Τo φυσικό τοπίο, το κλίμα, η φιλοξενία, η φιλικότητα των ντόπιων και η ποιότητα των υπηρεσιών, είναι οι βασικότεροι παράγοντες που επηρέασαν ξένους επισκέπτες να επιλέξουν την Κρήτη ως προορισμό διακοπών, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας, που διενεργήθηκε από το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Εμπορίου, για λογαριασμό των τεσσάρων Εμπορικών και Βιομηχανικών Επιμελητηρίων της Κρήτης.
Στην έρευνα, στα Χανιά, συμμετείχαν τουρίστες πέντε εθνικοτήτων – Γερμανοί, Άγγλοι, Πολωνοί, Γάλλοι και Σκανδιναβοί – που αποτελούν και την πλειοψηφία των επισκεπτών της Κρήτης κατά την περίοδο των διακοπών.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι εμπορικές αγορές της Κρήτης επηρέασαν το 33% των συμμετεχόντων, οι δύο βασικές πηγές πληροφόρησης για το ταξίδι τους στη Κρήτη είναι το διαδίκτυο και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία, ενώ τα ξενοδοχεία έως τεσσάρων αστέρων αποτελούν την κύρια επιλογή καταλύματος, σε ποσοστό 40%.
Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της έρευνασ του ΙΝ.ΕΜ.Υ. για το εμπόριο και τον τουρισμό στο νησί:
Το τουριστικό και καταναλωτικό προφίλ των επισκεπτών της Κρήτης
– Φυσικό τοπίο, φιλοξενία των ντόπιων, ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τους τουρίστες στην επιλογή της Κρήτης ως προορισμό για τις διακοπές τους
Το φυσικό τοπίο, η φιλοξενία των ντόπιων και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν τους τουρίστες στην επιλογή της Κρήτης ως προορισμό για τις διακοπές τους. Άγγλοι, Γερμανοί, Ολλανδοί, Ρώσοι, Γάλλοι, Σκανδιναβοί, που αποτελούν την πλειονότητα των επισκεπτών του νησιού, και, μάλιστα, σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της τάξεως του 46% επαναλαμβάνουν τις διακοπές τους σε Ρέθυμνο, Χανιά, Ηράκλειο και Λασίθι, δηλώνουν επίσης ικανοποιημένοι από τα χαρακτηριστικά των τοπικών εμπορικών αγορών, σχηματίζοντας θετικές εντυπώσεις για τον τόπο που επέλεξαν να περάσουν τις ολιγοήμερες διακοπές τους.
Η έρευνα με τίτλο «Εμπόριο και τουρισμός στην Κρήτη», το περιεχόμενο της οποίας αναλύεται στη νέα έκδοση του Ινστιτούτου Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝ.ΕΜ.Υ.) της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου (Ε.Σ.Ε.Ε.), επικεντρώνεται στις αντιλήψεις των ξένων τουριστών σε σχέση με τις τοπικές εμπορικές αγορές της Κρήτης και το επίπεδο της ικανοποίησής τους από τη λειτουργία και τις παροχές των εμπορικών καταστημάτων, ωστόσο εμπεριέχει και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία σε σχέση με το τουριστικό προφίλ των επισκεπτών, το καταναλωτικό προφίλ, τις δαπάνες, τα είδη που προτιμούν στις αγορές τους, τις δραστηριότητες με τις οποίες συνδυάζουν τις διακοπές τους κ.ά.
Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει πως η τουριστική δραστηριότητα έχει ιδιαίτερη σημασία για την τοπική κρητική οικονομία. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της ύφεσης σε συνδυασμό με τον συνεχώς οξυνόμενο διεθνή και εγχώριο ανταγωνισμό, καλούν πλέον την Κρήτη να αξιοποιήσει πλήρως το πλούσιο ιστορικό παρελθόν της, αλλά και την πολιτιστική της παράδοση. Παρά την αναμφισβήτητη φυσική της ομορφιάς, το τουριστικό προϊόν της Κρήτης χρειάζεται συνεχή προσπάθεια ανανέωσης. Οι επενδύσεις σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού θεωρείται επιβεβλημένη πρωτοβουλία. Παράλληλα, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη συνεργειών με άλλα νησιωτικά κράτη (Κύπρο, Μάλτα).
