Eνα μινωικό συγκρότημα προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στο εύφορο οροπέδιο της Ζωμίνθου φέρνουν σιγά σιγά στο φως οι ανασκαφές στους πρόποδες του Ψηλορείτη. Χτισμένο σε ύψος σχεδόν 1.200 μέτρων και ψηλότερα από κάθε άλλο οικιστικό κέντρο της μινωικής Κρήτης, το συγκρότημα της Ζωμίνθου περιελάμβανε πολυτελείς χώρους, με τοίχους από λευκό ασβεστόλιθο, ιδιωτικά δωμάτια, δημόσιες αίθουσες με εστίες, δεξαμενή καθαρμών και ένα διώροφο κεντρικό κτίριο που σε ορισμένα σημεία είχε τρεις ορόφους.
Σήμερα, τα κτίσματα διατηρούνται σε ύψος σχεδόν τριών μέτρων, ενώ τα αποσπάσματα των σωζόμενων τοιχογραφιών με ζωική, φυτική και αρχιτεκτονική θεματολογία, που αποκαλύφθηκαν στη διάρκεια της φετινής ανασκαφικής περιόδου, μαρτυρούν τον πλούτο και την καλλιέργεια των ενοίκων τους. Στην καλή διατήρηση των κτιρίων έχει συμβάλει η χρήση της τοπικής γκρίζας πέτρας αντί για τον πωρόλιθο, που χρησιμοποιήθηκε στα ανάκτορα της Φαιστού και της Κνωσού.
Εδώ εγκαταστάθηκαν, σύμφωνα με την ανασκαφέα Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, γόνοι της δυναστείας της Κνωσού, προκειμένου να ελέγχουν το παρακείμενο Ιδαίο Αντρο. Μάλιστα, σε εποχές του χρόνου που το ιερό σπήλαιο δεν ήταν προσβάσιμο, το συγκρότημα ενδέχεται να αποτέλεσε «παράρτημα» του Αντρου.
Αλλωστε, ο εντοπισμός πλήθος τελετουργικών αγγείων (που είναι γνωστά ως «ρυτά») σε διάφορα σχήματα, φορητών ενεπίγραφων βωμών, χάλκινων και πήλινων θυμιατηρίων, περίτεχνων λύχνων και άλλων αντικειμένων μαρτυρούν τη θρησκευτική χρήση του χώρου. Παράλληλα, η θέση του κέντρου ήταν ιδανική για τη συλλογή των προϊόντων του βουνού, δηλαδή των ιαματικών βοτάνων και του μαλλιού από τα πρόβατα, που, όπως προκύπτει από πινακίδες της Κνωσού και της Αιγύπτου, εξάγονταν στις αγορές της Ανατολής.
Στα πλούσια κινητά ευρήματα της ανασκαφής συγκαταλέγονται μερικά από τα σημαντικότερα χάλκινα ειδώλια της μινωικής Κρήτης, διπλοί πελέκεις, σφραγίδες, πολυάριθμα τεράστια πιθάρια σε ακέραια ή αποσπασματική μορφή, τριπτήρες και τριβεία, χάντρες περιδεραίων, ένα δαχτυλίδι με θρησκευτική παράσταση και το τμήμα ενός πήλινου αίγαγρου.
Η εύρεση υφαντικών βαρών για όρθιους αργαλειούς εκτιμάται ότι «προδίδουν» τη θέση των γυναικείων διαμερισμάτων, ενώ ένα σημαντικό κομμάτι του συγκροτήματος καταλάμβαναν τα εργαστήρια: το εργαστήριο κεραμικής, με τον υπερμεγέθη κλίβανο, οι χώροι επεξεργασίας της πολύτιμης ορείας κρυστάλλου κ.ά.
H μινωική εγκατάσταση στη Ζώμινθο ανακαλύφθηκε το 1982 από τον αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη, ύστερα από μία τυχαία συνομιλία με έναν ντόπιο βοσκό. Η πρώτη φάση της χρονολογείται γύρω στο 1900 π.Χ., ενώ πιστεύεται ότι άκμασε γύρω στο 1600 π.Χ. και καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό της Θήρας.
