Ακρως ανησυχητικές διαστάσεις λαμβάνει η από πολλούς ξεχασμένη αλλά ενεργή επιδημία του έιτζ μεταξύ χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών (ΧΕΝ) στο κέντρο της Αθήνας. Σήμερα σχεδόν ένας στους τέσσερις (22%) χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών της Αθήνας έχει μολυνθεί από τον ιό HIV, όταν το αντίστοιχο ποσοστό το 2011, οπότε είχε εκδηλωθεί για πρώτη φορά η επιδημία στον συγκεκριμένο πληθυσμό, ήταν 14,3% και το 2010 μόλις 1%.
Σύμφωνα με το kathimerini.gr την τελευταία δεκαετία επιδεινώθηκαν και τα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά αυτού του πληθυσμού, ενώ παράλληλα υποβαθμίστηκαν τα προγράμματα διανομής συρίγγων και βελονών. Ειδικότερα, το ποσοστό των άστεγων χρηστών έχει αυξηθεί από 17,2% που ήταν το 2013 σε 25,6%, το ποσοστό των ανασφάλιστων από 58,8% σε 79,1% και το ποσοστό των άνεργων από 80% σε 91%. Τα τελευταία δύο έτη δωρεάν σύριγγες από προγράμματα παροχής καθαρού ενέσιμου εξοπλισμού ανέφερε ότι έλαβε το 45,1% των χρηστών έναντι 54,9% το 2013. Αυτά είναι τα βασικά συμπεράσματα του προγράμματος «Αριστοτέλης», το οποίο αφορά την ταχεία αναζήτηση και καταγραφή των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών που είναι θετικοί στον ιό του έιτζ και στην ηπατίτιδα C στην περιοχή της Αθήνας και την προώθησή τους σε υπηρεσίες πρόληψης και θεραπείας.
Οπως αναφέρουν στην «Κ» δύο βασικοί συντελεστές του προγράμματος, ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Αγγελος Χατζάκης και η Βάνα Σύψα, αναπλ. καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής του ΕΚΠΑ, «οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών απoτελούν γνωστή ομάδα υψηλού κινδύνου για παρεντερικά μεταδιδόμενα νοσήματα όπως το HIV/AIDS, η ηπατίτιδα Β και η ηπατίτιδα C, λόγω κυρίως της κοινής χρήσης μολυσμένων συρίγγων και βελονών. Μάλιστα, τη δεκαετία του 1980 και του 1990 παρατηρήθηκαν μεγάλες επιδημίες HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη, την Αμερική, την Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία την Ισπανία και την Πορτογαλία». Στην Ελλάδα, μεγάλη έξαρση του έιτζ μεταξύ των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών παρουσιάστηκε το 2011 στην Αθήνα. «Το ποσοστό όσων βρέθηκαν θετικοί στον ιό HIV μέσα σε ένα χρόνο ανήλθε από 1% σε 14%. Την τριετία 2011-2013 δηλώθηκαν στο πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ -νυν ΕΟΔΥ- 1.115 περιστατικά HIV/AIDS σε χρήστες, στη συντριπτική πλειονότητά τους από την Αθήνα. Μέχρι σήμερα έχουν δηλωθεί πάνω από 1.800 περιπτώσεις σε χρήστες σε όλη την Ελλάδα», σημειώνουν οι καθηγητές.
Πρόγραμμα «Αριστοτέλης»
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο ΟΚΑΝΑ με το πρόγραμμα «Αριστοτέλης», τα έτη 2012-2013, συνέβαλαν στη μείωση των νέων λοιμώξεων κατά 90% και τη σταθεροποίηση του επιπολασμού στο 14%. Στους 16 μήνες της λειτουργίας του εξετάστηκαν πάνω από 3.200 χρήστες με σκοπό την ενημέρωσή τους στα μέτρα πρόληψης, τη διάγνωση HIV/AIDS και τη διασύνδεσή τους με το ΕΣΥ ώστε να λάβουν κατάλληλη αντιρετροϊκή θεραπεία.
