Θα μπορούσε να είναι και το έσχατο σκαλοπάτι της κατάβασης στον Άδη των συνεπειών του ρατσισμού: Άνθρωποι που προσπαθούν να απαλλαγούν από κάθε τι πάνω τους που τους εμποδίζει να απολαύσουν μια ζωή δίχως περιορισμούς, διακρίσεις και αποκλεισμούς.
Την ώρα που ένα μεγάλο μέρος των μαύρων και άλλων γκετοποιημένων κοινοτήτων ξεσηκώνονται σε όλον τον κόσμο ενάντια στον ρατσισμό, οι νοσηρές κληρονομιές που άφησε η αποικιοκρατία στις χώρες που την υπέστησαν, εξακολουθούν να καταστρέφουν ζωές με λανθάνοντες, πλην όμως όχι λιγότερο θανατηφόρους τρόπους. Διότι μπορεί ο θάνατος να μην εμφανίζεται στον δρόμο με την μορφή ενός λευκού αστυνομικού, όπως στην περίπτωση της δολοφονίας του Τζορτζ Φλόιντ, αλλά ακόμη και με την ταπεινή μορφή μιας κρέμας σώματος.
Το Spiegel ταξίδεψε μέχρι την Γκάνα, για να διαπιστώσει μια από τις πιο διαδεδομένες συνέπειες της αποικιοκρατίας στην καθημερινότητα: Την μάστιγα των προϊόντων λεύκανσης του δέρματος. Εκεί, στην πρωτεύουσα, την Άκκρα, συνάντησε την Ρεγκίνα Νέττεϊ, μια 22χρονη άνεργη κοπέλα, δίχως δικό της μπάνιο, που ζει σε μια γειτονιά με στενόχωρες καλύβες και ανύπαρκτες υποδομές υγιεινής.
Σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από την μοίρα της, η Ρεγγίνα προσπαθεί να πάψει να είναι μαύρη. Να απαρνηθεί την ύπαρξή της και να μεταμορφωθεί σε κάποιον άλλον άνθρωπο που ελπίζει ότι θα την τραβήξει από την εξαθλίωση. Το «κλειδί» της «επιτυχίας» είναι ένα αμφίβολης προέλευσης και σύστασης προϊόν λεύκανσης, με την ευφάνταστο τίτλο «White Secret», το οποίο περιέχει λευκαντικές ουσίες που «φωτίζουν» το δέρμα. Η Ρεγγίνα στερείται ενίοτε και το γεύμα της ημέρας ώστε να μπορέσει να εξοικονομήσει τα 3 ευρώ που κοστίζει η κρέμα. Το ίδιο κάνουν και οι άλλες κοπέλες στην γειτονιά της. Διότι, όπως λέει, οι εργοδότες προτιμούν να προσλαμβάνουν γυναίκες «ιδιαίτερες και φωτεινές».
Πέρυσι, η Γκάνα γιόρτασε το «Έτος επιστροφής», μια καμπάνια από την τουριστική αρχή της χώρας που είχε ως στόχο να φέρει τη διασπορά της Γκάνας πίσω στη χώρα, 400 χρόνια μετά την έλευση των πρώτων σκλάβων από την Αφρική στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η καμπάνια περιελάμβανε εκδρομές στο Cape Coast και στο Φρούριο Ελμίρα, δύο από τα περίπου 30 φρούρια κατά μήκος της ακτής της Γκάνας από την οποία οι Ολλανδοί και οι Βρετανοί έστειλαν δεκάδες χιλιάδες σκλάβους στις ευρωπαϊκές αποικίες στη Βόρεια και Νότια Αμερική. Το πρόγραμμα περιελάμβανε φεστιβάλ αφρικανικής μουσικής, στγρογγυλά τραπέζια και βραδιές ταινιών. Στόχος των διοργανωτών ήταν να ενσταλάξουν υπερηφάνεια στους ανθρώπους για καταγωγή τους, την ήπειρό τους και το μαύρο δέρμα τους. Περίπου ένα εκατομμύριο κόσμος συμμετείχε στις εκδηλώσεις, καθιστώντας το «Έτος επιστροφής» επιτυχημένο.
