Το έτος 1820 ήταν ήδη πολλοί που είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία.
Ο Δημήτρης Ίπατρος πήγε στη Θεσσαλονίκη και μύησε τον Μπαλάνο. Αλλά και οι πρόξενοι της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη και στις Σέρρες, Έλληνες στην καταγωγή, μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία. Ο μπέης της Θεσσαλονίκης Σερίφ Σεντίκ Γιουσούφ γνώριζε τις επαναστατικές διαθέσεις των Ελλήνων και κτυπούσε όπου νόμιζε ύποπτη κίνηση. Παράλληλα η ανταρσία του Αλή Πασά δυσκόλεψε την κατάσταση. Αυτό όμως δεν πτόησε τους Μακεδόνες. Αντίθετα τους οδήγησε σε έντονο επαναστατικό αναβρασμό. Κυρίως Θεσσαλονίκη, Χαλκιδική και Άγιο Όρος.
Ο Εμμανουήλ Παππάς μεγαλέμπορος εκ Σερρών ενίσχυσε σημαντικά την Φιλική Εταιρεία με την μεγάλη του περιουσία. Ενεργώντας κατόπιν υποδείξεων του Αλέξανδρου Υψηλάντη προετοίμαζε το έδαφος για τον ξεσηκωμό της Μακεδονίας. Το σχέδιο ήταν να επαναστατήσουν συγχρόνως Ήπειρος, Μακεδονία, Αιγαίο.
Το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου και μετά από πολλούς αγώνες και ποταμούς αιμάτων ανακηρύχθηκαν ως ανεξάρτητο κράτος η Νότια Ελλάδα, η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα, οι Κυκλάδες, η Εύβοια. Αλλά η Μακεδονία, η Θράκη, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου έμειναν ακόμα στην Οθωμανική κατοχή. Γι’ αυτό συνέχισαν να πολεμούν τους κατακτητές. Για τις περιοχές τους, αλλά πήγαιναν και βοηθούσαν και άλλες σκλαβωμένες περιοχές της Ελλάδας. Έτσι από την Ήπειρο, τη Μακεδονία ερχόταν και βοηθούσαν την Κρήτη (Φραγκοκάστελλο) και από την Κρήτη πήγαιναν Μακεδονία και αλλού.
Κύριες επαναστατικές εξεγέρσεις των Μακεδόνων ήταν στο Βέρμιο, τα Πιέρια, Όλυμπος, της Χαλκιδικής, της Νάουσας. Η Χαλκιδική πλήρωσε πανάκριβα την εξέγερση της. Περίπου 15.000 Έλληνες σφαγιάσθηκαν ή απαγχονίστηκαν, 68 κωμοπόλεις και χωριά κάηκαν ολοσχερώς, 17 χωριά μερικώς, 58 μετόχια του Αγίου Όρους κάηκαν ολοσχερώς.
Ωστόσο ο αγώνας αυτός των Ελλήνων επιβράδυνε την εκστρατεία των Τούρκων στην Πελοπόννησο. Ακόμη συγκίνησαν την κοινή γνώμη στην Ευρώπη που απέρριπταν τις Τουρκικές φρικαλεότητες. Το φιλελληνικό κίνημα άρχισε να διαμορφώνεται ως το νέο Ευρωπαϊκό κίνημα
Ο Εμμανουήλ Παππάς αγόρασε από την Κωνσταντινούπολη όπλα και πολεμοφόδια και τα φόρτωσε σε καράβι και αναχώρησε ο ίδιος για το Άγιο Όρος. Ήταν 23 Μαρτίου 1821. Μοναχοί φύλαγαν στη Μεγάλη Βίγλα που ήλεγχε την διώρυγα του Ξέρξη. Τον γνωστό Πρόβλακα. Οι κάτοικοι του Πολύγυρου πήραν πρώτοι τα όπλα και ακολούθησαν οι κάτοικοι της Χαλκιδικής και του Λαγκαδά.
Το καλοκαίρι του ’21 ακολούθησε την εξέγερση η Θάσος. Επίσης πολλά χωριά της Θράκης επαναστάτησαν και έτσι καθυστέρησαν με την αντίσταση τους και την θυσία τους (η Λευτεριά με θυσίες καταχτιέται) την κάθοδο του σερασκέρη Ζατζή Μεχμέτ Μπαϊράμ πασά που είχε ξεκινήσει με μεγάλες δυνάμεις από την Μ. Ασία για να επιτεθεί στα στρατεύματα του Εμμαν. Παππά. Ο Εμμάν. Παππάς είχε καταλάβει το στενό της Ρεντίνας, στον Σταυρό. Ο πασάς κατέστειλε την επανάσταση στον Λαγκαδά, στα χωριά του και στις κωμοπόλεις της Χαλκιδικής. Οι επαναστάτες κατέφυγαν στο Άγιο Όρος. Για πρώτη φορά το άβατο του Αγίου Όρους καταπατήθηκε από γυναικόπαιδα. Η επανάσταση αυθόρμητη μεν, ασυντόνιστη δε. Σημαντικός παράγοντας για την καταστολή της υπήρξε η έλλειψη συντονισμού με τον Όλυμπο και τη Δυτική Μακεδονία.
Η ευμάρεια της Νάουσας προσελκύει τα αρπακτικά βλέμματα του Αλή Πασσά. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας, 19-2-1822 στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου οι κάτοικοι της Νάουσας ύψωσαν την σημαία της επανάστασης. Μετά από νίκη τους κατά των Τούρκων στη Βέροια συγκεντρώθηκαν στην Νάουσα 5.000 πολεμιστές υπό τον Γιαννάκη Καρατάσο Γάτσο και Τσάμη Καρατάσο και Ζαφειράκη για να αμυνθούν κατά του Εμπού Λουμπούτ πασσά που οι δυνάμεις του περιελάμβαναν 12.000 άνδρες, ισχυρό πυροβολικό, μεγάλες εφεδρείες και δύο βαριά πολυβόλα. Επί 27 ημέρες αναχαίτιζαν τις επιθέσεις των Τούρκων οι ηρωϊκοί επαναστάτες. Αλλά στις 18 Απρίλη 1822 έσπασε η άμυνα των μαχητών της Νάουσας. Μπήκαν στην πόλη οι Τούρκοι με απίστευτη αγριότητα. Με αλαλαγμούς, εμπρησμούς, σφαγές, λεηλασίες. Γυναίκες της Νάουσας αφού περικυκλώθησαν, για να μη βιαστούν αυτές και τα παιδιά τους και σφαγιαστούν, έριξαν οι ίδιες τα παιδιά τους σε βάραθρο και πήδηξαν στον ποταμό Αραπίτσα και σκοτώθηκαν αντί να παραδοθούν. 120 κωμοπόλεις και χωριά παραδόθησαν στις φλόγες (Αυτήν την ματωμένη Λευτεριά, πώς την απεμπολούμε τώρα, πώς την χαρίζομε;)
A.K