Καθρεφτίσματα – Από τη Γερμανία και την ΕΣΣΔ του μεσοπολέμου, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα

Γράφει ο Χρήστος Τσαντής*

«Οι Ναζιστικές ενέργειες εναντίον του Μπολσεβικισμού ήταν απλώς ένα μέσο για να φτάσει ο Χίτλερ στην εξουσία. Και δεν συνεπάγονται συγκεκριμένη εχθρότητα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης ακόμα κι εάν οι Γερμανοί κομμουνιστές πληρώσουν το τίμημα! Χρειάζεται να βρούμε τον τρόπο να πείσουμε αυτόν τον άνθρωπο (τον Χίτλερ), που ξέρει να κάνει τους άλλους να τον υπακούν και να τον σέβονται και στον οποίο άλλωστε μένουν πιστοί και η μάζα και το σώμα των αξιωματικών, να αφήσει ανοιχτές τις πόρτες για μια γερμανοσοβιετική συνεννόηση».¹ Στάλιν, στο Π. Γ. του Κ.Κ.Σ.Ε, 30/6/1934.

Η ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 2014 μια προβολή συγκέντρωσε τα βλέμματα του κοινού στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Η Ταινιοθήκη των Βρυξελλών, με την ευκαιρία του γιορτασμού των 75 χρόνων από την ίδρυσή της, οργάνωσε την προβολή της πρώτης αντιναζιστικής ταινίας. Το φιλμ βρέθηκε τυχαία σε ένα μεταλλικό κουτί στο αρχείο της Βελγικής Ταινιοθήκης. Ο Μπρούνο Μεσντά, ο οποίος είναι υπεύθυνος της συλλογής της Βασιλικής Ταινιοθήκης των Βρυξελλών ανακάλυψε την κόπια από το αντιναζιστικό φιλμ που είχε τίτλο: «Χίτλερ, το βασίλειο του τρόμου», κρυμμένη σε ένα κουτί, στα αρχεία του ιδρύματος.

«Με τράβηξε ο τίτλος», είπε μιλώντας στους δημοσιογράφους: «Διαπίστωσα ότι ήταν η μοναδική κόπια που είχε σωθεί. Το ενδιαφέρον που έχει αυτή η ταινία δεν είναι τόσο κινηματογραφικό, καθώς έχει κακή σκηνοθεσία και αντίστοιχο μοντάζ. Το ενδιαφέρον της είναι κυρίως ιστορικό, γιατί αποτελεί μία πραγματική μαρτυρία».

Το φιλμ γυρίστηκε από τον κινηματογραφιστή Κορνέλιους Βάντερμπιλτ, γόνος πλούσιας αμερικανικής οικογένειας, ο οποίος βρισκόταν στην Ευρώπη σαν δημοσιογράφος τη δεκαετία του 1930. Ο ίδιος βρέθηκε στο Βερολίνο, το Μάρτιο του 1933 και κατέγραψε τις εκδηλώσεις που ακολούθησαν τη διεξαγωγή των τελευταίων προπολεμικών Γερμανικών εκλογών.

Αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους ναζί, με την παρότρυνση των σημαντικότερων οικονομικών, βιομηχανικών και πολιτικών κύκλων της Γερμανίας, εξαπολύθηκε ένα πογκρόμ εναντίον των Εβραίων και των αντιφρονούντων, αριστερών και δημοκρατών, με το οποίο οι ναζί εγκαθίδρυσαν το βασίλειο του τρόμου, όπως περιγράφει και ο τίτλος της ταινίας. Αυτά τα γεγονότα κατέγραψε με το φακό του ο Κορνήλιους Βάντερμπιλτ. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης έλεγε ότι είχε πάρει συνέντευξη από τον Χίτλερ την ημέρα των τελευταίων ελεύθερων εκλογών, όμως το γεγονός αυτό παρουσιάζεται μέσα στο φιλμ με τον διάλογο ενός ηθοποιού που υποδύεται τον Χίτλερ.

Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1934 σε έναν κινηματογράφο του Μπρόντγουεϊ και έκανε μεγάλη επιτυχία, όμως οι προβολές διακόπηκαν αφού διαμαρτυρήθηκε ο Γερμανός πρεσβευτής στις Η.Π.Α.

Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας προκαλεί μεγάλη εντύπωση, καθώς εκείνη την εποχή υπήρχε ένα ισχυρό, φιλοναζιστικό ρεύμα που διαπερνούσε τις Η.Π.Α. Δεν είναι τυχαίο ότι έχουν καταμετρηθεί περίπου 122 φιλοναζιστικές οργανώσεις, οι οποίες  δρούσαν  στη χώρα, το 1936, με περίπου πέντε εκατομμύρια μέλη. Κάποιες από αυτές, όπως ο Αμερικανικός Σύνδεσμος Ελευθερίας, που ιδρύθηκε το 1934, σχεδίαζε μαζί με την Αμερικανική Λεγεώνα (η Βόρεια εκδοχή της Κου Κλουξ Κλαν) τη συγκρότηση φασιστικής πορείας στα πρότυπα του Μουσολίνι. Ανάμεσα στις εταιρείες που χρηματοδοτούσαν αυτές τις ενέργειες ήταν τα πιο βαριά ονόματα του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος και της βιομηχανίας, σύμφωνα με καταγγελίες του κυβερνήτη της Πενσυλβάνια. Πιο συγκεκριμένα είχε αναφέρει εταιρείες όπως: η Τζένεραλ Μότορς, η Μπανκ οφ Αμέρικα, η Στάνταρντ όιλ, η Τζένεραλ Ελέκτρικ, η Γκουντγίαρ, η Ντιπόν, η Γιου Ες Ράμπερ, η Ίρβινγκ Τραστ. Τα μέσα ενημέρωσης των μεγιστάνων μάλιστα διέδιδαν πως ο πρόεδρος Ρούζβελτ ήταν «πράκτορας του Κρεμλίνου!».

Ο Φορντ και ο πρόεδρος της IBM είχαν πάρει παράσημα από τον ίδιο τον Χίτλερ, ενώ ο Πρέντις, πρώην πρόεδρος του Εθνικού Συνδέσμου Βιομηχάνων δήλωνε: «Η αμερικανική επιχείρηση ίσως αναγκαστεί να μετατραπεί σε συγκαλυμμένη μορφή φασιστικής δικατορίας».

Φιλική διάθεση ή ανοχή απέναντι στο γερμανικό φασισμό δεν έδειξαν μόνο στις Η.Π.Α. Τις έκδηλες προθέσεις του φασισμού, που ο ίδιος ο Χίτλερ είχε διατυπώσει στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» και που οι Εβραίοι κάτοικοι της Γερμανίας, οι κομμουνιστές και οι αντιφασίστες τις ένιωθαν στο πετσί τους, ο ίδιος ο Στάλιν τις θεωρούσε περίπου κάτι σαν επικοινωνιακό τρικ των Ναζί στην προσπάθειά τους να πάρουν την εξουσία. Υπενθυμίζουμε πως στη Γερμανία ουσιαστικά από το 1918-1919 είχε εγκαθιδρυθεί ένα καθεστώς ωμής βίας και αυταρχισμού όπου η αστυνομία και ο στρατός χτυπούσαν αλύπητα την αριστερά και τους αντιφρονούντες, ενώ από το 1921 που ιδρύονται από τον Χίτλερ οι συμμορίες έμμισθων δολοφόνων των Ταγμάτων Εφόδου, τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα.

«Η κρίση ταυτότητας αποκορυφώθηκε στη Γερμανία μετά τη συντριβή των Κεντρικών Αυτοκρατοριών στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τους ταπεινωτικούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών, τη διεθνή οικονομική κρίση, με αποκορύφωμα το κραχ του 1929», γράφει ο Σάββας Μιχαήλ: «Εκατομμύρια εξαθλιωμένοι μικροαστοί, παλαιοί πολεμιστές, μικρομαγαζάτορες, υπάλληλοι κ.λπ. βλέπουν τις θυσίες τους να έχουν πάει χαμένες και να αδυνατούν να βρουν τη θέση τους στην κοινωνία, την ένταξή τους στην αλυσίδα της Συμβολικής Τάξης. Μέσα σ’ αυτήν τη κρίση συμβολικής ταύτισης συντελείται η συνάντηση με τον δημαγωγό που εύκολα τους πείθει ότι κάποιος «άλλος» τους έκλεψε τη θέση του κρίκου στη συμβολική αλυσίδα, παριστάνοντας ότι είναι ο «ίδιος». Κι αυτός ο αποδιοπομπαίος άλλος, βεβαίως, είναι ο Εβραίος».²