Ειδικότερα, η σημασία του τουρισμού για την Κρήτη μπορεί να επιβεβαιωθεί από το γεγονός ότι στο νησί εντοπίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό ξενοδοχειακών κλινών σε ολόκληρη τη χώρα. Θα πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη πως τα συγκεκριμένα στατιστικά δεδομένα αναφέρονται σε ξενοδοχειακές μονάδες, εξαιρώντας ουσιαστικά τα καταλύματα τύπου ενοικιαζόμενων δωματίων.
Επίσης, οι αφίξεις των τουριστών σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ στην Περιφέρεια Κρήτης αυξάνονταν συνεχώς το χρονικό διάστημα 2006-2011, με μέσο ετήσιο ρυθμό 8,7%, όταν ο αντίστοιχος ρυθμός για το σύνολο της επικρατείας είχε διαμορφωθεί 3,9%. Όπως είναι άλλωστε γνωστό, η Κρήτη αποτελεί κορυφαίο πόλο έλξης τουριστών, αφού μαζί με την Αττική και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου συγκέντρωσαν το 2012 (τελευταίο διαθέσιμο έτος) το 54,0 των συνολικών αφίξεων στη χώρα. Σε ενδοπεριφερειακό μάλιστα επίπεδο, η Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου προσελκύει το μεγαλύτερο όγκο των επισκεπτών (το 2012 συγκέντρωσε το 44,9 των συνολικών αφίξεων στην Περιφέρεια Κρήτης).
Επισημαίνεται μάλιστα πως η Κρήτη προσελκύει κατά κύριο λόγο αλλοδαπούς τουρίστες, αφού το 2012 το 88,2% των επισκεπτών ήταν αλλοδαποί, ενώ το 2005 το ποσοστό των ξένων επισκεπτών ανερχόταν σε 81,7%. Ο λόγος για την υποχώρηση του μεριδίου των ημεδαπών τουριστών στην Κρήτη οφείλεται εν πολλοίς στην οικονομική κρίση, αφού ο απόλυτος αριθμός των Ελλήνων επισκεπτών συρρικνώνεται από την εμφάνιση των πρώτων, ουσιαστικά, επιπτώσεων της ύφεσης το 2010 και έπειτα.
Τέλος, στην Κρήτη η ανάπτυξη των τουριστικών μονάδων έχει υλοποιηθεί με τρόπο ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες όλων των εισοδηματικών τάξεων. Με βάση τα στοιχεία του 2012, το νησί συγκεντρώνει το 38,4% των ξενοδοχειακών κλινών ενός και δύο αστέρων της χώρας. Την ίδια χρονιά και λόγω των επενδύσεων σε πολυτελείς ξενοδοχειακές κατασκευές, στην Κρήτη συγκεντρωνόταν το 54,8% των κλινών κατηγορίας τεσσάρων και πέντε αστέρων. Αυτό ακριβώς το στοιχείο παρέχει στην Κρήτη τη δυνατότητα να απευθύνεται τόσο στον μαζικό τουρισμό, όσο και σε επισκέπτες με υψηλότερες απαιτήσεις.
Οι πολυπληθέστερες εθνικότητες και οι διαφοροποιήσεις ανά Νομό
Οι πέντε πολυπληθέστερες εθνικότητες των τουριστών που συμμετείχαν στην έρευνα είναι Γερμανοί, Άγγλοι, Ρώσοι, Γάλλοι και Σκανδιναβοί. Όπως προκύπτει, Η Κρήτη προσελκύει τουρίστες όλων των ηλικιών, με μία τάση προς τα νεαρότερα άτομα, αφού σχεδόν οι μισοί δεν ξεπερνούν την ηλικία των 34 ετών, ενώ η πλειονότητα των ξένων τουριστών διαμένει μόνιμα σε αστικές περιοχές και έχει ανώτερη μόρφωση.
Μεταξύ των Νομών της Κρήτης, οι βασικές εθνικότητες και οι διαφοροποιήσεις έχουν ως εξής: Λασίθι: Άγγλοι, Ρώσοι Γερμανοί και Ολλανδοί, Ρέθυμνο: Γερμανοί, Άγγλοι, Ρώσοι και Σκανδιναβοί, Ηράκλειο: Γερμανοί, Άγγλοι, Ρώσοι και Γάλλοι, Χανιά:Σκανδιναβοί, Άγγλοι, Γερμανοί και Γάλλοι.
Οι δύο βασικές πηγές πληροφόρησης πριν το ταξίδι τους για την Κρήτη αποτελούν το διαδίκτυο και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία. Το 43% δήλωσε το διαδίκτυο και το 32% τα ταξιδιωτικά πρακτορεία. Ακόμα, η πλειονότητα οργάνωσε το ταξίδι τους μέσω ταξιδιωτικών πρακτορείων (53%), ενώ το 39% μέσω διαδικτύου.
Τα ξενοδοχεία έως τεσσάρων αστέρων αποτελούν την κύρια επιλογή καταλύματος σε ποσοστό 40%. Ένας στους τέσσερις επιλέγει All-inclusive καταλύματα κατά τη διαμονή τους στην Κρήτη, ενώ το 57% διαμένει συνολικά στο νησί έως μία βδομάδα.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 46% των τουριστών έχει επαναλάβει τις διακοπές του στην Κρήτη, κι επιπλέον το 67% δηλώνει ότι είναι πολύ πιθανό να ξαναέρθει στο νησί.
Το 28% των ερωτώμενων διέμεινε σε μία από τις τέσσερις πρωτεύουσες των Νομών, ενώ το 64% δήλωσε 83 διαφορετικά σημεία του νησιού.
Περιοχή διαμονής στην Κρήτη
Εκτός από το Νομό στον οποίο διέμειναν κατά το μεγαλύτερο μέρος των διακοπών τους στην Κρήτη, ζητήθηκε από τους ερωτώμενους να δώσουν πιο συγκεκριμένη απάντηση για την περιοχή όπου έμειναν. Η διασπορά που παρατηρήθηκε είναι αρκετά μεγάλη, με 87 σημεία σε όλο το νησί.
Αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό των ατόμων που κατέλυσαν στην πόλη του Ρεθύμνου, το οποίο ανέρχεται σε 13,3%, πράγμα που σημαίνει ότι ένας στους δύο τουρίστες του Νομού επέλεξε την πρωτεύουσά του για τις διακοπές του. Για τους Νομούς Ηρακλείου και Χανίων παρουσιάζεται τελείως διαφορετική εικόνα. Ενώ το 36% των ερωτώμενων διέμεινε στο Νομό Ηρακλείου, μόνο το 5,4 έμεινε στην πρωτεύουσά του. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το Ν. Χανίων είναι 30% και 5,7%, που σημαίνει ότι οι περιφερειακές περιοχές των δύο Νομών προσελκύουν τη συντριπτική πλειονότητα των τουριστών. Τέλος, το ένα τρίτο των τουριστών που επέλεξε το Νομό Λασιθίου, διέμεινε στην πρωτεύουσά του. Συνολικά οι τέσσερις πρωτεύουσες των Νομών της Κρήτης προσελκύουν το 28% των συνολικών επισκεπτών του νησιού και οι υπόλοιπες το 64%.
Το καταναλωτικό προφίλ των τουριστών
Με βάση τα στοιχεία της έρευνας που αφορούν το καταναλωτικό προφίλ των επισκεπτών της Κρήτης, η μέση συνολική δαπάνη για το ταξίδι στην Κρήτη υπολογίστηκε στα 1.162 ευρώ ανά άτομο. Το 60% περίπου των δαπανών αντιστοιχεί σε διαμονή και μεταφορικά, ενώ το υπόλοιπο σε έξοδα κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στην Κρήτη.
Οι τουρίστες που διέμειναν στον Νομό Λασιθίου εμφανίζουν τις μεγαλύτερες συνολικές δαπάνες (1.308 ευρώ), ενώ του Νομού Ηρακλείου τις μικρότερες (1.121 ευρώ).
