Του Φώτη Ποντικάκη *
Πρόσφατες είναι οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού για τη δωρεάν σίτιση του 50% των μαθητών των ολοήμερων σχολείων. Το αίτημα των εκπαιδευτικών και η ανάγκη της κοινωνίας από την αρχή της κρίσης είναι για δωρεάν υγιεινή σίτιση όλων των μαθητών σε όλα τα σχολεία.
Η δωρεάν υγιεινή σίτιση των μαθητών στα σχολεία είναι απολύτως αναγκαία λόγω της κρίσης και της οικονομικής εξαθλίωσης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού που βιώνουν συνθήκες φτώχειας και ανεργίας. Μέχρι τώρα όμως, η δωρεάν σίτιση περιορίστηκε σε πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών και γονέων σε ορισμένα σχολεία, και μόνο πρόσφατα υπήρξε περιορισμένο πρόγραμμα για δωρεάν σίτιση ελάχιστων φτωχών μαθητών σε ορισμένα σχολεία από το Υπουργείο, συνήθως με τη βοήθεια διαφημιζόμενων χορηγών. Η σίτιση ορισμένων μόνο μαθητών βάζει τους εκπαιδευτικούς στη δυσάρεστη θέση να επιλέγουν ποιος μαθητής θα φάει και ποιος όχι και στιγματίζουν τους μαθητές αυτούς στο σχολείο. Κι αυτοί είναι επιπλέον λόγοι για να πάμε σε σίτιση για όλους τους μαθητές κι όχι μόνο για ορισμένους. Έτσι θα αποφύγουμε και πελατειακά συστήματα και θα προωθήσουμε την υγιεινή διατροφή για όλα τα παιδιά.
Παράλληλα, χάθηκαν όλα αυτά τα χρόνια ευκαιρίες χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά κονδύλια. Το ευρωπαϊκά επιδοτούμενο πρόγραμμα για «Φρούτα και λαχανικά στα σχολεία» στην Ελλάδα είτε δεν εφαρμόστηκε κάποια χρόνια, λόγω του ότι κανείς αρμόδιος δε φρόντισε να φτιάξει ένα αξιοπρεπές σχέδιο και να διεκδικήσει ευρωπαϊκά κονδύλια, τα οποία απορροφούνταν σε άλλες χώρες, είτε, όταν τελικά εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, κατασπαταλήθηκαν τα χρήματα με πάρα πολύ φτωχά αποτελέσματα, για να το πούμε ευγενικά. Διότι, όταν προκηρύσσεται σε πανελλαδικό επίπεδο η διανομή φρούτων στα σχολεία, είναι «φυσιολογικό» φαινόμενο μετά να φτάνουν σε σχολεία των Χανίων ….πορτοκάλια από το Άργος (!) και τα χανιώτικα πορτοκάλια να στέλνονται στη Θεσσαλονίκη -εάν είχαν συμπεριληφθεί στη διανομή. Διότι παίχτηκε τότε και το ποια προϊόντα θα μπουν στη δωρεάν διανομή, θα μπει παραδείγματος χάρη η γραβιέρα ή όχι;
Η διανομή διατροφικών προϊόντων σε σχολεία σε πανελλαδικό επίπεδο έδινε τη δυνατότητα να γίνουν διαγωνισμοί γι α την προμήθεια και διανομή σε κεντρικό επίπεδο, όμως αυτό δημιούργησε διάφορα προβλήματα. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρξαν καταγγελίες για χαλασμένα φρούτα που έφταναν σε σχολεία. Επίσης, η ανάγκη μεταφοράς προϊόντων σε μεγάλες αποστάσεις επιβάρυνε το όλο εγχείρημα με επιπλέον κόστος συσκευασιών και μεταφορικών. Δε θα μιλήσουμε δε για τα διαβόητα «τροφοχιλιόμετρα», τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από τα σκουπίδια των συσκευασιών αλλά και την ατμοσφαιρική ρύπανση από τη μεταφορά προϊόντων σε μεγάλες αποστάσεις. Όλα αυτά ήταν χρήματα που αφαιρέθηκαν από την προμήθεια τροφίμων και από τους παραγωγούς, είχαμε δηλαδή μεταφορά χρημάτων προς τις εταιρείες μεταφορών και συσκευασίας, οπότε έμεναν λιγότερα για την προμήθεια αγροτικών προϊόντων, άρα χαμένοι ήταν οι αγρότες και, βέβαια οι μαθητές, αφού έφταναν σε αυτούς λιγότερα χρήματα.