«Οι σύγχρονοι Γερμανοί βλέπουνε τώρα στο τρίτο Ράιχ, μια καινούρια κοσμοϊστορική αποστολή», έγραφε ο Δημήτρης Γληνός, ερμηνεύοντας το πως έβλεπαν οι ναζί την αποστολή τους στον κόσμο: «Αυτό το Τρίτο Ράιχ διαλύοντας το δυτικό πολιτισμό που βρίσκεται σε αποσύνθεση, έρχεται να φέρει έναν καινούργιο ανώτερο πολιτισμό, τον εθνικοσοσιαλιστικό… Τρία εμπόδια βρίσκει μπροστά του που στο βάθος είναι ένα: ο ιουδαϊσμός, κατακάθι από την αποσύνθεση των μεσογειακών πολιτισμών, ο δημοκρατισμός, κατακάθι από την αποσύνθεση του αστικοδυτικού πολιτισμού, και ο κομμουνισμός, δημιούργημα της αποσύνθεσης των ασιατικών πολιτισμών. Στο βάθος και οι τρεις είναι το ίδιο. Γιατί η αποσύνθεση αυτή καταντάει αναρχικός ατομικισμός, ενώ ο εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός υψώνουν απάνω απ’ όλα το κυρίαρχο κράτος, ενσάρκωση του πνεύματος, υποστάτωση της ιδέας του «ανθρώπου πολίτη». Σ’ αυτό το «Κυρίαρχο Κράτος» χρωστούν να υποταχτούν κάτω από μιαν αυστηρή ιεραρχική τάξη και πειθαρχία τα άτομα. Η προσωπικότητα παίρνει την υπόστασή της από τη συμμετοχή της και την υποταγή της σ’ αυτή την ιεραρχημένη ολότητα. Το νόημα της προσωπικής λευτεριάς βρίσκεται στην υποταγή στην κυρίαρχον ολότητα. Τα εμπόδια που βρίσκει μπροστά του ο νέος πολιτισμός πρέπει να παραμεριστούνε. Για να παραμεριστούν δεν υπάρχει άλλο έσχατο μέσο από τον πόλεμο. Γι’ αυτό και ο πολίτης του νέου αυτού κράτους πρέπει να είναι προπάντων στρατιώτης και η πολιτεία στρατόπεδο. Η αρχαία Σπάρτη ξαναζεί. Η ζωή και για τους άντρες και για τις γυναίκες είναι μια θητεία, μια αδιάκοπη προετοιμασία για την υπέρτατη αυτή στιγμή της επιβολής και της νίκης. Έτσι ο πόλεμος, η προετοιμασία για τον πόλεμο, είναι το υπέρτατο χρέος του πολίτη. O πόλεμος είναι το μέσο για την επιβολή του νέου πολιτισμού. Και τέτοιοι ήταν πάντα οι πόλεμοι, ανταγωνισμοί ανάμεσα σε νέους και παλιούς πολιτισμούς, πάλη για να επικρατήσει πάντα τελικά ο ανώτερος και πνευματικότερος… Δε θ’ αργήσει σίγουρα να πάρει η θεωρία τούτη τη μορφή: Οι Γερμανοί είναι ο εγκέφαλος της ανθρωπότητας. Οι άλλοι λαοί θα είναι τα μέλη της. Θα δουλεύουν και θα υποτάζουνται στην κυριαρχία των Γερμανών».³

[Συνεχίζεται…]

1. 1. Krivitski, W. G. (1939).«In Stalin’s secret service: An Expose of Russia’s Secret Policies by the Former Chief of the Soviet Intelligence in Western Europe».New York: Harper Brothers. Retrieved September 11, 2010.
2. Σάββας Μιχαήλ,«DYBBUKή Ο Άνθρωπος των Μεταιχμίων». Δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση της επιστημονικής ένωσης του ΨΝΑ, «Τετράδια Ψυχιατρικής», Ιούλης-Αύγουστος-Σεπτέμβρης 1994.
3. Δημήτρης Γληνός, ο έργο του Δημήτρη Γληνού:«Η Τριλογία του πολέμου»γράφτηκε το 1938 στον Πύργο της Σαντορίνης, όπου ο Γληνός είχε εξοριστεί από την χούντα της 4ης Αυγούστου του 1936.

*Ο Χρήστος Τσαντής είναι συγγραφέας-σύμβουλος ψυχικής υγείας. Το απόσπασμα είναι από το δοκίμιο Ιστορίας του Χρήστου Τσαντή «Καθρεφτίσματα – Από τη Γερμανία και την ΕΣΣΔ του μεσοπολέμου, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ραδάμανθυς.