Tου Θανάση Καμπαγιάννη
Το ζήτημα της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί έχει δημιουργήσει αντιδράσεις και φόβους για το καθεστώς και την ασφάλειά της ως διεθνούς μνημείου, με δεδομένο κιόλας ότι αυτό έχει αναγνωριστεί ως τέτοιο με τη διεθνή σύμβαση της UNESCO το 1972, την οποία η Τουρκία έχει κυρώσει. Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, σε ανακοίνωσή του, έχει εξηγήσει αναλυτικά τα ζητήματα που τίθενται για το μνημείο (στο οποίο ειρήσθω εν παρόδω γίνονται θρησκευτικά τελετουργικά ήδη από το 2016). Προφανώς ο Ερντογάν παίζει εδώ ένα πολιτικό παιγνίδι, απευθυνόμενος εσωτερικά στην εκλογική του βάση και εμφανιζόμενος διεθνώς ως πολιτικός ηγέτης του ισλαμικού κόσμου.
Ωστόσο, όποιος επιθυμεί το καλό του μνημείου, δεν πρέπει να πατήσει την πεπονόφλουδα της έντασης και να μετατρέψει ένα πολιτικό παιγνίδι σε μια ελληνοτουρκική διαμάχη, κάτι που ήδη συμβαίνει και μάλιστα από ανώτατους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Όταν για παράδειγμα ακούει κανείς τον Βορίδη (φευ, υπουργό) να ζητάει ως “αντίποινα” το κλείσιμο του μουσείου του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, καταλαβαίνει πόσο εύκολο είναι να εκτραχυνθεί η κατάσταση σε εθνικιστικές ακρότητες και τραγωδίες (θυμίζω ότι το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης που έγινε γνωστό ως Σεπτεμβριανά το 1955 ξεκίνησε με μια τέτοια αφορμή – ως πρώην γραμματέας της νεολαίας ΕΠΕΝ ο Βορίδης ξέρει από προβοκάτσιες).
Και κάτι ακόμα, επειδή περισσεύουν αυτές τις μέρες οι ευκολίες, όσον αφορά το ζήτημα της νομιμότητας της απόφασης του Τούρκου προέδρου. Ο Ερντογάν έχει προσφυώς θωρακίσει το διάταγμά του με μια απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Η απόφαση αυτή εκμεταλλεύεται τον νομικό γόρδιο δεσμό που έχει ιστορικά δημιουργήσει η εμφάνιση των εθνικών κρατών στα ζητήματα ιδιοκτησίας που ανάγονται στις προνεωτερικές αυτοκρατορίες (Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά κι εμείς εδώ έχουμε προβλήματα ακόμα και με χρυσόβουλα του Βυζαντίου και τις γνωστές μονές που τα διεκδικούν).
Έτσι, η απόφαση του Τουρκικού ΣτΕ επικαλείται το γεγονός ότι η Αγία Σοφία ανήκε στο μουσουλμανικό βακούφι του Μωχάμετ του Πορθητή – καταλογογραφημένη μάλιστα ρητά ως “τζαμί” – και ότι η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου του Κεμάλ το 1935 έθιξε το δικαίωμα του βακουφίου στην ιδιοκτησία. Το πράγμα δυσκολεύει περισσότερο, καθώς η απαίτηση του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου – αλλά και των άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων της γειτονικής χώρας, Αρμένηδες, Εβραίοι, κλπ – είναι η αναγνώριση της ιδιοκτησίας των βακουφίων. Μάλιστα έχουν υπάρξει προσφυγές στο ΕΔΔΑ, που έχουν δικαιώσει κάποιους αιτούντες.
Η πολύχρονη αυτή πίεση – σε συνδυασμό με τις διαπραγματεύσεις εισόδου της Τουρκίας στην ΕΕ – σήμαναν την ψήφιση νόμου από την Τουρκία, του 5737/2008, όπου δειλά αναγνωρίζονται κάποια δικαιώματα ιδιοκτησίας, με κάποια ακίνητα να αποδίδονται πχ σε Ίμβριους, κλπ (παρόμοιος νόμος ψηφίστηκε στην Ελλάδα, ο 3647/2008, μιας και εμείς εδώ έχουμε τα μουσουλμανικά βακούφια της μειονότητας της Θράκης και τα γνωστά θέματα με τον μουφτή).
Έτσι, σε μια μοναδική ιστορική παραδοξότητα, το τουρκικό ΣτΕ κάνει χρήση όλων αυτών των εξελίξεων (νόμος 2008, αποφάσεις ΕΔΔΑ, ιδιοκτησία Αγίας Σοφίας από το μουσουλμανικό βακούφι, κλπ) ώστε να ακυρώσει την υπουργική απόφαση του 1935. Όσες και όσοι σπεύδουν να μιλήσουν για προσφυγή στο ΕΔΔΑ, πρέπει να καταλάβουν ότι η επιχειρηματολογία που θα χρησιμοποιηθεί θα έρθει αναγκαστικά σε σύγκρουση με όλα όσα υποστηρίζει το Ελληνόρθόδοξο Πατριαρχείο – και η ελληνική εξωτερική πολιτική, λέω εγώ – επί δεκαετίες. Άντε τώρα να τα σκεφτείς όλα αυτά αν έχεις διατελέσει πρώην γραμματέας της νεολαίας της ΕΠΕΝ…
Τέλος, αν το ελληνικό κράτος καθώς και νομικά πρόσωπα της ελληνικής έννομης τάξης σκοπεύουν να ασχοληθούν με την υπεράσπιση της Αγίας Σοφίας ως πολιτιστικού μνημείου της ανθρωπότητας, θα βοηθούσε πολύ στη σχετική επιχειρηματολογία αν υπήρχε στην Αθήνα ένα νόμιμο, κανονικό τζαμί (όχι τα γνωστά υπόγεια γκαράζ), για το οποίο ακούμε εδώ και 20 χρόνια. Όπως και να το κάνουμε, είναι και λίγο ρεζιλίκι να βγαίνει ο Ερντογάν και να λέει ότι υπάρχουν 400 εκκλησίες και συναγωγές εν λειτουργία στην Τουρκία και να περνάμε κάτω από αυτόν τον πήχυ…