό Τwitter γνωρίζει τον συγκεκριμένο λογαριασμό. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα λογαριασμού–περσόνας με ψευδώνυμο και με μεγάλο κοινό ακολούθων.
Αντικομμουνιστικά τρολ – ρωσικά ονόματα
O πραγματικός Λαβρέντι Μπέρια ήταν ο Γεωργιανός πολιτικός και αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών της πρώην ΕΣΣΔ (1938-1953), ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Στάλιν. Πρωτοστάτησε στο ζήτημα των αντιφρονούντων και των εσωκομματικών εκκαθαρίσεων, εφαρμόζοντας σκληρά μέτρα κατά των αντιπάλων του Στάλιν, μετά τον θάνατο του οποίου το 1953 συμμετείχε σε τριμελή συλλογική ηγεσία. Κατηγορήθηκε ως προδότης και ύστερα από δίκη καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Κατηγορήθηκε για βιασμούς, βασανισμούς και φόνους, όπως και για τη σφαγή στο Κατίν.
Πίσω στην ελληνική σφαίρα του Τwitter.
Ο χρήστης LavrentisBeria συνδέεται με ακόμα έναν «ρωσικής καταγωγής» ανώνυμο πολύ ενεργό χρήστη, τον επίσης υποστηρικτή της Ν.Δ. με την επωνυμία GeorghyZhukov. Ο πραγματικός Γκεόργκι Κονσταντίνοβιτς Ζούκοφ ήταν ο στρατιωτικός επικεφαλής της μεγάλης αντεπίθεσης των Σοβιετικών και της αντιφασιστικής νίκης των λαών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγο αργότερα έγινε ο υπ’ αριθμόν ένα εχθρός του Στάλιν και αποπέμφθηκε από τη θέση του.
Οι δυο αυτές φυσιογνωμίες «ενέπνευσαν» τους δυο αυτούς αντικομμουνιστικούς λογαριασμούς στο Τwitter (και άλλες όπως τον @LeBrezhnev, από τον Μπρέζνιεφ), οι οποίοι δεν σταματούν να προπαγανδίζουν τη Νέα Δημοκρατία και να επιτίθενται ασταμάτητα κυρίως στην κυβέρνηση, στον Αλέξη Τσίπρα προσωπικά, στον ΣΥΡΙΖΑ αλλά και στην Αριστερά συνολικά. Τα πραγματικά ονόματα των διαχειριστών, παρά τα όσα διακινούνται, δεν έχουν επιβεβαιωθεί δημοσίως.
Τα ρομπότ συνομιλούν μεταξύ τους
Η Παριζιάνα Τζίνα που καληνυχτίζει τους φίλους της και διασυνδέεται με τους γαλάζιους influencers
Μπαίνοντας κανείς στο προφίλ του λογαριασμού Paristzina@paristzina διαβάζουμε τον αυτοχαρακτηρισμό της ως «single, ΤΡΕΛΗ ΦΙΛΟΖΩΗ ΕΘΕΛΟΝΤΡΙΑ ΦΙΛΟΖΩΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ», ενώ δηλώνει τόπο καταγωγής κάπου στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. Η αναπαραγωγή του περιεχομένου υποστηρίζει τον τίτλο της φιλόζωης μιας και σταθερά ριτουιτάρει ελληνικούς και ξένους δημοφιλείς φιλοζωικούς λογαριασμούς. Την ίδια στιγμή ριτουιτάρει εικόνες ή βίντεο χαρούμενων και γλυκών ζώων, που ανεβάζουν άλλοι χρήστες του Twitter.
Εκτός των γλυκών τετράποδων, η paristzina ριτουιτάρει φωτογραφίες από όμορφα τοπία, χαρούμενες οικογενειακές στιγμές, τρυφερά τετ α τετ μεταξύ ζευγαριών, ημίγυμνες γυναίκες, από λογαριασμούς οι οποίοι είναι επίσης αυτοματοποιημένοι. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα δίκτυο από δεκάδες bots, μεταξύ των οποίων ο λογαριασμός Aquarius
@tzinaforever με ημερομηνία δημιουργίας τον Γενάρη 2018, 36.600 tweets, 126.000 likes, 9.194 ακολούθους και 7.149 να ακολουθεί, ο οποίος σε σταθερή βάση ανεβάζει φωτογραφίες γυναικών, συνήθως ημίγυμνων για να τραβάνε την προσοχή άλλων χρηστών, ενώ ριτουιτάρει χαιρετισμούς (καλημέρα/καληνύχτα) ή βαθυστόχαστες ατάκες-φασόν άλλων λογαριασμών.
Αντίστοιχη περίπτωση είναι και ο χρήστης Λένα@lena_lenaki_len, που τιτιβίζει, σύμφωνα με τα δεδομένα που αντλήσαμε, 1.131 φορές την ημέρα, η Helen Angel@AngelAngelopou1 με 935 τιτιβίσματα την ημέρα και ο χρήστης Μαριλένα@et_pd4 με δραστηριότητα 352 ενέργειες την ημέρα και φωτογραφία στο προφίλ μια ψεύτικη φωτογραφία γυναίκας, την οποία εντοπίζει κανείς εύκολα στην ελεύθερα προσβάσιμη διαδικτυακή δεξαμενή φωτογραφιών του Pinterest.
Όλα αυτά τα ρομποτάκια δείχνουν δήθεν ότι κουβεντιάζουν μεταξύ τους και αλληλοχαιρετιούνται νυχθημερόν, το οποίο αποτελεί ένα σύνηθες μοτίβο αυτοματοποιημένης λειτουργίας των bots.
