Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΝΤΙΝΤΕΡΩ – DENIS DIDEROT
(Λανγκρ 1713 – Παρίσι 1784)
Διάσημος γάλλος συγγραφέας, φιλόσοφος και νομικός του κύκλου των διαφωτιστών, πολύπλευρος και ιδιοφυής, κατ’ εξοχήν «παντόφιλος». Ευνοούμενος της Μαρκησίας ντε Πομπαντούρ και της Αικατερίνης της Ρωσίας και διευθυντής της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας, της «Άγιας Συμμαχίας», ενάντια στον φανατισμό και στην τυραννία. Άκρατος υλιστής και αθεϊστής, μετά την απομάκρυνσή του από την ιησουιτική επίδραση της καθολικής εκκλησίας, αναδείχθηκε με το έργο του θεμελιωτής της τεχνοκριτικής, διαμορφώνοντας νέα μορφή μυθιστορήματος και θεατρικής αισθητικής, διασαφήνισε τη σχέση επιστήμης και μεταφυσικής και σκιαγράφησε την πολυκύμαντη εικόνα ζωής και τέχνης. Το έργο του επηρέασε πολύ την γαλλική και γερμανική διανόηση και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους μεταγενέστερους.
Έργα: Φιλοσοφικές σκέψεις (1746), Ο περίπατος του σκεπτικιστή (1747), Επιστολή περί των τυφλών προς χρήση όσων βλέπουν (1749), Σκέψεις πάνω στην ερμηνεία της φύσης (1754), Ο νόθος γιος (1757), Ο πατέρας της οικογένειας (1758), Λόγος σχετικά με τη δραματική ποίηση (1758), Επιστολαί προς την δίδα Βολλάν (1760), Η μοναχή (1760), Ο ανιψιός του Ραμώ (1962), Συνομιλίες μεταξύ Ντ’Αλαμπέρ και Ντιντερώ (1769), Ζακ ο μοιρολάτρης και ο αφέντης του, (1771), Αυτό δεν είναι μια αφήγηση (1772), Δοκίμιο πάνω στις βασιλείες Νέρωνα και Κλαύδιου (1778), Το παράδοξο με τον ηθοποιό (1830).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.L.J. Brière, Oeuvres, Paris (1821-1834), 26 τόμ., Pleiade, Paris (1951)], H.M. Enzensberger, Diderot’s Schatten, 1994, J. Borek, Denis Diderot, 2000, Encyclopédie Dictionnaire raisonné des sciences des artes et des metiers par une société de gens de lettres (Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια) (1751-1772), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ντενί Ντιντερό, προσωπογραφία, Ουντόν, Λούβρο, Παρίσι, Πίνακας, Λ.Μ. Βαν Λου 1767, Λούβρο, Παρίσι, Προμετωπίδα Εγκυκλοπαιδείας, Κοσέν νεώτερος, Χαλκογραφία, Πρεβό.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ENCYCLOPEDIE OU DICTIONNAIRE RAISONNE DES ARTS ET LE METIERS, PAR UNE SOCIETE DE GENS DE LETTRES
** ** **
Η φιλοσοφία είναι η καθολική επιστήμη, μια γενική ιδέα για τον κόσμο, η συστηματική ενότητα γνώσεων που αναφέρονται στις γενικές αρχές των όντων και των φαινομένων. Η ελληνική φιλοσοφία ως επιστήμη κατά τον Πλάτωνα ανύψωσε την απλή εμπειρία σε επιστημονική γνώση, φθάνοντας από το “ότι” στο “γιατί”. Αλλά η γενικότητα της φιλοσοφίας δεν μπορεί φυσικά να δώσει απαντήσεις στα πολύ ειδικότερα θέματα που πρέπει γι’ αυτό να μελετηθούν χωριστά. Έτσι προέκυψαν οι ειδικές επιστήμες, απόκτησαν αυτοτέλεια και χειραφετήθηκαν από τη φιλοσοφία. Η επιστήμη είναι λοιπόν ένα υποσύνολο, ένας κύκλος γνώσεων διαρθρωμένων συστηματικά με βάση ορισμένες αρχές, και που έχουν συγκεντρωθεί με βάση κάποια μέθοδο. Επιστήμη είναι η θεωρητική συστηματοποίηση των γνώσεων για την πραγματικότητα.
Η επιστήμη είναι κόρη της Ευδαιμονίας, αδελφή της Ανδρείας, Δικαιοσύνης, Ελευθερίας, Σωφροσύνης, Πραότητας, Εγκράτειας. Η διαλεκτική μέθοδος εφαρμόζεται πλήρως στην επιστήμη. Βασικές επιστημονικές μέθοδοι είναι η εμπειρία, που περιλαμβάνει την παρατήρηση και το πείραμα, η αφαίρεση που περιέχει την επαγωγή, την ανάλυση, την κατασκευή μοντέλων και η σύνθεση, στην οποία ανήκουν η παραγωγή, η αναγωγή και η σύνθεση. Έτσι ολοκληρώνεται η διαλεκτική της επιστήμης.
Η δημιουργία των ειδικών επιστημών άρχισε από τα μαθηματικά, που αποσπάστηκαν από τη φιλοσοφία μόλις δύο αιώνες μετά τον Πυθαγόρα. Οι επιστήμες της φύσης, η φυσική και η χημεία, χωρίζουν από τη φιλοσοφία μόλις τον 17ο-18ο αιώνα και μόλις τον 20ο αιώνα εξειδικεύονται σε πάμπολλους τεχνολογικούς κλάδους. Οι επιστήμες του ανθρώπου, η φυσιολογία, η ιατρική, η βιολογία, μολονότι δεν είναι άγνωστες στην αρχαιότητα, αποκτούν το ειδικότερο περιεχόμενό τους σχετικά πρόσφατα, από τη νεότερη εποχή και μετά. Οι επιστήμες της κοινωνίας προσλαμβάνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους σιγά – σιγά. Η νομική, κυρίως από τη ρωμαϊκή εποχή, η κοινωνιολογία και η οικονομική από τον 18ο αιώνα και μετά, ενώ η ιστορία εξελίσσεται από τον Ηρόδοτο μέχρι σήμερα. Η φιλολογία ξεχωρίζει από την ελληνιστική εποχή, η γλωσσολογία από τον 18ο αιώνα, η αναλυτική φιλοσοφία από τον 20ο αιώνα.