Γι’ αυτό το λόγο, ο μόνος οικονομικός και αποτελεσματικός (αλλά και πιο διαφανής παράλληλα) τρόπος είναι η σίτιση των μαθητών να γίνεται σε αποκεντρωμένο τοπικό επίπεδο. Μόνο έτσι θα αξιοποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων στη σίτιση και στους αγρότες σε τοπικό επίπεδο κι όχι σε συσκευασίες και μεταφορές.
Τα όποια κονδύλια διατεθούν για τη δωρεάν σίτιση των μαθητών θα πρέπει να δοθούν στους Δήμους, στις σχολικές επιτροπές, οι οποίες θα πρέπει να αναλάβουν σε τοπικό επίπεδο την προμήθεια τοπικών και μόνο προϊόντων (έτσι ώστε να ωφεληθούν οι ντόπιοι αγρότες και η τοπική οικονομία).
Παράλληλα, οι Δήμοι θα πρέπει να καταγράψουν σε τοπικό επίπεδο όλες τις δημόσιες επαγγελματικές κουζίνες (νοσοκομείων, γηροκομείων, στρατοπέδων κλπ), έτσι ώστε να μπορέσουν να οργανώσουν την προετοιμασία μαγειρεμένου ζεστού φαγητού για τα σχολεία ευθύνης τους, με βάση ένα πρόγραμμα υγιεινής διατροφής με τοπικά προϊόντα.
Κάτι τέτοιο δεν είναι μόνο αναγκαιότητα λόγω της κρίσης, είναι και ζήτημα υγείας και προώθησης της υγιεινής διατροφής στα σχολεία. Σε χώρες π.χ. όπως η Σουηδία, ο Δήμος του Γκέτεμποργκ, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης, δεν έχει αναλάβει απλώς τη διατροφή των παιδιών στα σχολεία, έχει βγάλει οδηγό υγιεινής διατροφής που περιλαμβάνει καθημερινά σαλάτα, φρούτα κλπ. Και βέβαια, ο Δήμος του Γκέτεμποργκ έχει φροντίσει τα προϊόντα που διατίθενται στα σχολικά γεύματα να είναι βιολογικά (τουλάχιστον 40% μέχρι το 2019), να μην περιέχουν δηλαδή χημικά λιπάσματα κι εντομοκτόνα. Κι όχι απλώς βιολογικά, αλλά παράλληλα στρέφονται και προς προϊόντα fair trade (δίκαιου εμπορίου), δηλαδή τα όποια χρήματα δαπανώνται γι’ αυτά να πηγαίνουν στους αγρότες που τα παράγουν κι όχι στους δεκάδες μεσάζοντες και χονδρέμπορους, να μην εργάζονται παιδιά ή ανασφάλιστοι εργαζόμενοι για την παραγωγή τους κ.ο.κ.
Ξέρω ότι κάποιοι θα τα απορρίψουν όλα αυτά ως ουτοπικά για τα Χανιά και την Ελλάδα. Η νοοτροπία της μιζέριας και η μοιρολατρία αξιοποιείται καταλλήλως από όλους αυτούς που δε θέλουν τίποτα ν’ αλλάξει, από τους διάφορους μεσάζοντες που εκμεταλλεύονται τους αγρότες μέχρι τους πολιτικούς ταγούς που μοιράζουν δημόσια κονδύλια σε μεγαλοεπιχειρηματίες αλλά αδυνατούν να βρουν τρόπο να οργανώσουν την υγιεινή διατροφή των παιδιών μας στα σχολεία.
Κάποτε, θα πρέπει να μπει και στην Ελλάδα προτεραιότητα στην Παιδεία και στην υγιεινή διατροφή των μαθητών –όλων των μαθητών στα σχολεία. Γι’ αυτό λέμε, δωρεάν υγιεινή διατροφή όλων των μαθητών σε όλα τα σχολεία, με ευθύνη των Δήμων σε τοπικό επίπεδο με τοπικά προϊόντα. Και πρέπει να πάψει η αλληλομετάθεση ευθυνών μεταξύ Δήμων και κυβέρνησης να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για να μην αλλάζει τίποτα.
* Υπεύθυνος του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου