Πριν από έξι εκατομμύρια χρόνια, κατά τη Μειόκαινο Εποχή, η Μεσόγειος ήταν… νεκρά θάλασσα, καθώς μια σειρά από γεωλογικά γεγονότα, που διήρκεσε 600.000 χρόνια, έκλεισε το Στενό του Γιβραλτάρ και γέμισε τη λεκάνη της με αλάτι, που έφθανε το ενάμισι χιλιόμετρο σε ύψος. Κάθε ίχνος ζωής εξαφανίστηκε.
Το κλείσιμο του Στενού του Γιβραλτάρ είχε παγκόσμιες επιπτώσεις, αφού το νερό της Μεσογείου ανακατανεμήθηκε στους ωκεανούς του πλανήτη, ανεβάζοντας την παγκόσμια στάθμη κατά 10 μέτρα.
Η λεκάνη της Μεσογείου απέσυρε κάτω από τον πυθμένα της ένα σημαντικό ποσοστό του αλατιού των ωκεανών της Γης, μειώνοντας την αλμυρότητα και ανεβάζοντας το σημείο πήξης του νερού, συμβάλλοντας έτσι αργότερα στη δημιουργία των πάγων στους πόλους. Ωσπου, ξαφνικά, ξεκίνησε μια αντίστροφη διαδικασία και μέσα σε 200 χρόνια νερό από τον Ατλαντικό πέρασε από το Στενό του Γιβραλτάρ και πλημμύρισε ξανά τη Μεσόγειο.
Πρώτος ανακάλυψε το συμβάν ο Τσαρλς Μάγερ-Εϊμάρ το 1867, παρατηρώντας απολιθώματα στη Μεσσήνη της Σικελίας. Από εκεί ονόμασε και το φαινόμενο αυτό, κρίση αλμυρότητας του Μεσσηνίου, κι έτσι είναι γνωστό στη γεωλογία. Οι παρατηρήσεις του επιβεβαιώθηκαν με βαθιές γεωτρήσεις που έκαναν οι επιστήμονες τη δεκαετία του 1970.
Οι ειδικοί κατανοούν, εν μέρει, τον μηχανισμό που οδήγησε στη μετατροπή της Μεσογείου σε μια τεράστια λεκάνη από αλάτι, όμως δεν γνωρίζουν πλήρως τις κλιματικές αλλαγές που τον έθεσαν σε κίνηση.
Γι’ αυτό, μια ομάδα Ευρωπαίων επιστημόνων διερευνά το φαινόμενο με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ρέιτσελ Φλέκερ, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στην Αγγλία, μελέτησε μαζί με τους συνεργάτες της την εναπόθεση ιζημάτων σε σημεία της Μεσογείου για να μάθουν πώς ακριβώς ξεκίνησε η κρίση αλμυρότητας. Στις διάφορες επιστρώσεις υπάρχουν σημάδια που μαρτυρούν κλιματικές μεταβολές και τις επιπτώσεις στους ζωντανούς οργανισμούς της θάλασσας. Οι εναλλαγές αυτές επηρεάζονται από την κίνηση της Γης γύρω από τον άξονά της, η οποία καθορίζει πόσο ηλιακό φως πέφτει σε κάθε ημισφαίριο.
Ακραία καιρικά φαινόμενα
Η ομάδα χρησιμοποίησε προσομοιώσεις κλίματος για να μάθει το ύψος των βροχοπτώσεων, την εξάτμιση και τη ροή των υδάτων από και προς τη λεκάνη της Μεσογείου σε ένα διάστημα 22.000 χρόνων, την περίοδο που ξεκίνησε η κρίση αλμυρότητας. Αυτά τα στοιχεία τα συνέδεσαν με τα δεδομένα που συνέλεξαν από τα ιζήματα.
Τότε, αρχαία ποτάμια στη Βόρεια Αφρική γέμισαν τη θάλασσα με τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού αφήνοντας ίχνη έντονης βιολογικής δραστηριότητας στα απολιθώματα.
Σύμφωνα με τις προσομοιώσεις, οι επιστήμονες είδαν ότι οι εναποθέσεις γλυκού νερού σημειώθηκαν όταν το βόρειο ημισφαίριο είχε πολύ ψυχρούς χειμώνες και πολύ θερμά καλοκαίρια.
