Τους συναντάμε στις βόλτες μας στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Δίνουν χρώμα στους πεζόδρομους της Αποστόλου Παύλου, της Αδριανού, της Άρεως, της Αιόλου και άλλους δρόμους του ιστορικού κέντρου τής πρωτεύουσας και άλλων πόλεων της Ελλάδας. Κομμάτι του δημόσιου χώρου αλλά και κομμάτι από τις μνήμες και την καθημερινότητά μας, πολύ συχνά μας τρατάρουν τα τεχνουργήματα και την καλημέρα τους.
Οι υπαίθριοι καλλιτέχνες και χειροτέχνες, φορείς του λαϊκού πολιτισμού που τις τελευταίες δεκαετίες τόσο έχει αγνοηθεί, συνδεδεμένοι άμεσα με τον άυλο πολιτισμό αλλά και με τον δημόσιο χώρο, ταλαιπωρούνται χρόνια τώρα από γραφειοκρατίες και αποκλεισμούς. Η κρίση του κορωνοϊού και το lockdown ήρθαν να προσθέσουν μια σειρά σοβαρών προβλημάτων. Κυρίως την αγωνία της επιβίωσης.
Αγωνία και απόγνωση
«Εμείς οι υπαίθριοι καλλιτέχνες και χειροτέχνες, σεβόμενοι τους νόμους και τις έκτακτες διατάξεις λόγω κορωνοϊού, είμαστε δύο μήνες χωρίς μεροκάματο. Κάποιοι συνάδελφοι τρέχουν στα συσσίτια για να επιβιώσουν» λέει ο χειροτέχνης Παναγιώτης Σουρής, μέλος της Ανοιχτής Επιτροπής Καλλιτεχνών – Χειροτεχνών, εκφράζοντας την αγωνία αλλά και την απόγνωση ενός κλάδου καλλιτεχνών που ούτε ως τέτοιος αναγνωρίζεται, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει και μια σειρά επιπλέον προβλημάτων με τον Δήμο Αθηναίων προκειμένου να παραμείνει στους δρόμους του ευρύτερου ιστορικού κέντρου όπου δραστηριοποιείται έως τώρα.
Ακολουθώντας το γράμμα του νόμου για τη σταδιακή άρση των μέτρων αντιμετώπισης του κορωνοϊού, που από τις αρχές της εβδομάδας επιτρέπει τη λειτουργία υπαίθριων αγορών, και τηρώντας τις αποστάσεις και τους κανόνες προστασίας της δημόσιας υγείας, την Τρίτη οι χειροτέχνες επέστρεψαν στις θέσεις τους και άρχισαν να ανοίγουν τους πάγκους τους. Δυστυχώς, όμως, τους περίμενε η Δημοτική Αστυνομία που τους ζήτησε να αποχωρήσουν διότι, σε αντίθετη περίπτωση, θα επιβάλλονταν πρόστιμα και διαδικασίες αυτόφωρου. Βλέπετε, η δημοτική υπηρεσία είχε μπερδέψει τις διατάξεις για την άρση των απαγορευτικών μέτρων και θεώρησε ότι οι υπαίθριοι καλλιτέχνες είναι «για τα πανηγύρια». Ο κλάδος τους όμως δεν εντάσσεται στα μέτρα που αφορούν τις εμποροπανηγύρεις, οι οποίες θα λειτουργήσουν από την 1η Ιουνίου, αλλά σε αυτά που αφορούν τις υπαίθριες αγορές. Το θέμα λύθηκε στο γραφείο του υπεύθυνου αντιδημάρχου για τα θέματα των χειροτεχνών, με την υπόσχεση ότι η αγορά τους θα λειτουργεί πλέον κανονικά.
“Αδύνατο αυτό που μας ζητάνε”
Ωστόσο, αυτή η περιπέτεια ανέσυρε ένα χρόνιο πρόβλημα που προκύπτει από την υπάρχουσα νομοθεσία, η οποία δεν αναγνωρίζει τους υπαίθριους καλλιτέχνες και χειροτέχνες ως τέτοιους και τους εξισώνει με τους εμπόρους και τους επιχειρηματίες. «Αυτό που ζητάμε είναι η επιστροφή μας στο καθεστώς του μικρού παραγωγού, να πληρώνουμε ένα παράβολο σε κάθε τοπική κοινότητα που μας παραχωρεί χώρο για τις δραστηριότητές μας» λέει ο Παναγιώτης Σουρής, διευκρινίζοντας ότι «αυτό που μας ζητάνε είναι αδύνατο να εφαρμοστεί. Χρειαζόμαστε πολλές ώρες και μέρες για τη δημιουργία των καλλιτεχνημάτων μας, μη αμειβόμενες φυσικά, και πολλές ώρες και μέρες για να διαθέσουμε αυτό που φτιάξαμε. Και, ξέρετε, πολλές μέρες βρέχει ή έχει πολύ υψηλές θερμοκρασίες, άλλες φεύγουμε χωρίς σεφτέ που λένε».
Μαζί μ’ αυτά ακόμα ένα πρόβλημα ήρθε να προστεθεί στους πάγκους των υπαίθριων καλλιτεχνών και χειροτεχνών. «Ο Δήμος της Αθήνας τους τελευταίους μήνες προχωράει ταχύτατα τις διαδικασίες δημιουργίας μιας καλλιτεχνικής αγοράς. Η ιδέα δεν μας βρίσκει αντίθετους, καθώς επιθυμούμε να νομιμοποιηθούμε πλήρως και να προστατευτούμε και να στηριχθούμε από την Πολιτεία. Όμως ο τρόπος και η διαδικασία που ο δήμος προωθεί έχουν πολλά κενά, πολλά σημεία που μας βρίσκουν αντίθετους και φυσικά την απουσία μας από κάθε σχεδιασμό. Το βασικό μας αίτημα είναι να γίνει η αλλαγή νομοθεσίας πριν από οποιαδήποτε χωροθέτηση και αδειοδότηση. Δεύτερο αίτημά μας είναι η συμμετοχή μας στον τρόπο αδειοδότησης και λειτουργίας της αγοράς ή και των πολλών αγορών» λέει ο Παναγιώτης Σουρής.
“Να ενταχθούμε στα μέτρα στήριξης”
Ωστόσο, παραμένει η βασική διεκδίκηση. Πέρα από όλα τα άλλα, «είμαστε καλλιτέχνες και χειροτέχνες και αγωνιζόμαστε να γίνουμε, επιτέλους, ορατοί και στο υπουργείο Πολιτισμού» επιμένει ο συνομιλητής μας. «Είμαστε πιο αόρατοι κι από τους αόρατους» λέει χαρακτηριστικά και εξηγεί ότι «το υπουργείο Πολιτισμού οφείλει αφ ενός να μας εντάξει στα μέτρα στήριξης από τις επιπτώσεις του κορωνοϊού, αλλά και να μας αναγνωρίσει ως κλάδο και ως εργάτες πολιτισμού» λέει, προσθέτοντας ότι «το Εικαστικό Επιμελητήριο Ελλάδος βρίσκεται στο πλευρό μας, έχει κάνει ήδη αίτηση προς το υπουργείο να μας εντάξει στα μέτρα στήριξης λόγω κορωνοϊού, ενώ συμπαρίστανται στην προσπάθειά μας κάτοικοι της περιοχής, η ‘Ανοιχτή Πόλη’, η ‘Θρυαλλίδα’, δημοτικοί σύμβουλοι και βουλευτές από σχεδόν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Επίσης, μας στηρίζουν πολλά σωματεία καλλιτεχνών και εργαζομένων στον πολιτισμό, το κίνημα ‘Support Art Workers’ και μεμονωμένοι καλλιτέχνες, όπως και χιλιάδες επισκέπτες της περιοχής που δραστηριοποιούμαστε».
Ο Παναγιώτης Σουρής διευκρινίζει παράλληλα ότι «η καλλιτεχνική μας κοινότητα δεν έχει κομματική σημαία, έχει ενεργή δράση για την επίτευξη των στόχων της. Είμαστε μια πολυφωνική καλλιτεχνική κοινότητα από όλη την Ελλάδα. Όπου υπάρχει υπαίθριος καλλιτέχνης και χειροτέχνης είμαστε εκεί. Έχουμε δημιουργήσει μια επιτροπή αγώνα με τον τίτλο Ανοιχτή Επιτροπή Καλλιτεχνών – Χειροτεχνών, όπου συμμετέχουν χειροτέχνες από όλη την Ελλάδα, εκπρόσωποι και μέλη σωματείων, συλλόγων, ενώσεων, αλλά και αυτόνομων καλλιτεχνών. Με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες δίνουμε τον αγώνα μας για τα δίκαια αιτήματά μας. Δεν έχουμε προέδρους και αρχηγούς, αποφασίζουμε από κοινού τις δράσεις μας».
Σε συνθήκες ομηρείας
Δεκαπέντε χρόνια τώρα οι υπαίθριοι καλλιτέχνες και χειροτέχνες αγωνίζονται για το αυτονόητο. Να αναγνωριστεί η καλλιτεχνική, δημιουργική εργασία τους. «Διαθέτουμε βεβαίωση χειροτεχνικής δεξιότητας, σχεδιάζουμε και δημιουργούμε πρωτότυπες καλλιτεχνικές δημιουργίες με τα χέρια μας και με χρήση εργαλείων. Διαθέτουμε οι ίδιοι τις δημιουργίες μας απευθείας στον κόσμο. Σύμφωνα με εκθέσεις της UNESCO, που αποτελούν και νόμο του κράτους, ‘κύρωση της σύμβασης για την προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς’ (Νόμος 3521/2006 ΦΕΚ Α 275/22.12.2006), αποτελούμε πολύτιμο μέρος τής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, συνεχιστές της λαϊκής μας παράδοσης, αναπόσπαστο μέρος τής πολυμορφίας και της κουλτούρας κάθε μέρους, επισημαίνοντας σ’ αυτή την έκθεση ότι τα κράτη θα πρέπει να προστατεύουν με ρυθμίσεις, νομοθεσίες, εκπαιδευτικά προγράμματα, ενέργειες προώθησης και ανάδειξης κ.λπ. τον κλάδο αυτόν, ο οποίος βάλλεται και κινδυνεύει να εξαφανιστεί εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, της εκβιομηχάνισης προϊόντων κ.λπ. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, το αντίθετο θα έλεγα. Οι χειροτέχνες, ειδικά μετά την κατάργηση του ΕΟΜΕΧ (Εθνικός Οργανισμός Μεταποίησης και Χειροτεχνίας) και την αλλαγή νομικού πλαισίου που μας εξισώνει με τους εμπόρους, βρισκόμαστε πραγματικά σε συνθήκες ομηρείας».
Το γεγονός ότι καθημερινά τους συναντάμε στους δρόμους δεν επιτρέπει σε κανέναν να τους αντιμετωπίζει ως περιπτώσεις «του δρόμου»…