Στο ίδιο πλαίσιο ξεχωρίσαμε και τον λογαριασμό Αννα@Anast1257 με την οποία η paristzina αναπτύσσει στιχομυθίες στις οποίες μάλιστα κατά… σύμπτωση συμμετέχει κι ένας ήδη γνωστός μας αυτοματοποιημένος λογαριασμός, ο προαναφερθείς Hellenic Fighter@kostas3012, αναδεικνύοντας το πολύπλοκο αλλά συνεκτικό δίκτυο διασύνδεσης των bots. Από την αναπαραγωγή γλυκών ζώων και βαθυστόχαστων φιλοσοφικών φράσεων, στην αλληλεπίδραση με λογαριασμούς που σπέρνουν εθνικιστικό μίσος.
Από την αναπαραγωγή εικόνων γλυκών ζώων και βαθυστόχαστων φιλοσοφικών φράσεων στην αλληλεπίδραση με λογαριασμούς που σπέρνουν εθνικιστικό μίσος
To δήθεν φιλοζωικό προφίλ όμως της paristzina καταρρέει με τον εντοπισμό στο προφίλ εμφανώς λογικών αναντιστοιχιών. Χαρακτηριστική είναι ανάρτηση στις 12 Απριλίου 2019 για ένα μικρό μαύρο σκυλάκι το οποίο εντόπισε ο λογαριασμός πετάμενο από έναν ασυνείδητο άνθρωπο, το περιμάζεψε και το πήγε στον γιατρό. Το σκυλάκι, που απεικονίζεται στην παρακάτω φωτογραφία, έχει δεμένο το ποδαράκι του με έναν μεγάλο μπλε νάρθηκα, ενώ η paristzina ενημέρωνει τους φίλους της ότι χρειάζεται χειρουργείο για να μπουν βίδες στο πίσω πόδι.
Κι όμως, μόλις 20 μέρες μετά, με νέα ανάρτησή της στις 3 Μαΐου, ανεβάζει ακριβώς την ίδια φωτογραφία της 12ης Απριλίου από το συμπαθές σκυλάκι, γνωστοποιώντας πως γύρισε “πτώμα” αφού έτρεχε με τον νάρθηκα στον ήλιο. Πώς βέβαια, τώρα, το μικρό σκυλάκι κατάφερε να τρέχει με τον τεράστιο αυτό νάρθηκα στο μπροστινό του πόδι, που ξεπερνά το μπόι του, και την ίδια στιγμή είχε αποθεραπεία εξπρές σε ελάχιστες μέρες από ένα χειρουργείο που του τοποθέτησαν βίδες στα πίσω πόδια, τίθεται στην κρίση κάθε λογικού αναγνώστη.
Ομως, η αποστολή την οποία απέδωσε ο/η δημιουργός της στην paristzina δεν επιτελείται, παρά μόνο αφού προβαίνει εμφανώς σε πολιτική προπαγάνδα προς όφελος της ΝΔ, ριτουιτάροντας ανάμεσα στα τοπία και τα ζωάκια τους λογαριασμούς βουλευτών της ΝΔ, όπως του βουλευτή Δ. Σταμάτη, κάνοντας like στη Μαρία Σπυράκη και τον Αδωνι Γεωργιάδη, αλλά και αναπαράγοντας σταθερά γνωστούς υποστηρικτούς της ΝΔ λογαριασμούς όπως οι GeorgyZhukov@GeorghyZhukov, LavrentisBeria@LavrentisBeria4, Πεταλουδομάχος Πaτρa @hatz_patty, Αναχωρητής ΨΟΦΟΣ@MakeMyDayPunk, George Lee@Harhalas.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει και στη συχνή αναπαραγωγή ενός συγκεκριμένου επώνυμου λογαριασμού, υποστηρικτή της ΝΔ και συνεργάτη στο Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων (με ειδίκευση στα social media) του Εμπορικού Συλλόγου Πάτρας, του Νίκου Σωτηρόπουλου. Ο τελευταίος, σύμφωνα και με την έρευνά μας, παρουσιάζει μεγάλη διαδραστικότητα στο Τwitter και εμφανίζεται ως ένας από τους πιο επιδραστικούς λογαριασμούς, με συχνές αναρτήσεις, οι περισσότερες επιθετικές και σκωπτικές προς τον ΣΥΡΙΖΑ, διατηρώντας παράλληλα και ένα μεγάλο δίκτυο διασυνδεόμενων λογαριασμών.
Ένας εξ αυτών, ο επίσης Πατρινός ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ @giannopoulos35ο οποίος έχει στο προφίλ του κοινή φωτογραφία με τον Αδωνι Γεωργιάδη και καρφιτσωμένο το tweet:
Την εικόνα της στράτευσης της paristzina στο πλευρό της ΝΔ επιβεβαιώνουν και τα δεδομένα από την ΔΕΘ, καθώς ο εν λόγω λογαριασμός με συχνότητα τουιταρίσματος 415 ενεργειών την ημέρα τιτιβίζει σε σχέση με τη ΔΕΘ συνολικά 283 φορές την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, κυρίως ριτουιτάροντας περιεχόμενο κατά του Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά συνάμα αναπαράγοντας το γνωστό μοτίβο με τους χαιρετισμούς καλημέρα/καληνύχτα!
Ολόκληρη η μεγάλη έρευνα εδώ: