Του Βαγγέλη Πάλλα, Δημοσιογράφου – ερευνητή – αναλυτή A.E.J. / I.F.J.
Ο όρος «άνεργος» περιγράφει παραπλανητικά τους υγιείς ανθρώπους που δεν έχουν την ικανότητα να αποκτήσουν τα προς το ζην. Λέω παραπλανητικά, γιατί πλέον οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας. Θα μπορούσαμε, μεταξύ σοβαρού και αστείου, να πούμε ως αξίωμα πως «η ανεργία είναι η νόρμα που παραβιάζεται από την κατάσταση της απασχόλησης». Οι άνεργοι αποτελούσαν κάποτε τον «εφεδρικό στρατό», που βρισκόταν προσωρινά εκτός εργασίας για λόγους υγείας, ασθένειας, ή λόγο μικρών προβλημάτων της οικονομίας. Οι άνθρωποι αυτοί, κάποια στιγμή θα επανέρχονταν, αλλά στο διάστημα αυτό υπήρχε μέριμνα γι’ αυτούς, μέριμνα που ήταν αποδεκτή από όλους, κόμματα και κοινωνία.
Η κατάσταση αυτή δεν ισχύει πλέον. Δεν υπάρχει πια το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος», αντίθετα, ακούγοντας και τους «ιδιοκτήτες της χώρας» θα υπάρξει περικοπή και στο επίδομα ανεργίας, εκτός των άλλων. Όσοι πλέον δεν εργάζονται, δεν αποτελούν τον εφεδρικό στρατό, αλλά ισορροπούν πάνω στη δοκό που βρίσκεται ανάμεσα στην «απασχόληση» και στον αποκλεισμό. Η λεγόμενη «ανοδική» πορεία της οικονομίας των προηγουμένων ετών, δεν οδήγησε στο «τέλος» της ανεργίας, αλλά στο ακριβώς αντίθετο. Η ορθολογική οργάνωση αντιμετώπισης της κρίσης σημαίνει πλέον περικοπή και όχι δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ ταυτόχρονα, η πρόοδος στον τεχνολογικό τομέα αλλά και επιτυχία της «διαχείρισης δυναμικού» μετριέται από την μείωση προσωπικού. Σε όλες τις εταιρείες που βρίσκονται στο χρηματιστήριο, οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν κάθε φορά που προαναγγέλλονται απολύσεις.
Η εργασία που εκτελεί κάποιος, αλλά και το είδος της, καθορίζει τη θέση που ισχυρίζεται πως κατέχει εντός της φαντασιακής σημασίας που αποκαλούμε κοινωνία. Είναι ο κυριότερος παράγοντας εδραίωσης του κοινωνικού status και της αυτοεκτίμησης αφού εδραιώνεται πάνω σε μία γενικότερη ηθική. Απόδειξη τούτου, αποτελεί το γεγονός ότι μόλις γνωρίζουμε κάποιον ή κάποια, η τρίτη ή η τέταρτη το πολύ ερώτηση που του κάνουμε είναι το «τι δουλειά κάνεις;». Ζώντας σε μια κοινωνία που αγαπά τις κατηγοριοποιήσεις, το είδος της εργασίας είναι θεμελιακή κατηγοριοποίηση, μέσα από την οποία απορρέουν όλα όσα σχετίζονται με τη ζωή μας. Ποιος είναι ισότιμος με εμάς, με ποιους μπορούμε να συγκριθούμε, με ποιον μπορούμε να έχουμε κοινή πορεία, ποιους οφείλουμε να σεβόμαστε, αλλά και ποιοι πρέπει να μας σέβονται. Το είδος της εργασίας δηλώνει εν μέρει, και το πολιτισμικό κεφάλαιο, πράγμα που κατηγοριοποιεί ακόμα περισσότερο τον συνομιλητή μας. Η απόκτηση πολιτισμικού κεφαλαίου εξαρτάται από τον ελεύθερο χρόνο και από την απόσταση που έχει κάποιος από την ανάγκη. Το εισόδημα έχει μεγάλη σημασία όταν πρέπει να καθοριστεί η απόσταση από την ανάγκη. Όσο περισσότερο δουλεύεις, τόσο λιγότερο ασχολείσαι με άλλα πράγματα που θα σε βοηθούσαν πρώτα απ’ όλα να σκέφτεσαι. Καθορίζει τα δικαιώματα που έχουμε απέναντι στην οικογένειά μας, αλλά και τις υποχρεώσεις μας. Η εργασία είναι η αρχή του δρόμου που πρέπει να διαλέξουμε στην πορεία της ζωή μας . Αν αλλάξουμε τομέα εργασίας, ή είδος εργασίας, αλλάζουμε αναγκαστικά και το δρόμο μας. Με βάση αυτήν, μπορούμε να «προβλέψουμε» και να διαμορφώσουμε όλη την πλευρά της ύπαρξής μας. Η εργασία αποτελεί θεμέλιο του βίου, και αν ελέγξεις το θεμέλιο, ελέγχεις ολόκληρο το βίο. Έτσι, μετατρέπεται σε μέσο για την άσκηση «βιοεξουσίας». Αφού είναι το μοναδικό νόμιμο μέσο για να βγουν χρήματα, η ίδια αποτελεί ταυτόχρονα μέσο επιβίωσης και υποταγής. Η εργασία αποτελεί ίσως τον ποιο δημοκρατικό μηχανισμό προσταγής: κανείς δεν σε υποχρεώνει να δουλέψεις, απλώς αν δεν το κάνεις θα πεθάνεις.
Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν πως το ίδιο το κεφάλαιο δεν είναι πλέον κάτι «χειροπιαστό». Δεν είναι ατσάλι, τσιμέντο, χαλκός, ή βαριά βιομηχανία. Τώρα πλέον το κεφάλαιο είναι αριθμοί σε οθόνες υπολογιστών, που μπορούν πολύ εύκολα να αλλάξουν τόπο και μορφή. Οι αλλαγές αυτές έχουν ως μοναδικό στόχο, όχι την ευημερία των ανθρώπων, αλλά την ορθολογική οργάνωση και την ελαστικότητα του εαυτού του. Επιδρά έτσι στους ανθρώπους αντίστροφα, ως καταστροφή, αφού αδυνατούν να το αντιμετωπίσουν και να το εξηγήσουν. Το λεγόμενο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, έχει τη δύναμη να δημιουργεί την πεποίθηση πως η εργασία του ενός είναι η καταδίκη του άλλου. Θέσεις εργασίας εφ’ όρου ζωής, αφ’ ενός μεν δεν υπάρχουν πια, αφ’ ετέρου, δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας όπως τις αντιλαμβανόμασταν κάποτε. Τώρα υπάρχουν μόνο θέσεις απασχόλησης. Πρέπει να είσαι ευγνώμων που μπορείς να απασχολείσαι. Δεν χρειάζεται να προγραμματίζεις τη ζωή σου, δεν μπορείς να το κάνεις, και δεν μπορείς γιατί δεν σου το επιτρέπουμε. Η εργασιακή αβεβαιότητα κάνει αδύνατη οποιαδήποτε προσπάθεια «τακτοποίησης» του μέλλοντος. Η πίστη και η ελπίδα σε ένα καλύτερο μέλλον, που χρειάζεται να έχει κάποιος προκειμένου να εξεγερθεί ενάντια στο παρόν όταν αυτό δεν είναι ανεκτό, εξαφανίζονται. Ο συνετός και ο φρόνιμος, δεν είναι πλέον αυτός που αποταμιεύει με στόχο το μέλλον του, αλλά αυτός που μπορεί να καταναλώσει στο παρόν. Αν δεν μπορείς να καταναλώσεις ορίζεσαι ως φτωχός. Αν δεν θέλεις να ορίζεσαι ως φτωχός, γέμισε το πορτοφόλι σου με πιστωτικές κάρτες.
Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε πως η εργασία είναι ο κύριος χώρος κοινωνικής ενσωμάτωσης, μία ενσωμάτωση όμως που βασίζεται απόλυτα στην πειθαρχία. Ο χώρος της, δεν παράγει μόνο εμπορεύματα ή δεν παρέχει απλές υπηρεσίες. Παράγει κυρίως πειθήνια υποκείμενα του σύγχρονου κράτους. Έτσι το κράτος διασφαλίζει τον έλεγχο της κεντρικής λειτουργίας επιβίωσης της κοινωνίας. Πάνω της στηρίζει την κοινωνική «τάξη» (order) αλλά και την ιεραρχική δομή της κοινωνίας, δημιουργώντας αυτό που αποκαλείται από πολλούς «ιεραρχική δημοκρατία». Οι πάντες ιεραρχούνται με κύριο κριτήριο το εισόδημα το οποίο δεν πρέπει με κανένα τρόπο να απολέσουν.