Ο συριακός πόλεμος συνεχίζεται για έκτο χρόνο. Υπάρχει όμως μια ανάγνωση, που δίνει μια άλλη πτυχή στην ιστορία, συνδέοντας τις συγκρούσεις με μια μεγάλη ξηρασία, που προκάλεσε η κλιματική αλλαγή, και με την σειρά της πυροδότησε μια μαζική μετανάστευση από τις αγροτικές περιοχές στα αστικά κέντρα. Αυτό το κύμα συγκέντρωσης συνέβαλε κατά κάποιους αναλυτές αλλά και τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Αλ Γκορ, στην εξέγερση εναντίον του Άσαντ το 2011.
Σύμφωνα με αυτή την θεώρηση, υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της ξηρασίας, της μετανάστευσης και των συγκρούσεων. Παρόλα αυτά, αμφισβητείται από πολλούς καθώς αποδίδει μεγάλες ευθύνες στο κλίμα αγνοώντας τους πολιτικούς και κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες, που καθιστούν ευάλωτο ένα λαό σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Η ανάλυση Αλ Γκορ
Σύμφωνα με τα όσα είπε -αν και όχι πρώτος – ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ σε ένα συνέδριο στο Λονδίνο τον περασμένο Μάρτιο, από το 2006 έως το 2010 το 60% των αγροτικών εκτάσεων της Συρίας καταστράφηκαν από μια σφοδρή ξηρασία και αφέθηκαν στην τύχη τους. Το 80% των ζώων σκοτώθηκαν. “Ήταν η χειρότερη ξηρασία στην ανατολική Μεσόγειο που καταγράφηκε ποτέ”, είχε πει. Κατά τον ίδιο αυτή η κατάσταση έστειλε στις πόλεις εκατομμύρια Σύρους, όπου συναντήθηκαν με εξίσου πολλούς μετανάστες του πολέμου στο Ιράκ. Ο πρώην αντιπρόεδρος επικαλέστηκε, μάλιστα, και έγγραφα των WikiLeaks που αποκάλυπταν συνομιλίες εντός της συριακής κυβέρνησης. Κατά τα έγγραφα, οι Σύροι αναγνώριζαν τις πιέσεις που ασκούνταν στην κοινωνία και φοβούνταν πως θα υπάρξει έκρηξη.
“Σίγουρα υπήρξαν και άλλοι λόγοι για τον συριακό εμφύλιο, όμως αυτός ήταν ο κυριότερος”, σχολίασε ο Αλ Γκορ. Κάποιοι, βέβαια, αμφισβητούν την σημασία της ξηρασίας και της μετανάστευσης στην ανάλυση των αιτιών του πολέμου.
Η ξηρασία
Σύμφωνα με την έρευνα του TheConversation, που προσπάθησε να αποδείξει την θέση του Αλ Γκορ και των αναλυτών που υποστηρίζουν το ίδιο, διαπιστώθηκε πως είναι πολύ δύσκολο να διασαφηνιστούν οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και αναζητούν ευκαιρίες αλλού. Βέβαια, οι κλιματικές αλλαγές είναι ένας λόγος που θα ωθούσε σε μια τέτοια απόφαση, αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση ο βασικός. Εξάλλου χρειάζεται κεφάλαιο για να πραγματοποιηθεί μια τέτοια μετακίνηση, οπότε δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι η ξηρασία θα ωθούσε μαζικά πληθυσμούς σε μετατόπιση.
Επίσης, στην περίπτωση της Συρίας, δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι συνδέεται η μαζική μετανάστευση προς τα αστικά κέντρα με τις μειωμένες βροχοπτώσεις ή τις κατεστραμμένες σοδειές. Τα συμπεράσματα που δείχνουν κάτι τέτοιο, προκύπτουν από τις αναλύσεις της συριακής κυβέρνησης και του ΟΗΕ, και κύρια αιτιολογία είναι πως συνέβησαν ταυτόχρονα. Ακόμη, οι βροχοπτώσεις ήταν λιγότερες από το 2006 έως το 2010, αλλά μόνο το 2008 υπήρξε πραγματικά σημαντική απόκλιση από τις κανονικές συνθήκες. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η ξηρασία μπορεί να είναι καταστροφική για μια τοπική κοινωνία, αλλά σε μια άλλη να μην γίνει καν αισθητή. Για παράδειγμα τις ίδιες συνθήκες βίωσαν και οι Κούρδοι του Ιράκ, χωρίς όμως να καταγραφούν τα ίδια κύμματα μετανάστευσης. Συνεπώς, μεγαλύτερη σημασία και από την ίδια την ξηρασία έχει το πόσο ευάλωτη είναι μια κοινωνία σε αυτή.