Η υψηλότερη εκτίμηση σε δαπάνες εστίασης υπολογίστηκε για τους τουρίστες του Νομού Χανίων (244 ευρώ).
Οι Ρώσοι είναι η εθνικότητα με την μεγαλύτερη εκτίμηση συνολικών δαπανών 1.487 ευρώ, καθώς και οι μόνοι που παρουσιάζουν δαπάνες σε αγορές (283 ευρώ) υψηλότερες από δαπάνες σε εστίαση (214 ευρώ).
Αντίθετα, οι Γάλλοι εμφανίζουν την μικρότερη εκτίμηση συνολικών δαπανών (950 ευρώ) και οι Γερμανοί την μικρότερη εκτίμηση δαπανών σε αγορές (105 ευρώ).
Τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα και τα είδη δώρων / souvenir αποτελούν τα πιο δημοφιλή προϊόντα που αγοράζουν οι τουρίστες κατά την παραμονή τους στην Κρήτη. Με τους Ρώσους και τους Γάλλους να αποτελούν τις δύο εθνικότητες που αγοράζουν με μεγαλύτερη συχνότητα προϊόντα των δύο ειδών.
Η πλειονότητα των τουριστών επιλέγουν προϊόντα ειδών διατροφής / συσκευασμένων τροφίμων και ειδών δώρων / αξεσουάρ με ελληνική προέλευση σε ποσοστά 87% και 77% αντίστοιχα.
Αντίθετα, τα είδη ένδυσης και υπόδησης που αγόρασαν είχαν κυρίως διεθνή προέλευση.
Σχεδόν οι μισοί ερωτώμενοι (48%) δήλωσαν ότι κατά τη διάρκεια των διακοπών, πραγματοποιούν αγορές αυθόρμητα χωρίς να σκέφτονται το κόστος, ενώ ένας στους τέσσερις (27%) έχει ορίσει ένα συγκεκριμένο ύψος χρημάτων πριν το ταξίδι που θα διαθέσει κατά βούληση σε αγορές. Επίσης ο βασικότερος λόγος που πραγματοποιούν αγορές κατά τη διάρκεια των διακοπών τους, είναι γιατί τους αρέσουν τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα.
Όσον αφορά τα χρήματα τα οποία ξόδεψαν κατά τη διάρκεια παραμονής τους στην Κρήτη το μεγαλύτερο μέρος, σχεδόν το μισό, αντιστοιχεί σε έξοδά εστίασης, ενώ για αγορές περίπου το ένα τρίτο.
Εντυπώσεις από την εμπορική αγορά
Γενικότερα, η πλειονότητα των τουριστών έμεινε ικανοποιημένη από όλα τα χαρακτηριστικά των εμπορικών αγορών και περισσότερο από την εξυπηρέτηση πελατών, με τους ευρωπαίους τουρίστες να εμφανίζουν μικρότερους βαθμούς ικανοποίησης έναντι των υπολοίπων τουριστών.
Τα δύο σημαντικότερα χαρακτηριστικά για τους τουρίστες, όσον αφορά την αξιολόγηση μίας αγοράς, είναι οι τιμές και η ποιότητα των προϊόντων και σε αυτά πρέπει να δώσουν βάρος οι έμποροι του νησιού, ώστε να βελτιώσουν την γενικότερη εικόνα τους.
Η ποικιλία και οι τιμές των προϊόντων, αν και έχουν περιθώρια βελτίωσης, είναι δύο στοιχεία στα οποία υπερτερούν οι κρητικές εμπορικές αγορές έναντι άλλων τουριστικών προορισμών και αποτελούν τα βασικότερα πλεονεκτήματα.
Συγκεκριμένα η ποικιλία εκπλήσσει θετικά σε μεγαλύτερο βαθμό τους τουρίστες με μόνιμη κατοικία εκτός της Ευρώπης και οι τιμές τους ευρωπαίους τουρίστες.
Βαθμός ικανοποίησης κατά Νομό
Στη συνέχεια ακολουθεί η ανάλυση κατά Νομό στον οποίο διέμειναν οι ξένοι τουρίστες τις περισσότερες μέρες στην Κρήτη. Ως προς το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων, οι Νομοί Χανίων και Ρεθύμνου εμφανίζουν τους περισσότερους ικανοποιημένους επισκέπτες, με το Νομό Χανίων να ξεπερνάει το 80%. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την εξυπηρέτηση πελατών, με τη διαφορά ότι ο Νομός Ηρακλείου ξεχωρίζει αρνητικά, αφού το ποσοστό των ικανοποιημένων τουριστών ανέρχεται στο 64% των περιπτώσεων.
Η κατάταξη των Νομών ως προς τους παράγοντες που αφορούν την ποιότητα, τις τιμές, την ποικιλία και τη διάθεση μοναδικών/ιδιαίτερων προϊόντων είναι η ίδια: πρώτος ο Νομός Χανίων, δεύτερος ο Νομός Ρεθύμνου, τρίτος ο Νομός Λασιθίου και τέταρτος ο Νομός Ηρακλείου. Να υπενθυμίσουμε ότι στην ανάλυση των δαπανών σε αγορές οι Νομοί Χανίων και Ρεθύμνου ξεπερνούσαν τον γενικό μέσο όρο, ενώ οι Νομοί Λασιθίου και Ηρακλείου βρίσκονταν χαμηλότερα από αυτόν. Επομένως διαφαίνεται μια σχέση μεταξύ του βαθμού ικανοποίησης στους συγκεκριμένους παράγοντες και στο ύψος των δαπανών σε αγορές. Όσο περισσότερο ικανοποιημένοι δηλώνουν, τόσο πιο πιθανό είναι να έχουν αυξημένες δαπάνες.
Η εμπορική αγορά του Ηρακλείου υστερεί χαρακτηριστικά ως προς την ποικιλία και την ποιότητα των προϊόντων που παρέχει στους τουρίστες, αφού εμφανίζει ποσοστά ικανοποιημένων 56% και 61% αντίστοιχα, ενώ οι υπόλοιποι Νομοί στον παράγοντα ποικιλία ξεπερνούν το 60% και στον παράγοντα ποιότητα το 70%. Επίσης, οι Νομοί Ηρακλείου και Λασιθίου διαφοροποιούνται σημαντικά από τους άλλους δύο όσον αφορά τις τιμές και τη διάθεση μοναδικών/ιδιαίτερων προϊόντων. Το κομμάτι των τουριστών που δήλωσαν ικανοποιημένοι από τις τιμές δεν ξεπερνάει το 65% και στους δύο Νομούς, ενώ το αντίστοιχο που δήλωσε ικανοποιημένο από τη διάθεση ιδιαίτερων και μοναδικών προϊόντων το 47%.
Η ικανοποίηση από τη δυνατότητα στάθμευσης παρουσιάζει μία τελείως διαφορετική εικόνα: Ο Νομός Χανίων έρχεται στην τελευταία θέση, με έναν στους τέσσερις τουρίστες να δηλώνει ικανοποιημένος, αλλά και μεγάλο ποσοστό αδιευκρίνιστης απάντησης, ενώ οι υπόλοιποι Νομοί εμφανίζουν ποσοστό κοντά στο 33%, με πρώτο τον Νομό Λασιθίου.
Βασικές διαπιστώσεις
• Η πλειονότητα των τουριστών δήλωσε ότι έχει γνώση της εμπορικής αγοράς της περιοχής που επισκέφθηκε, με μόνο έναν στους δέκα να δηλώνει ότι δεν τη γνωρίζει καθόλου καλά. Ο Νομός Χανίων εμφανίζει το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων που γνωρίζουν «πάρα πολύ καλά» ή «πολύ καλά» τις εμπορικές αγορές, ενώ ο Νομός Λασιθίου το μικρότερο.
• Δύο στις τρεις ερωτώμενους άντλησαν πληροφορίες για την εμπορική αγορά με επιτόπια παρατήρηση. Το Διαδίκτυο και οι τουριστικοί οδηγοί αποτελούν τις δύο βασικότερες πηγές πληροφόρησης για την εμπορική αγορά πριν από το ταξίδι τους στην Κρήτη. Οι Άγγλοι ενημερώνονται μέσω Διαδικτύου σε μεγαλύτερο βαθμό από τις υπόλοιπες εθνικότητες και οι Γάλλοι μέσω τουριστικών οδηγών.
• Από το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων και την εξυπηρέτηση πελατών, έμεινε ικανοποιημένο πάνω από το 70% των τουριστών. Περίπου δύο στους τρεις δήλωσαν ικανοποιημένοι από την ποιότητα, τις τιμές και την ποικιλία των προϊόντων, ενώ ένας στους δύο από τη διάθεση μοναδικών προϊόντων. Η έλλειψη υποδομών στους χώρους στάθμευσης είχε ως αποτέλεσμα μόλις το 31% να μείνει ικανοποιημένο από τη δυνατότητα στάθμευσης.
• Ο Νομός Χανίων σε γενικές γραμμές σημειώνει τον μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης σε όλους τους παράγοντες που συσχετίζονται με τον τρόπο λειτουργίας των καταστημάτων και τα χαρακτηριστικά των προϊόντων, ενώ ο Νομός Ηρακλείου τον μικρότερο. Οι πόλεις των Χανίων και του Ηρακλείου εμφανίζουν τα μικρότερα ποσοστά ικανοποιημένων επισκεπτών όσον αφορά τη δυνατότητα στάθμευσης.
• Στα άτομα που διαμένουν μόνιμα στις σκανδιναβικές χώρες παρατηρήθηκαν τα μεγαλύτερα ποσοστά ικανοποιημένων επισκεπτών για όλους τους παράγοντες που μελετήθηκαν, ενώ στους Γερμανούς τουρίστες τα μικρότερα.
• Το 28% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι οι τοπικές εμπορικές αγορές τους κάλυψαν «πάρα πολύ» ή «πολύ» ως προς τη διάθεση επώνυμων προϊόντων, και το 46% «αρκετά». Οι πρωτεύουσες των Νομών εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά ικανοποιημένων τουριστών σε σύγκριση με τις υπόλοιπες περιοχές της Κρήτης, όσον αφορά τη διάθεση επώνυμων προϊόντων.
• Περίπου ένας στους τρεις (30%), συγκρίνοντας τις εμπορικές αγορές της χώρας του με τις εμπορικές αγορές της Κρήτης, δήλωσε ότι οι δεύτερες είναι σε καλύτερο επίπεδο, ενώ το 46% ότι είναι στο ίδιο περίπου επίπεδο. Σημαντικά μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των Γερμανών, οι οποίοι παρατήρησαν περισσότερα αρνητικά στις κρητικές εμπορικές αγορές σε σχέση με τις γερμανικές, ποσοστό που ανέρχεται στο 30% έναντι του 20% που εκτιμήθηκε στο σύνολο του δείγματος.
• Η ποιότητα των προϊόντων και οι συμφέρουσες τιμές είναι τα δύο βασικότερα χαρακτηριστικά που αξιολογούν οι τουρίστες ως τα σημαντικότερα δυνατά σημεία των εμπορικών αγορών που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην Κρήτη και ακολουθούν η εξυπηρέτηση πελατών και η τοποθεσία της αγοράς.
• Το 58% των περιπτώσεων δεν εντόπισε αδύνατα σημεία στις εμπορικές αγορές της Κρήτης, με το ποσοστό αυτό να μειώνεται στο 52%, όταν αναφερόμαστε στους τουρίστες που διέμειναν κατά το μεγαλύτερο μέρος των διακοπών τους στο Νομό Ηρακλείου.
• Εν γένει οι μετακινήσεις στο νησί φαίνεται ότι άφησαν αρνητική εντύπωση στους τουρίστες, με μεγαλύτερο πρόβλημα τη δυσκολία στάθμευσης και την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Επίσης, εμφανίστηκαν προβλήματα όσον αφορά την έλλειψη υποδομών που αφορούν το οδικό δίκτυο, τη σηματοδότηση και τις αστικές συγκοινωνίες.
– Η καθαριότητα και οι «κράχτες» των μαγαζιών ήταν άλλα δυο στοιχεία που ενόχλησαν τους επισκέπτες της Κρήτης.