Μετά την ερήμωση του συγκροτήματος, γύρω στο 1400 π.Χ., οι Μυκηναίοι ίδρυσαν έναν οικισμό περίπου 100 μέτρα βορειότερα. Αρκετούς αιώνες αργότερα, οι Ρωμαίοι επέλεξαν να εγκαταστήσουν ένα κτίριο-στρατώνα ακριβώς πάνω σε τμήμα του μινωικού κέντρου και σύλησαν μεγάλο μέρος του.
Η τυχαία ανακάλυψη από έναν βοσκό
Το 1982, έπειτα από μία τυχαία συνομιλία που είχε με ένα βοσκό, ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης ανακαλύπτει τη μινωική εγκατάσταση της Ζωμίνθου, σε υψόμετρο 1.187 μέτρων. Οι συστηματικές ανασκαφές όμως θα ξεκινήσουν αργότερα.
Ως σήμερα, κι ενώ το ανασκαφικό έργο βρίσκεται σε εξέλιξη υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και του Ινστιτούτου Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, έχει αποκαλυφθεί το “κεντρικό κτίριο”. Πρόκειται για ένα οικοδόμημα διώροφο (ή ίσως και τριώροφο) έκτασης 1.360 τ.μ. με προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο, το οποίο είναι κτισμένο με την τοπική γκρίζα πέτρα.
"google ad"
Η χρήση αυτού του οικοδομικού υλικού διαφοροποιεί το κτίριο αυτό από τα ανάκτορα της Φαιστού και της Κνωσσού, τα οποία είναι χτισμένα από πωρόλιθο, αλλά ταυτόχρονα βοηθά στην καλύτερη διατήρησή του.Είναι ένα τεράστιο και πολυτελές κτίριο (αφού αποτελείται από περίπου 80 δωμάτια, ανάμεσα στα οποία αποθήκες κι εργαστήρια), και είναι η πρώτη μινωική εγκατάσταση στα βουνά.
Τι έλεγε ο Όμηρος
Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Μίνωας ανέβαινε κάθε εννέα χρόνια στο ιερό Ιδαίον Άντρον του Ψηλορείτη (όπου είχε γεννηθεί ο Δίας) προκειμένου να πάρει από το θεό τους νόμους για να κυβερνήσει. Μαζί του ανέβαιναν και οι Μινωίτες ως προσκυνητές. Ο συντομότερος δρόμος προς το ιερό σπήλαιο του Ιδαίου Δία είναι αυτός της Κνωσσού, ο οποίος περνάει από τη Ζώμινθο.
Ο αρχαιολόγος Σακελλαράκης πιστεύει ότι το κτίριο της Ζωμίνθου ήταν ένας σταθμός προς το Ιδαίον Αντρον και ότι εάν όντως ισχύει ο μύθος για τον Μίνωα, το ερώτημα είναι αν ο μεγάλος σεισμός που κατέστρεψε τη Ζώμινθο έγινε τον πρώτο χρόνο ή τον τελευταίο.
Με άλλα λόγια αν στη Ζώμινθο προετοίμαζαν την υποδοχή του βασιλιά έχοντας γεμάτες τις αποθήκες τους ή αν είχε ήδη περάσει και φύγει, παίρνοντας μαζί του όλα τα αγαθά.Αυτό που εμείς γνωρίζουμε είναι ότι η λατρεία του Κρηταγενούς Δία συνεχίστηκε κατά την ελληνική αλλά και τη ρωμαϊκή εποχή της Κρήτης. Αυτό αποδεικνύεται καθώς από τα πολλά λυχνάρια και αναθήματα που βρέθηκαν στο Ιδαίον Άντρον τα τελευταία χρονολογούνται στην εποχή του Ιουλιανού.