Πολλά τα συμπεράσματα και τα μηνύματα των αυτοδιοικητικών εκλογών της 18ης Μαΐου, με πιο σημαντικό ίσως όλων το “Όχι” στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, της εταιρείας ύδρευσης και αποχέτευσης της Θεσσαλονίκης. Το 98% των συμμετεχόντων ψήφισαν ενάντια στην πώληση του νερού σε ιδιώτες, ενώ η συμμετοχή ήταν στο 51%. Ας δούμε όμως το ιστορικό της υπόθεσης συνοπτικά.
Μερική ιδιωτικοποίηση από το 2001
Η ΕΥΑΘ εισήχθη στο χρηματιστήριο Αθηνών το 2001 ως Ανώνυμη Εταιρεία, προκειμένου να αντλήσει κεφάλαια για την ενίσχυση των υποδομών. Οι υποδομές δεν έγιναν ποτέ ενώ οι εργαζόμενοι άρχισαν να μειώνονται δραματικά, αποδυναμώνοντας έτσι το συνδικάτο τους και οδηγώντας σε χάσιμο της τεχνογνωσίας λειτουργίας της επιχείρησης. Από την άλλη, οι ανάγκες αυξάνονταν και καλύπτονταν από εργολαβίες, που στοίχιζαν πολύ περισσότερο στην εταιρεία. Τις περισσότερες εργολαβίες αναλαμβάνει από τότε η εταιρεία Άκτωρ, ενώ το 5% της ΕΥΑΘ κατέχει η Suez. Η γαλλική πολυεθνική Suezκαι η Άκτωρ είναι υποψήφιες στον σημερινό διαγωνισμό και θεωρούνται φαβορί. Οι άλλες υποψήφιες είναι η ελληνική ΤΕΡΝΑ μαζί με την ισραηλίτικη πολυεθνική Mecorot.
Ο διαγωνισμός
Στον σημερινό διαγωνισμό πώλησης φτάσαμε ύστερα από πολλές προσπάθειες ιδιωτικοποίησης, τις οποίες απέτρεψαν οι αντιδράσεις των εργαζομένων (απεργία πείνας το 2007, κατάληψη κτηρίου το 2009). Όμως η “κρίση” έδωσε την ευκαιρία για άλλη μια επίθεση στο νερό της Θεσσαλονίκης, και η εταιρεία πέρασε στο ΤΑΙΠΕΔ, το ταμείο αποκρατικοποιήσεων, και ξεκίνησε ο διαγωνισμός για την πώλησή της.
Αυτό ήταν και το έναυσμα για μια πιο ευρεία αντίδραση του Σωματείου Εργαζομένων της ΕΥΑΘ, με τη συμπαράσταση και κινητοποίηση μερίδας των πολιτών. Ανάμεσα στις κινητοποιήσεις αυτές συστάθηκε η Κίνηση 136 που προέταξε ένα διαφορετικό μοντέλο διαχείρισης, όπου οι πολίτες ανά υδρόμετρο θα κατέχουν μία “μετοχή” της ΕΥΑΘ, ουσιαστικά δηλαδή μία ψήφο στις αποφάσεις, που θα παίρνονται μέσα από συνεταιρισμούς ανά γειτονιά. Η συνεταιριστική πρόταση αγοράς της ΕΥΑθ από την Κίνηση 136 απορρίψθηκε από το ΤΑΙΠΕΔ χωρίς αιτιολογία. Ο πρόεδρος της ΕΥΑΘ, κ. Νίκος Παπαδάκης, σε συνέντευξή του που μας παραχώρησε για το ντοκιμαντέρ Σταγώνες, χαρακτήρησε την πρόταση της Κ136 ως “επαναστατική γυμναστική”.
Ταυτόχρονα, οι εργαζόμενοι κινήθηκαν νομικά ζητώντας την ακύρωση της μεταφοράς των μετοχών της ΕΥΑΘ στο ΤΑΙΠΕΔ. Σύμφωνα με δημοσιεύματα πριν από λίγους μήνες, το ΣτΕ έκρινε παράνομη την μεταβίβαση αυτή. Παρόλα αυτά, η επίσημη απόφαση δεν έχει ανακοινωθεί και η κυβέρνηση έχει δώσει άτυπη “γραμμή” να επισπευθούν οι διαδικασίες πώλησης.
Τότε, τον λόγο πήραν οι πολίτες.
Δημοψήφισμα
Το δημοψήφισμα για το νερό ήταν πάγιο αίτημα του συντονιστικού SOSτε το νερό, που δημιουργήθηκε το 2012 με πρωτοβουλία του σωματείου εργαζομένων και τη συμμετοχή δήμων, θεσμικών φορέων, αλλά και κινημάτων όπως η Κ136. Όμως το δημοψήφισμα δεν προχωρούσε, παρόλη την εκφρασμένη στήριξη των δήμων σε αυτό. Αιτία το γεγονός ότι έλειπαν τα σχετικά προεδρικά διατάγματα που όριζε ο νόμος, που κατά τα άλλα προβλέπει το δημοψήφισμα, με αποτέλεσμα αυτό να μην μπορεί θεσμικά να υλοποιηθεί. Τελικώς, και ύστερα από μεγάλες πιέσεις που ασκήθηκαν από τα κάτω, στις αρχές του 2014 οι δήμοι συναίνεσαν στη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος και συμφώνησαν να παράσχουν τους εκλογικούς καταλόγους στους εθελοντές των κινημάτων προκειμένου να διεξαχθεί, άτυπα μεν, αλλά με ουσιαστική νομιμοποίηση και εγκυρότητα το πολυπόθητο δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα οργανώθηκε και υλοποιήθηκε από πληθώρα κινηματικών φορέων καθώς και από ανοιχτές συνελεύσεις πολιτών που έδρασαν ανεξάρτητα, με την υποστήριξη των δήμων – και όχι υπό την αιγίδα κάποιου μοναδικού φορέα/συντονιστικού όπως έχει λανθασμένα ειπωθεί. Ο κατακερματισμός αυτός των πρωτοβουλιών αντί να φέρει διάσπαση και αποτυχία στο εγχείρημα, όπως πολλοί ορθώς φοβήθηκαν, δημιούργησε μια εποικοδομητική άμιλα που έφερε θετικά αποτελέσματα.
Βλέποντας η κυβέρνηση ότι το δημοψήφισμα προχωρά, σε μια κίνηση πανικού προσπάθησε να το απαγορεύσει. Έτσι, το Σάββατο 17 Μαΐου, μια μέρα πριν το δημοψήφισμα, ο υπουργός εσωτερικών Γιάννης Μιχελάκης έστειλε στους δήμαρχους της περιοχής, στους υπουργούς Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης καθώς και στην εισαγγελία εγκύκλιο με την οποία καλεί τις αρμόδιες αρχές να παρέμβουν προκειμένου να “εξακριβώσουν όλες τις αξιόποινες πράξεις” και ζητά την επ αυτοφώρο σύλληψη όλων όσοι κάνουν χρήση των εκλογικών καταλόγων. Η κίνηση αυτή είχε σκοπό να φοβίσει τους συμμετέχοντες εθελοντές, πολλοί εκ των οποίων είναι δημόσιοι υπάλληλοι και θα κινδύνευαν να χάσουν τη θέση τους – μιας και η κυβέρνηση έχει ήδη φροντίσει να ψηφίσει νόμο που πάει όσους δημοσίους υπαλλήλους διωχθούν ποινικά, ακόμη και πριν τη δίκη τους και χωρίς να υπάρχει καταδίκη. Όμως, τελικά ο εκφοβισμός είχε τα αντίθετα αποτελέσματα καθώς οι Δήμαρχοι που είχαν αναλάβει να στηρίξουν τη διαδικασία θεώρησαν “προσβλητικό” το έγγραφο που απαξιώνει την τοπική αυτοδιοίκηση. Έτσι, αποφάσισαν το δημοψήφισμα να γίνει κανονικά, οι κάλπες να στηθούν έξω από τις αυλές των σχολείων αντί να στηθούν μέσα στις αυλές, και να χρησιμοποιηθούν οι ονομαστικοί κατάλογοι των δημοτολογίων.
Το μήνυμα των πολιτών
Το δημοψήφισμα διεξήχθη κανονικά στις 18 Μαΐου έξω από τα εκλογικά κέντρα σε κάλπες που είχαν στηθεί και υποστηριχτεί από πλήθος εθελοντών – πάνω από 1500. Η καταμέτρηση των ψηφοδελτίων έγινε στην “αίθουσα νερού” του δημαρχείου, με τη συμμετοχή μελών του δικηγορικού συλλόγου καθώς και παρατηρητών από το εξωτερικό που παραβρέθηκαν για να ενισχύσουν την εγκυρότητα της διαδικασίας (συνδικαλιστές, μέλη της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνδικάτων Δημοσίων Υπηρεσιών (EPSU), μέλη ευρωπαϊκών οργανώσεων κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού, κ.α.). Στο δημοψήφισμα ψήφισαν 218.508 πολίτες, οι 213.508 (98,04%) κατά της ιδιωτικοποίησης, και 4.278 (1,96%) υπέρ, ενώ βρέθηκαν και 216 λευκά/ άκυρα. Μεγάλη σημασία για την εγκυρότητα του δημοψηφίσματος και τη νομιμοποίησή του έχει η συμμετοχή των ψηφισάντων στις δημοτικές εκλογές. Συνολικά, ψήφισαν
218.508 πολίτες από τους περίπου 428.046 που ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές, δηλαδή ποσοστό περίπου 51%. Αυτό το ποσοστό, εκτός του ότι θεωρείται έγκυρο και με το παραπάνω (π.χ στη Γερμανία θεωρήθηκε έγκυρο το “Όχι” των πολιτών στο δημοψήφισμα με τη συμμετοχή του 25% των πολιτών), είναι και εντυπωσιακό δεδομένου ότι εμποδίστηκε με κάθε τρόπο από την κυβέρνηση και πραγματοποιήθηκε μέσω της εθελούσιας οργάνωσης και συμμετοχής των πολιτών. Να σημειωθεί εδώ ότι σε μερικά (λίγα) εκλογικά κέντρα δεν κατέστη δυνατόν να στηθούν κάλπες, ενώ στους δήμους Ωραιοκάστρου και Δέλτα μπήκαν κάλπες στα 8/17 και 9/11 κέντρα αντίστοιχα. Αυτό το δεδομένο, σε συνδυασμό με τη μικρή χρονικά οργάνωση (ξεκίνησε τον Μάρτη, συγκεκριμένα ανακοινώθηκε στο ευρύ κοινό κατά την πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ Σταγώνες στη Θεσσαλονίκη) και τον εκφοβισμό του κ. Μιχελάκη τελευταία στιγμή, δίνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην κυβέρνηση: ΟΧΙ στην ιδιωτικοποίηση του νερού.
Και τώρα τι;
Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση θα αγνοήσει επιδεικτικά το αίτημα των πολιτών και θα προχωρήσει στο ξεπούλημα του νερού, του πιο πολύτιμου αγαθού, σε ιδιώτες. Αυτές είναι άλλωστε και οι μνημονιακές δεσμεύσεις της σε σχέση με όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και παροχές στην Ελλάδα. Όμως, εμείς γνωρίζουμε από την εμπειρία των ιδιωτικοποιήσεων στο εξωτερικό ότι, ύστερα από μερικά χρόνια ιδιωτικοποίησης, οι πολίτες ζητούν και πετυχαίνουν την επιστροφή των δικτύων πίσω στους δήμους, καθώς οι ιδιωτικές εταιρείες ουσιαστικά επιδίδονται σε ένα “πλιάτσικο”: απορροφούν τα κέρδη, αυξάνοντας τις τιμές, και δεν επενδύουν σε καμία μελλοντική υποδομή, για όσο καιρό “τις παίρνει” να το κάνουν, και μετά εκδιώχνονται έχοντας στην τσέπη τους μεγάλα κέρδη. Συχνά μάλιστα ζητούν πολλά εκατομμύρια για να φύγουν, καθώς έχουν υπογράψει ρήτρες εξασφάλισης διαφυγόντων κερδών… Η ίδια η Suezέχει κατηγορηθεί για χρηματισμό κρατικών λειτουργών στην Grenobleτης Γαλλίας: οι τελευταίοι φυλακίστηκαν, η εταιρεία απλώς προχώρησε στην αφαίμαξη του δικτύου μιας άλλης χώρας.
Συνεπώς, το ερώτημα παραμένει: τι θα κάνουν οι πολίτες μετά το δημοψήφισμα; Θα αρκεστούν σε αυτό εφαπιόμενοι στις φρούδες ελπίδες σεβασμού του από την κυβέρνηση ή θα προχωρήσουν στη δυναμική διεκδίκηση της εξεφρασμένης βούλησής τους; Τα μηνύματα που παίρνουμε λένε πως το δημοψήφισμα δεν είναι παρά η αρχή σε μια σειρά δυναμικών ενεργειών προκειμένου να μην πωληθεί η ΕΥΑΘ, που μπορεί να φτάσουν και στην άρνηση πληρωμής των λογαριασμών. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάει κανείς πως η ΕΥΑΘ είναι ήδη μερικώς ιδιωτικοποιημένη, καθώς την λειτουργεί στο μεγαλυτερο μέρος της ο “εθνικός μας εργολάβος”: ο Άκτωρας. Συνεπώς, η συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή την Κ136 είναι περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ: ποιο είναι το μοντέλο διαχείρισης του κοινού αγαθού, του νερού, που θα προκρίνουν οι πολίτες;