Με αφορμή της επέτειο των 50 ετών από την πρώτη φορά που άνθρωπος πάτησε στο φεγγάρι, πολλά δίκτυα έκανα αφιερώματα στον άνθρωπο που συνέβαλε αποφασιστικά σε αυτή την αποστολή. Ο Βέρνερ φον Μπράουν ήταν Γερμανός φυσικός και μηχανικός με σημαντική συμβολή στη δημιουργία βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων που μετέφεραν τους αστροναύτες στη Σελήνη. Θεωρήθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες ειδικούς σε προβλήματα σχετικά με τα διαστημικά ταξίδια.
Αυτό που παρέβλεψαν να αναφέρουν κάποια μέσα στα αφιερώματά τους, προκαλώντας σωρεία αντιδράσεων, ήταν ότι ο Βέρνερ φον Μπράουν ήταν Ναζί. Ο επιστήμονας που δημιούργησε τους πυραύλους V2 για τους Ναζί ήταν ένας από τους περίπου 1.600 Γερμανούς επιστήμονες που μετά το τέλος του πολέμου το 1945, μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ από τις αμερικανικές δυνάμεις σαν μέρος της επιχείρησης Paperclip (Operation Paperclip).
Όπως αναφέρει το BBC σε αφιέρωμά του, λίγες είναι οι στιγμές της επιστημονικής προόδου που δεν έχουν στιγματιστεί κάποια στιγμή της ιστορίας από ανήθικη ή και παράνομη συμπεριφορά. Η φυσική, η βιολογία, η ζωολογία, η ιατρική, η ψυχολογία, η ανάπτυξη εμβολίων, η ανθρωπολογία, η γενετική, η διατροφή, η μηχανική: όλοι αυτοί οι τομείς έχουν ανακαλύψεις που πολλές φορές έγιναν με ανήθικο ή και παράνομο τρόπο. Πρέπει να χρησιμοποιούμε αυτή τη γνώση; Μια γνώση που μπορεί να αποκτήθηκε από βασανιστήρια ανθρώπων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Ειδικά όταν θα μπορούσε να είναι μεγάλη υπηρεσία στον πολιτισμό και ακόμη και να σώσει ζωές;
Οι σύμμαχοι χρησιμοποίησαν πολλές ακόμη ναζιστικές καινοτομίες. Νέα εντομοκτόνα, όπλα μαζικής καταστροφής, η μεθαδόνη, οι μεθαμφεταμίνες, καθώς και η ιατρική έρευνα για την υποθερμία, την αφυδάτωση και πολλά άλλα, αναπτύχθηκαν στις πλάτες των ανθρώπων που χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι μοριοσανίδες, το συνθετικό καουτσούκ και το αναψυκτικό Fanta επίσης αναπτύχθηκαν από τους Ναζί.
Και βέβαια δεν ήταν μόνο οι Ναζί που ακολούθησαν εγκληματικά μονοπάτια στο όνομα της έρευνας. Για 40 χρόνια, ξεκινώντας από το 1932, ερευνητές στο πανεπιστήμιο Tuskegee της Αλαμπάμα, μελετούσαν την πορεία της σύφιλης σε εκατοντάδες φτωχούς μαύρους άντρες. Σε κανέναν δεν χορηγήθηκε πενικιλίνη, που ήταν γνωστό τότε ότι θεράπευε τη σύφιλη.
Σε μια σχετική έρευνα, Αμερικανοί γιατροί τη δεκαετία του ’40 μόλυναν σκόπιμα ανυποψίαστους ανθρώπους με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, για να μελετήσουν την εξέλιξή τους. Γνωρίζοντας ότι θα δεχόντουσαν την κατακραυγή της κοινής γνώμης εάν γινόταν γνωστό, τα πειράματα έγιναν στην Γουατεμάλα.
Από το 1955 έως το 1976, σε αυτό που έγινε γνωστό ως «Το ατυχές πείραμα», εκατοντάδες γυναίκες με προκαρκινικές αλλοιώσεις αφέθηκαν χωρίς θεραπεία για να μπορέσουν οι γιατροί να μελετήσουν εάν θα αναπτυσσόταν καρκίνος του τραχήλου της μήτρας.
Το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας – και πολλές άλλες ιατρικές ανακαλύψεις – οφείλονται στα ανθρώπινα κύτταρα που ελήφθησαν από την Ενριέττα Λακς, μιας φτωχής μαύρης γυναίκας από τον αμερικανικό νότο, που πέθανε από καρκίνο. Τα κύτταρα ελήφθησαν από τη γυναίκα χωρίς να το γνωρίζει και χωρίς τη συγκατάθεσή της και ήταν αυτά που έδειξαν στους επιστήμονες ότι τα κύτταρα αναπαράγονται.
Σίγουρα αυτά τα πειράματα δεν έπρεπε να συμβούν. Τώρα όμως που έγιναν, τι πρέπει να κάνουμε με τα ευρήματά τους;
«Η βασική αίσθηση είναι ότι εάν αυτή η πληροφορία είναι προϊόν ανήθικης πράξης, αλλά την χρησιμοποιούμε, τότε γινόμαστε συνεργάτες με το παρελθόν», λέει ο Ντομ Γουίλκινσον, ειδικός στην ηθική της ιατρικής, στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Και αυτή είναι μια κοινή άποψη, ακόμη και μεταξύ εκείνων που κάνουν τη χρήση τέτοιων ευρημάτων.
Ο Τζον Χάγουαρντ, ερευνητής για την υποθερμία που είχε χρησιμοποιήσει ευρήματα των ναζί, είχε δηλώσει τότε που έκανε στην έρευνα: «Δεν μου αρέσει που πρέπει να χρησιμοποιήσω αυτά τα δεδομένα, αλλά δεν υπάρχουν άλλα τέτοια δεδομένα και δεν θα υπάρξουν άλλα σε έναν ηθικό κόσμο».
Ο Γουίλκινσον διαφωνεί. «Είναι σημαντικό να πούμε ότι αυτά τα ευρήματα, σπανίως παρέχουν μεμονωμένες βασικές σημαντικές πληροφορίες. Ως επί το πλείστον, οι επιστημονικές πληροφορίες είναι σαν ένα κομμάτι σε ένα παζλ: ταιριάζει σε ένα συνολικό παζλ».
Η συνεισφορά του Βέρνερ φον Μπράουν στο διαστημικό πρόγραμμα Apollo μπορεί να ήταν σημαντική. Αλλά είναι σχεδόν απίθανο η NASA να μην μπορούσε να καταλάβει πώς θα γίνει η προσελήνωση χωρίς τη συνεισφορά του και τις γνώσεις που απέκτησε όταν εργαζόταν στο πρόγραμμα πυραύλων V-2 των Ναζί.