«Το μεγάλο το κακό είναι που οι Ρωμιοί… δεν πιάνουνε κοντύλι, δεν πιάνουνε μήτε βιβλίο στο χέρι τους!». Με αυτά τα λόγια, ο Αργύρης Εφταλιώτης μοιράζεται την αγωνία του με τον φίλο του Αλέξανδρο Πάλλη, στον οποίο αφιερώνει το βιβλίο «Η Μαζώχτρα και άλλες ιστορίες». «Εννοώ το διάβασμα το συστηματικό, ταναπόφευγο, το φυσικό εκείνο το κόλλημα της ψυχής με το βιβλίο…».
Εναν αιώνα αργότερα, η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να μη διακρίνεται για τη φιλαναγνωσία της, έτσι για το μεγαλύτερο μέρος του κοινού το πρώτο «ανέβασμα» της «Μαζώχτρας» στο θέατρο (από μια… συμπτυγμένη εκδοχή της ομάδας που το 2011 μας μύησε στους «Χαλασοχώρηδες» του Παπαδιαμάντη) ισοδυναμεί με μια μικρή αποκάλυψη. Εκ πρώτης όψεως μια ιστορία έρωτα με φόντο τους ελαιώνες της Κρήτης, η νουβέλα δεν αργεί να εξελιχθεί σε κάτι βαθύτερο: μια πραγματεία για την τάση μας να υιοθετούμε άκριτα ανεπιβεβαίωτες φήμες, καταδικάζοντας τον «ξένο» για οτιδήποτε διαταράσσει την κανονικότητά μας.
Στο νέο τους εγχείρημα, ο σκηνοθέτης Κώστας Παπακωνσταντίνου και οι ηθοποιοί Θοδωρής Θεοδωρίδης, Αγγελική Μαρίνου και Δημοσθένης Ξυλαρδιστός τελειοποίησαν τη μέθοδο που «δούλεψε» τόσο καλά στους «Χαλασοχώρηδες»: αποφεύγοντας τη χρήση αφηγητή και διατηρώντας ατόφιο το κείμενο και το ιδίωμα του δημοτικιστή Εφταλιώτη, ερμηνεύουν εναλλάξ τους ήρωες και μετατρέπουν ένα έργο ηλικίας 115 ετών σε μια ολοζώντανη, επίκαιρη παράσταση, όπου το κωμικό συνυπάρχει με το τραγικό. «Θεώρησα ότι το συγκεκριμένο κείμενο θα μας έδινε τη δυνατότητα αφενός να πούμε κάτι στο κοινό (που είναι το σημαντικότερο για μένα) και αφετέρου να εξελίξουμε τη φόρμα που ξεκινήσαμε με τους “Χαλασοχώρηδες”», αναφέρει ο σκηνοθέτης.
Η όμορφη μαζώχτρα Ασήμω πλέει σε πελάγη ευτυχίας όταν ο Πανάγος, το αρχοντόπουλο, δηλώνει ότι θα την παντρευτεί. Οταν αθετεί την υπόσχεσή του, εκείνη αποφασίζει να πάρει εκδίκηση, χωρίς να αντιλαμβάνεται τι αντίκτυπο μπορεί να έχουν οι διαδόσεις της στη ζωή του χωριού. Καθώς η ώς τότε φιλειρηνική κοινότητα χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα, με τους χριστιανούς να κατηγορούν τους μουσουλμάνους και αντιστρόφως, ο θεατής αυθόρμητα αναζητάει ενόχους, αλλά ο συγγραφέας δεν του προσφέρει αυτή την ικανοποίηση. «Η μαζώχτρα απλώς ξεγυμνώνει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι συγχωριανοί της.
Θα μπορούσαν να εμπιστευτούν ο ένας τον άλλο και να δουν τα πράγματα λογικά», υπογραμμίζει ο Αγγελική Μαρίνου. «Ο καθένας έχει ένα μερίδιο ευθύνης», συμπληρώνει ο Θοδωρής Θεοδωρίδης. Για τον Δημοσθένη Ξυλαρδιστό, η Ασήμω ήξερε ότι η στρατηγική της θα πετύχει επειδή και η ίδια θα συμπεριφερόταν με τον ίδιο τρόπο αν βρισκόταν «στην αντίθετη θέση. Γιατί είναι κι εκείνη μέσα σε αυτήν την κοινωνία».
Η ρίζα του κακού
Aπό την πλευρά του, ο Κώστας Παπακωνσταντίνου επισημαίνει ότι «στην ιστορία που εμείς αφηγούμαστε, κεντρικός ήρωας είναι όλο το χωριό». Η «ρίζα του κακού» δεν είναι μεμονωμένα άτομα, αλλά οι κοινωνικές «δομές και οι αξίες», επομένως η όποια αλλαγή μπορεί να επέλθει μόνο ως αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας. Οι αχανείς αστικές κοινωνίες τού σήμερα μοιάζουν διαφορετικές από το χωριό που περιγράφει ο συγγραφέας, αλλά οι ροπές του ανθρώπου παραμένουν ίδιες – μια ματιά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αρκεί για να το επιβεβαιώσει.
«Ο Εφταλιώτης γράφει μια ιστορία μέσα από την οποία, στη δική του εποχή, θεωρούσε πως οι συμπατριώτες του μπορούσαν να γίνουν σοφότεροι», προσθέτει ο σκηνοθέτης. Αντίστοιχα, ελπίδα της ομάδας είναι πως οι θεατές φεύγουν αναλογιζόμενοι «όχι αν η Ασήμω ή ο Πανάγος ήταν καλοί ή κακοί, αλλά πού βρίσκεται η ρωγμή στους κανόνες, στην ηθική αυτής της κοινωνίας».
Η «Μαζώχτρα» συνεχίζεται Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο «Μικρό Γκλόρια».