Διάφοροι παράγοντες δείχνουν ότι οι Σύροι αγρότες ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι στην ξηρασία: Η υπέρογκη χρήση του νερού για να τραφούν οι υδρόφιλες σοδειές άφησε την γη ξερή. Η κυβέρνηση επίσης ακύρωσε κάποιες επιδοτήσεις καυσίμων με τα οποία λειτουργούσαν οι αντλίες καθιστώντας την παραγωγή ακριβότερη και καταστρέφοντας ένα μικροοικονομικό σύστημα χρηματοδότησης, το οποίο λειτουργούσε σαν δικλείδα ασφαλείας για εκείνους. Τέλος, μια εθνική στρατηγική για περίπτωση ξηρασίας παρέμεινε στο αρχείο και δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Η μετανάστευση
Το δεύτερο μέρος της ανάλυσης αυτής έχει να κάνει με την μετανάστευση και τον ρόλο της ως καταλύτη στο ξέσπασμα βίαιων συγκρούσεων. Κοιτάζοντας σε βάθος χρόνου στα μεταναστευτικά κύματα, οι βίαιες συγκρούσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σπάνιες. Σε πολλές περιπτώσεις, δε, η μετανάστευση ενισχύει τους κοινωνικούς και οικονομικούς όρους με τους οποίους οι κοινωνίες προσδιορίζονται στον ανεπτυγμένο κόσμο. Παρόλο που η μετανάστευση προς τα αστικά κέντρα δεν παράγει ανάπτυξη εκ προοιμίου, μια σταθερή αναπτυξιακή τροχιά της οικονομίας δεν υφίσταται χωρίς αυτή.
Από την άλλη, η μετανάστευση όντως μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις εξαιτίας του αυξημένου ανταγωνισμού για πόρους και υπηρεσίες, όπως επίσης και εξαιτίας των εντάσεων που δημιουργούνται από τις εθνοτικές και δημογραφικές αλλαγές. Οι πιθανότητες συγκρούσεων επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό και από την ικανότητα μιας αστικής περιοχής να αποτελέσει τόπο προορισμού αφενός και αφετέρου από τις δυνατότητες που έχει για απορρόφηση των μεταναστών. Το τελευταίο, μάλιστα, επηρεάζεται με τη σειρά του από τον χρόνο παραμονής των μεταναστών στον νέο τόπο και από το εάν προϋπάρχει κοινωνική και πολιτική αστάθεια.
Στην περίπτωση της Συρίας, καταγράφηκε μια μαζική έξοδος των αγροτικών οικογενειών από περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από την ξηρασία προς τις γειτονικές πόλεις της Δαμασκού, της Χάμα και του Χαλεπίου. Όμως μέχρι στιγμής δεν μπορεί να διαπιστωθεί ο ρόλος που έπαιξε αυτή η μετακίνηση στο ξέσπασμα των συγκρούσεων. Τα γεγονότα ξέσπασαν στην πόλη της νοτιοανατολικής Συρίας, Νταράα, όπου είχαν συλληφθεί μια ομάδα νέων κατηγορούμενη πως ζωγράφισε αντικυβερνητικά γκράφιτι. Η τοπική εξέγερση μεταδόθηκε σε άλλες περιοχές της χώρας, όπου υπήρχε βαθειά κοινωνικοπολιτική δυσαρέσκεια ετών.
Επί της ουσίας στα γεγονότα οδήγησε η συσσώρευση τέτοιων παραγόντων που δομούνταν επί δεκαετίες. Ανάμεσα σε αυτούς θα μπορούσαν να είναι, αναπόδεικτα βέβαια, η ξηρασία και η μετανάστευση. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα είναι ότι η οικονομική στενότητα που προκλήθηκε από την ξηρασία, την απώλεια των επιδομάτων και την μείωση των αγροτικών μισθών, συνέβαλε στην αύξηση αυτής της δυσαρέσκειας.