Αλλά η ρατσιστική κληρονομιά της αποικιοκρατίας και η υποτίμηση των ανθρώπων λόγω του μαύρου δέρματός τους εξακολουθούν να έχουν βαθιά ρίζες στην καθημερινή ζωή της Γκάνα, τυπικά ανεξάρτητη από το 1957. Έτσι, το ανοιχτό δέρμα συχνά εξομοιώνεται με την ομορφιά, την αγνότητα και την ευημερία. Και η διαδικασία λεύκανσης του δέρματος, έχει γίνει μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κρέμες και λοσιόν για να αποκτήσουν ένα πιο «φωτεινό» χρώμα δέρματος σε πολλές χώρες, σε όλο τον κόσμο, αλλά είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στην Ινδία, την Κίνα, την Αφρική και σε ορισμένες χώρες της Καραϊβικής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη Νιγηρία και τη Γκάνα, με ορισμένες μελέτες να εκτιμούν ότι το 40% έως 77% του πληθυσμού αυτών των χωρών χρησιμοποιούν τέτοια προϊόντα. Αυτό το ποσοστό αντιστοιχεί σε εκατομμύρια γυναίκες και άνδρες.
Ακόμη και έγκυες γυναίκες παίρνουν δισκία με την ελπίδα ότι το παιδί τους θα γεννηθεί με ανοιχτόχρωμο δέρμα. Μερικοί εφαρμόζουν λεύκανση με λοσιόν στα μωρά τους, με την ελπίδα ότι θα βελτιώσουν τις μελλοντικές ευκαιρίες του. Παρά τις εκστρατείες οργανώσεων που προειδοποιούν ότι τα προϊόντα αυτά είναι επικίνδυνα για την υγεία και διαδίδουν το σύνθημα, «το μαύρο είναι όμορφο», οι αριθμοί των πωλήσεων αυξάνονται. Οι κατασκευαστές σε όλον τον κόσμο ανακάλυψαν ότι μπορούν να πουλήσουν τις λοσιόν, τα βάμματα, τα δισκία και τα ενέσιμά τους στη Δυτική Αφρική. Τα προϊόντα πωλούνται επίσης στο Instagram.
Θάνατος σε βαζάκια
«Το φωτεινό δέρμα δίνει αυτοπεποίθηση και προσελκύει», υποστηρίζει η πιο διάσημη επιχειρηματίας ομορφιάς της χώρας, η Enyonam Patience Gbekle. «Αλλά το φωτεινό δέρμα σημαίνει κυρίως χρήματα. Όταν είστε ανοιχτόχρωμοι, έχετε καλύτερες δουλειές, κερδίζετε περισσότερα, λαμβάνετε προσκλήσεις», εξηγεί.
‘Οντως, τα προϊόντα λεύκανσης μπορούν πραγματικά να «φωτίσουν» το δέρμα ενός ανθρώπου, αλλά και να τον καταστήσουν σοβαρά άρρωστο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε τη λεύκανση ως οξεία απειλή για την υγεία των ανθρώπων. Σύμφωνα με δερματολόγους και ομάδες υγείας, συστατικά όπως η υδροκινόνη – μια φαινόλη που αναστέλλει την παραγωγή μελανίνης, της καφέ προστατευτικής χρωστικής στο δέρμα – μερικές φορές προκαλεί σοβαρή ασθένεια. Οι συνέπειες μπορεί να περιλαμβάνουν βλάβη στο ήπαρ και στα νεφρά, τύφλωση και παραμορφώσεις στα νεογέννητα μωρά. Ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους είναι ο καρκίνος του δέρματος, ειδικά σε περιοχές κοντά στον ισημερινό, που έχουν υψηλά επίπεδα ηλιακής ακτινοβολίας.
Για τον δερματολόγο Έντμουντ Ντέλλε, ο οποίος καθημερινά αντιμετωπίζει τις συνέπειες της λεύκανσης στους ασθενείς του, η κατάσταση περικλείεται στο εξής σχήμα: «Το φωτεινό είναι όμορφο. Το μαύρο είναι βρόμικο. Αυτές είναι οι φριχτές σκέψεις που μας άφησαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις. Όχι μόνο είναι ψέμματα. Αλλά είναι και ψέμματα που σκοτώνουν ανθρώπους». Στα 77 του σήμερα, ο Έντμουντ ήταν από τους πρώτους δερματολόγους στην Αφρική που τάχθηκε κατά της λεύκανσης του δέρματος και εδώ και χρόνια κάνει ομιλίες σχετικά με τους κινδύνους, επισκέπτεται σχολεία και εκπαιδεύει συναδέλφους του.
