του Δημήτρη Δαμασκηνού,
Ιστορικού-Συγγραφέα, MSc στη «Δημόσια Ιστορία»
Το έχουν χαρακτηρίσει ως έξοχο δείγμα της οθωμανικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, υπήρξε όμως μία από τις σκληρότερες φυλακές της χώρας. Για το φρούριο Ιτζεδίν, ωστόσο, ταιριάζει κυρίως ο χαρακτηρισμός του ως τόπου ιστορικής μνήμης, αντίστοιχης σημασίας με την Μακρόνησο και τη Γυάρο, εφόσον εκατοντάδες κομμουνιστές και άλλοι δημοκρατικοί πολίτες πίσω από τα βαριά του σίδερα αγωνίστηκαν για δημοκρατία και ελευθερία -ορισμένοι μάλιστα εκτελέστηκαν και άλλοι έχασαν τη ζωή τους εκεί- εγγράφοντας ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη το μαρτύριο και τη θυσία τους για μια καλύτερη ζωή.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι μορφές του Θανάση Κλάρα, του Χρήστου Μαλτέζου, του Δημήτρη Σακαρέλου, του Μήτσου Παπαρήγα, του Δημήτρη Βλαντά και αρκετών άλλων αγωνιστών στα πέτρινα χρόνια του Μεσοπολέμου.
Κατά την περίοδο 1948–1964, μέλη της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Κρατουμένων (Ο.Σ.Π.Κ.) των φυλακών Ιτζεδίν υπήρξαν οι Αντώνης Αμπατιέλος, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, ο Μπάμπης Γκολέμας, ο Μανώλης Γλέζος, ο Δημήτρης Δάλλας, ο Γιώργος Ερυθριάδης, ο Στέλιος Ζαμάνος, ο Νίκος Καρράς, ο Νίκανδρος Κεπέσης, ο Κώστας Λουλές, ο Βασίλης Μπεκάκος, ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ο Περικλής Ροδάκης, ο Βασίλης Παπανίκας, ο Χαράλαμπος Ρούπας, ο Μανόλης Σιγανός, ο Πάνος Τζαβέλλας, ο Γιώργος Τρικαλινός, ο Κώστας Φιλίνης, ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής κ.α.
Αλλά και μετά την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών (1967–1974) αρκετά μέλη της Ένωσης Κέντρου, της Δημοκρατικής Άμυνας και του Π.Α.Κ. όπως ο Γιώργος Ανωμερίτης, ο Δημοσθένης Δώδος, ο Σάκης Καράγιωργας, ο Βασίλης Φίλιας κ.α. φυλακίστηκαν στο Ιτζεδίν.
Σ’ όλους αυτούς, άλλωστε, τους πολιτικούς κρατουμένους που δεν παραδέχτηκαν την ήττα σε στιγμές που ήθελε πολύ φως να ξημερώσει,είναι αφιερωμένη αυτή η τεκμηριωμένη ιστορική μονογραφία. Σ’ αυτήν,εκτός από την πολύ πλούσια βιβλιογραφία και τα έξιπαραρτήματα με αρκετές σπάνιες φωτογραφίες, τον μεγάλο αριθμό αθησαύριστων δημοσιευμάτωνπου για πρώτη φορά παρουσιάζονται σε μια μελέτη, την έμφαση στις πηγές που έχει αποκρυσταλλώσει η «αντι-μνήμη» των πολιτικών κρατουμένων και των απογόνων τους, τις τρεις σπουδαίες κινηματογραφικές ταινίες που γυρίστηκαν εκεί, οι οποίες λειτουργούν ως στοιχείο πολιτιστικής/προσθετικής μνήμης της νεοελληνικής κοινωνίας, τον αλφαβητικό κατάλογο των πολιτικών κρατουμένων, επιχειρείται μια τεκμηριωμένη ιστορική ανασκόπηση της λειτουργίας και των χρήσεων του Ιτζεδίν ως οχυρού και φυλακής, η οποία αναγκαστικά τέμνεται και αλληλεπιδρά με την ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας.