Στα γεωλογικά γεγονότα του ελλαδικού χώρου έχει εστιάσει το ερευνητικό ενδιαφέρον του ο κ. Παπανικολάου με τους συνεργάτες του από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, όπου είναι επισκέπτης καθηγητής. Να πώς περιγράφει το απόσταγμα των ευρημάτων της δικής του αλλά και άλλων ερευνητικών ομάδων: «Τα τελευταία δεκάδες εκατ.χρόνια το Ελληνικό Τόξο εξελίσσεται στο νότιο περιθώριο της Ευρωπαϊκής πλάκας μεταναστεύοντας προ τον Νότο. Παράλληλα ο νοτιότερος κλάδος-υπόλειμμα του Ωκεανού της Τηθύος στη σημερινή Μεσόγειο Θάλασσα, που ανήκει στο βόρειο άκρο της Αφρικανικής πλάκας, εξαφανίζεται βυθιζόμενος κάτω από το τόξο,με σημερινή ταχύτητα σύγκλισης των δύο πλακών 40 χιλιοστά ανά έτος.
"google ad"
Ετσι η απόσταση ανάμεσα στην Κρήτη, που βρίσκεται στο νοτιότερο τμήμα του τόξου,και στην Κυρηναϊκή χερσόνησο στο βόρειο άκρο της Βορειοανατολικής Αφρικής έχει σταδιακά μειωθεί σχεδόν στο 1/4 τα τελευταία 34 εκατ. έτη. Οι αφρικανικές ακτές της Λιβύης παραμένουν σταθερές,σε γενικές γραμμές,με μικρού εύρους ανοδικές και καθοδικές μεταβολές στη στάθμη της θάλασσας.Σε αντίθεση, το Ελληνικό Τόξο συνεχώς μετασχηματίζεται με τη δημιουργία νέων νησιών και ορεινών αλυσίδων.
Η Κρητική Λεκάνη άρχισε να διαμορφώνεται σταδιακά από το Μέσο Μειόκαινο».
Πλούσια ευρήματα
Πώς είναι όμως σε θέση οι επιστήμονες να γνωρίζουν γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα πριν από τόσα εκατομμύρια χρόνια, γεγονότα για τα οποία δεν υπάρχουν αυτόπτες μάρτυρες; Ποια είναι, παραδείγματος χάριν, τα στοιχεία που τους αποκαλύπτουν τα μυστικά του γεωλογικού παρελθόντος της Κρήτης; Οπως εξηγεί ο κ. Παπανικολάου, «πάνω στο γεωλογικό υπόβαθρο της Κρήτης,που περιλαμβάνει πετρώματα του Παλαιοζωικού,του Μεσοζωικού και του Κατώτερου Καινοζωικού (ηλικίας περίπου από 300 ως 35 εκατ. έτη) παρατηρούνται ιζήματα των τελευταίων 15 εκατ. ετών.
Τα ιζήματα αυτά είναι θαλάσσιας,λιμναίας και χερσαίας προέλευσης και με βάση τις επιφανειακές εμφανίσεις,το παλαιό περιβάλλον και την ηλικία τους μαρτυρούν την πρόσφατη γεωλογική ιστορία της Κρήτης.
Ετσι μπορεί να γίνει διάκριση περιόδων που κάποια τμήματα της Κρήτης ήταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας (π.χ.πριν από 10 και 4 εκατ. χρόνια) και περιόδων που κάποια τμήματα ανυψώθηκαν σε νέα χέρσο,ενώνοντας τα προηγούμενα ανεξάρτητα νησιά (π.χ.,πριν από 14 και 1 εκατ.έτη)». Στα σχετικά πρόσφατα ιζήματα (του τελευταίου εκατομμυρίου ετών) έχουν εντοπιστεί τα απολιθωμένα θηλαστικά που εκτίθενται στο μουσείο και τα οποία είναι μάρτυρες μιας εξαιρετικά πλούσιας πανίδας.
Προβλέψεις για το μέλλον
Οι γεωλόγοι, όμως, δεν διερευνούν μόνο το παρελθόν αλλά μπορούν, αξιοποιώντας τα σημερινά δεδομένα, να εξηγήσουν σημερινά φαινόμενα αλλά και να προβλέψουν το μέλλον. Έτσι η προς βορρά μετακίνηση της Αφρικανικής πλάκας εξηγεί τη σημερινή ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Σαντορίνη και στη Μήλο. Παράλληλα προδιαγράφει τη μελλοντική σύγκρουση της Αφρικανικής Ηπείρου με την Κρήτη.
Σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου, «τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια το πλησίασμα του Ελληνικού Τόξου με την Αφρική δημιουργεί στα νότια της Κρήτης την υποθαλάσσια οροσειρά της Ανατολικής Μεσογείου,η οποία αναμένεται να αναδυθεί στα αμέσως επόμενα εκατομμύρια χρόνια, πριν από την τελική σύγκρουση του Ελληνικού Τόξου με την Αφρική». Με άλλα λόγια, όλα δείχνουν πως πάμε για μετωπική σύγκρουση με την Αφρική! Μην ανησυχείτε, όμως: Κανείς από εμάς δεν θα βρίσκεται στη ζωή για να βιώσει το κατακλυσμικό γεγονός!
[vimeo url=”https://vimeo.com/226879043″]