Αν και πολλοί από τους ασθενείς του προσπαθούν να κρύψουν ότι χρησιμοποιούν προϊόντα λεύκανσης, ωστόσο, είναι αδύνατον να ξεφύγουν από τον έμπειρο γιατρό. Σε αυτό βοηθάει και η φτώχεια αφού δεν έχουν αρκετά χρήματα να λευκάνουν όλο το σώμα και περιορίζονται στα χέρια και το πρόσωπο. Αντίθετα, όσοι χρησιμοποιούν τα προϊόντα σε όλο το σώμα τους συχνά έχουν ακόμα πιο σκούρες αρθρώσεις και αγκώνες. Άλλοι έχουν ραγάδες ή μεγάλες ρυτίδες. «Μοιάζει με δέρμα ελέφαντα», λέει ο γιατρός. Ο ίδιος σημειώνει στο Spiegel πως μερικές φορές νιώθει ότι ο αγώνας του είναι μάταιος, αφού υπολογίζει ότι έξι στους δέκα Γκανέζους χρησιμποιούν προϊόντα λεύκανσης. «Δεν χρειαζόμαστε απαγορεύσεις, χρειαζόμαστε εκπαίδευση. Κανείς δεν πρέπει να αγοράζει αυτά τα προϊόντα πια» συμπληρώνει.
Το 2016, η Αρχή Τροφίμων και Φαρμάκων της Γκάνας (FDA), απαγόρευσε την υδροκινόνη και άλλα συστατικά, συμπεριλαμβανομένου του υδραργύρου και ορισμένων στεροειδών. Τώρα δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά λεύκανσης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα συστατικά δεν είναι πλέον διαθέσιμα. Η τιμή ενός προϊόντος μπορεί να φτάσει τα 250 ευρώ περίπου. Και μπορείς να τα βρεις στις αγορές της χώρας φθηνότερα.
Ο Emmanuel Nkrumah, επικεφαλής του τμήματος καλλυντικών της FDA, λέει ότι «δεν υπάρχει κανένα προϊόν που να μην είναι επικίνδυνο για το δέρμα». Πιστεύει ότι υπάρχουν εκατοντάδες λευκαντικά προϊόντα σε κυκλοφορία. Εξηγεί ότι ορισμένα περιέχουν ουσίες που δεν έχουν ακόμη απαγορευτεί και ότι ορισμένα δεν αναφέρουν όλα τα συστατικά τους στη συσκευασία. Ορισμένα έχουν καταχωρηθεί ως θεραπευτικά φάρμακα και είναι δύσκολο να απαγορευτούν. Ανησυχεί επίσης για τον αυξανόμενο αριθμό προϊόντων από μεγάλους, διεθνείς ομίλους.
"google ad"
«Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, για παράδειγμα, η Nivea δεν είχε κρέμα λεύκανσης», λέει ο Nkrumah στο Spiegel. «Ο λόγος για τον οποίο υπάρχει τώρα μια κρέμα Nivea είναι τα χρήματα. Να γιατί. Η αγορά είναι τεράστια, όλοι θέλουν ένα κομμάτι της». Το προϊόν, το οποίο κατασκευάζεται από τη Beiersdorf, μια γερμανική εταιρεία, διαφημίστηκε στη Γκάνα τον Οκτώβριο του 2017 με ένα ανοιχτόχρωμο μοντέλο, προκαλώντας οργή στα κοινωνικά δίκτυα. Λίγο νωρίτερα, η Nivea έτρεξε μια διαφήμιση με το εξαιρετικά προβληματικό σύνθημα… «Το λευκό είναι αγνότητα».
Μοιάζει με την μάχη του Δον Κιχώτη εναντιόν των ανεμόμυλων. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, η διαφήμιση στην Γκάνα, με μεγάλη πυκνότητα μαύρου πληθυσμού σε σχέση με την υπόλοιπη Αφρική, εξακολουθεί να επιλέγει ανοιχτόχρωμα μοντέλα, συντηρώντας τον φαύλο κύκλο με τα προϊόντα λεύκανσης. Ένας διαφημιστής, ο Σάμουελ Ακούφο, που τρέχει δεκάδες διαφημιστικές καμπάνιες πολυεθνικών λέει στο Spiegel ότι το 80% των μοντέλων έχουν πολύ ανοιχτόχρωμο δέρμα, με αποτέλεσμα, τα σκουρόχρωμα μοντέλα να μην πηγαίνουν ούτε καν στις ακροάσεις.
Όσο όμως η λεύκανση συνδέεται με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή, καμία εκστρατεία ενάντιά της δεν πρόκειται να την νικήσει.