Με στόχο να συμπληρωθούν οι ακαδημαϊκές σελίδες που είχαν παραμείνει για δεκαετίες λευκές από την αποσιώπηση και τη λήθη, αλλά και να τεκμηριωθεί με τους πιο δημοκρατικούς όρους το αίτημα προστασίας, αποκατάστασης και ανάδειξης του φρουρίου ως μνημείου με υπερτοπική σημασία, ως συγγραφέας θέλησα να προσφέρω ένα πλήρες αφιέρωμα σ’ αυτόν τον ιστορικό τόπο μαρτυρίου και θυσίας ως βασικό εργαλείο για όσους και όσες ενδιαφέρονται και παλεύουν για τη διάσωση του από τον φθοροποιό χρόνο, την υφέρπουσα ιστορική αναθεώρηση και τις αδηφάγες δυνάμεις της αγοράς.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Δ. Δαμασκηνού “ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΙΤΖΕΔΙΝ ΣΤΟ ΚΑΛΑΜΙ ΧΑΝΙΩΝ
ΟΧΥΡΟ, ΦΥΛΑΚΗ, ΤΟΠΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ”:
Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί το ελληνικό κράτος μέσα στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου και την αγριότητα των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων αποφάσισε να εκτελέσει συνολικά μόνο πέντε θανατοποινίτες πολιτικούς κρατούμενους και όχι περισσότερους στις φυλακές Ιτζεδίν. Το κάτεργο φάνταζε ιδανικός τόπος εκτελέσεων, έτσι όπως ήταν χτισμένο σε μια εσχατιά της επικράτειας, απομακρυσμένο από τα μεγάλα αστικά κέντρα, μακριά από τα ενοχλητικά φώτα της δημοσιότητας.
Η απάντηση στο ερώτημα δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη. Καταρχάς, οι μεταγωγές πολιτικών κρατουμένων άρχισαν την περίοδο που η διεθνής κατακραυγή για τις μαζικές εκτελέσεις που διέτασσαν τα Έκτακτα Στρατοδικεία στην Ελλάδα λειτουργούσαν ήδη περιοριστικά στην εξακολούθηση του πογκρόμ ενάντια στα μέλη του Κ.Κ.Ε. και σ’ όσους πήραν μέρος στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση Γι’ αυτόν τον λόγο, μετά το 1955 οι αποφάσεις θανατικών εκτελέσεων έμεναν ανεκτέλεστες στο συρτάρι του εκάστοτε υπουργού Δικαιοσύνης. Σ’ αυτή την κατεύθυνση πίεζε, άλλωστε, και η Ε.Δ.Α.. Το τότε στέλεχος του Κ.Κ.Ε. Αντώνης Συγγελάκης αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όλα αυτά τα χρόνια το σοβαρότερο πρόβλημα ήταν με όσους είχαν καταδίκες σε θάνατο και είχαν απορριφθεί οι αιτήσεις χάριτος. Κάθε φορά που άλλαζε ο υπουργός Δικαιοσύνης, ο Ηλιού πήγαινε στον υπουργό και του έλεγε να μη βγουν οι καταδίκες από το συρτάρι του· να μην τις στείλει στον εισαγγελέα γιατί μπορούσε να διατάξει την εκτέλεσή τους».
Κατά δεύτερο λόγο, σημαντικότατη επίδραση στον περιορισμό των εκτελέσεων φαίνεται ότι διαδραμάτισε ο λαός των Χανίων. Με έναν μεγάλο αριθμό θανατοποινιτών να κατάγονται από την ίδια την Κρήτη, κάθε εκτέλεση ή υποψία για επικείμενη εκτέλεση προκαλούσε κύμα αντιδράσεων στο λαό των Χανίων, εκλογική δεξαμενή εκείνη την εποχή, του κεντρώου χώρου.
Πρώτη δημοσίευση: “ΑΥΓΗ”