Σύμφωνα με τον κ. Χατζάκη και την κ. Σύψα, «μετά τη λήξη του προγράμματος παρατηρήθηκε υποχώρηση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών και κατέρρευσαν τα προγράμματα διάγνωσης για την ανίχνευση νέων περιστατικών. Την πενταετία 2015-2019, εξετάστηκαν ελάχιστοι χρήστες στην Αθήνα από το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης που διαθέτει ο ΟΚΑΝΑ σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά. Είναι ενδεικτικό ότι τα έτη 2018 και 2019 εξετάστηκαν συνολικά 39 και 20 ΧΕΝ αντίστοιχα και μοιράσθηκε μειωμένος αριθμός βελονών και συρίγγων».
Θλιβερή πρωτιά
Στο τέλος του 2018 έγινε επανεκκίνηση του προγράμματος «Αριστοτέλης», από την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Ερευνας Εϊτζ και Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και τον Σύλλογο Ασθενών Ηπατος Ελλάδας «Προμηθέας» (κύριος ερευνητής Γ. Καλαμίτσης), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, την Α΄ Παθολογική Κλινική (αν. καθηγήτρια Μ. Ψυχογυιού) και τη Γαστρεντερολογική Κλινική (καθηγητής Γ. Παπαθεοδωρίδης) του ΕΚΠΑ. Μέχρι τον Μάρτιο του 2020 εξετάστηκαν πάνω από 1.630 ΧΕΝ, εκ των οποίων 680 συμμετείχαν και στο πρόγραμμα του 2012-2013. Το ποσοστό των χρηστών με HIV λοίμωξη το 2018-2020 ήταν 22%, δηλαδή κατά 50% αυξημένο σε σχέση με το 2012-2013 και κατά 22 φορές μεγαλύτερο από το 2010. «Η αύξηση του επιπολασμού είναι η μεγαλύτερη που έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως τα τελευταία 10 χρόνια και αποτελεί μια θλιβερή πρωτιά για τη χώρα μας», σχολιάζουν οι καθηγητές. «Οι αιτίες είναι αρκετές αλλά εξέχουσα θέση έχουν η έλλειψη προγραμμάτων διάγνωσης της HIV λοίμωξης στην κοινότητα, η υποβάθμιση των προγραμμάτων διανομής συρίγγων και βελονών, η προβληματική πρόσβαση των χρηστών στο ΕΣΥ και το κοινωνικό στίγμα το οποίο αντιμετωπίζουν. Οι Μονάδες Λοιμώξεων είναι ήδη από καιρό κορεσμένες με μεγάλες ελλείψεις προσωπικού. Αν ληφθεί υπόψη ότι από τον Μάρτιο 2020 έχουν αναλάβει πρωτεύοντα ρόλο στην αντιμετώπιση της COVID-19, καταλαβαίνει κανείς ότι οι χρήστες είναι πρακτικά αποκλεισμένοι από τους θεράποντες ιατρούς που αδυνατούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Το κοινωνικό στίγμα εκφράζεται με συμπεριφορές που τελικά οδηγούν στην απομάκρυνσή τους από το ΕΣΥ. Δραματική συνέπεια είναι η διακοπή της αντιρετροϊκής θεραπείας και της ιατρικής παρακολούθησης, με αποτέλεσμα να καθίστανται μολυσματικοί όπως πριν από την έναρξη της θεραπείας. Τα προβλήματα αυτά δεν είναι νέα, αλλά επιδεινώνονται προοδευτικά από το 2015».
Οπως τονίζουν ο κ. Χατζάκης και η κ. Σύψα, οι λύσεις είναι σχετικά απλές, χωρίς μεγάλο κόστος, αρκεί οι αρμόδιοι να στοχεύσουν και να εστιάσουν την προσοχή τους στα παραπάνω, ενώ ο ρόλος του Δήμου Αθηναίων πρέπει να είναι κομβικός. «H πρόσφατη επιδημία COVID-19 και η σχεδόν αποκλειστική απασχόληση του υπουργείου Υγείας με την αντιμετώπισή της, δυσχεραίνει ή αναβάλλει την αντιμετώπιση άλλων μεγάλων ή μικρότερων προβλημάτων στο χώρο της Υγείας. Η έξαρση του HIV/AIDS αποτελεί μια δυσάρεστη υπενθύμιση», καταλήγουν.