Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε ως «πανδημία» την εξάπλωση του κορονοϊού, που ήδη έπληξε βαριά ιδιαίτερα την επαρχία Γιουχάν της Κίνας, αλλά και τη Λομβαρδία της γειτονικής Ιταλίας, προκαλώντας δικαιολογημένη ανησυχία στους πολίτες όλης της Ευρώπης και ιδιαίτερα της χώρας μας. Οπωσδήποτε πρέπει να ληφθούν σοβαρά και αναλογικά μέτρα προστασίας του πληθυσμού, τόσο ατομικά, όσο και ιδιαίτερα, για την έκτακτη και γενναία στήριξη των δημόσιων υγειονομικών συστημάτων και του προσωπικού τους, που έχουν χτυπηθεί βαριά από τη γενικευμένη χρόνια επίθεση λιτότητας, σε όλο τον κόσμο, ειδικά την τελευταία δεκαετία.
Αντ’ αυτού, εντείνονται μέτρα «γενικής καραντίνας» με βαριές, ίσως ανυπολόγιστες επιπτώσεις για τη ζωή, την εργασία και τις ελευθερίες και τα οποία λειτουργούν ήδη ως θρυαλλίδα για το ξέσπασμα μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που κυοφορείται εδώ και καιρό.
Στην επιστημονική κοινότητα, όμως, υπάρχουν και άλλες φωνές που προτείνουν άλλους δρόμους αντιμετώπισης της επιδημίας.
Μια τέτοια φωνή παρουσιάζει σήμερα το kommon, αναδημοσιεύοντας τμήματα από συνέντευξη, στο έγκυρο γερμανικό περιοδικό Ντερ Σπίγκελ (Der Spiegel), του κοινωνιολόγου και γιατρού Άλφονς Λάμπις (Alfons Labisch), ομότιμου καθηγητή της Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ξένων Σπουδών του Πεκίνου, καθηγητή της Ιστορίας της Ιατρικής και διευθυντή (μέχρι την πρόσφατη συνταξιοδότησή του) του Ινστιτούτου Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Heinrich Heine, στο Ντίσελντορφ. Το βιβλίο του «Homo Hygienicus – Υγεία και Ιατρική στη Σύγχρονη Εποχή» θεωρείται πρότυπο έργο, όπως σημειώνει το περιοδικό.
Η συνέντευξη δόθηκε στον δημοσιογράφο Φίλιπ Λέβε (Philipp Löwe), στις 4 Μαρτίου 2020.
«Είναι ο φόβος μπροστά στο άγνωστο»
SPIEGEL: Καθηγητά Labisch, πότε ήταν η τελευταία φορά που βρεθήκατε στην Κίνα;
Labisch: Η τελευταία φορά που ήμουν στην Κίνα ήταν τον περασμένο Σεπτέμβριο και θα έπρεπε να είχα ταξιδέψει ξανά εκεί στις αρχές του τρέχοντος πανεπιστημιακού εξαμήνου. Αλλά όλα ακυρώθηκαν.
SPIEGEL: Τι θα ακολουθήσει στη συνέχεια, περιμένετε να ηρεμήσει η κατάσταση στην Κίνα;
Labisch: Ειλικρινά, θα είχα πετάξει προς την Κίνα, αλλά η Air China δεν πετάει. Αυτή είναι η πρώτη επισήμανση. Η δεύτερη είναι ότι είμαι σε στενή επαφή με τους φίλους και τους συναδέλφους μου στο Πεκίνο. Μου λένε ότι είναι αδύνατο να κάνω κάτι εκεί. Πρέπει να μπεις σε καραντίνα για 14 ημέρες. Το πανεπιστήμιο είναι ερμητικά σφραγισμένο. Οι συνάδελφοι που ζουν στην πανεπιστημιούπολη δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν το διαμέρισμά τους. Κάθε τρίτη μέρα μπορούν να αγοράσουν μόνον τα απαραίτητα. Όταν φεύγουν από το σπίτι τους -φυσικά με μάσκα- ο πυρετός μετράται, το ίδιο και όταν επιστρέφουν. Διαφορετικά, όλοι κάθονται στο διαμέρισμά τους για εβδομάδες.
SPIEGEL: Αυτά τα μέτρα σάς φαίνονται λογικά ή υπερβολικά;
Labisch: Εδώ ερχόμαστε στο κέντρο του θέματος. Ο διάσημος υγιεινολόγος Max von Pettenkofer, ως απάντηση στην επιδημία χολέρας της δεκαετίας του 1850, είχε δηλώσει: «Καμία επιδημία δεν μπορεί να είναι τόσο κακή ώστε εξ αιτίας της να μπορεί να διακόπτεται η επικοινωνία των πολιτών».
Αυτό σημαίνει ότι οι βασικές προϋποθέσεις για την κοινωνική ζωή πρέπει να διατηρούνται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και τα μέτρα υγείας δεν πρέπει να εμποδίζουν την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων ή να αποτρέπουν την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.
Αυτό που κάνουν οι Κινέζοι ήταν αναμενόμενο για μένα: όλα μπλοκάρονται. Είναι αποτέλεσμα μιας παράδοσης αυταρχικής κανονικότητας πολλών χιλιετηρίδων.
SPIEGEL: Θα ήταν αδιανόητο στη Γερμανία;
Labisch: Αυτό που κάνουμε εδώ είναι μια σύγχρονη στρατηγική «Surveillance-and-Containment», δηλαδή παρακολούθησης και περιορισμού. Εκεί που βρισκόμαστε επί του παρόντος στη Γερμανία είναι ένα επίπεδο ελέγχου της δημόσιας νόσου. Εδώ βρισκόμαστε.
SPIEGEL: Υπήρξαν παρόμοιες καταστάσεις στο παρελθόν όπου να έχουν τεθεί μπροστά στην ανθρωπότητα παρόμοιες προκλήσεις;
Labisch: Αυτό που βιώνουμε τώρα μπορεί να εντοπιστεί και ιστορικά. Δηλαδή, ξαφνικά, άνθρωποι που έχουν αρρωστήσει χωρίς να φταίνε, να αντιμετωπίζονται ως οι υπεύθυνοι. Πρόκειται για αταβιστικές αντιδράσεις (σ.σ. τάσεις επαναφοράς σε τρόπους σκέψης και δράσης μιας προηγούμενης εποχής) -και μπορούν πραγματικά να παρατηρηθούν σε κάθε επιδημία.
Πρέπει να πούμε ότι αυτός ο κορονοϊός είναι σχετικά αβλαβής.
Μέχρι στιγμής, μόνο το 2020, έχουμε περίπου 18.000 περιστατικά γρίπης στη Γερμανία. Ο αριθμός των αποδεδειγμένων θανάτων από τη γρίπη είναι περίπου 200.
Η λεγόμενη «περίσσεια θνητότητας» είναι πολύ υψηλότερη (σ.σ., από τον κορονοϊό), πιθανώς από μισό έως ένα τοις εκατό των πασχόντων. Λίγοι μιλούν για αυτό.
SPIEGEL: Πώς εξηγείτε αυτές τις σκληρές αντιδράσεις;
Labisch: Κανείς δεν μιλάει για την καθημερινή δυστυχία, όλοι μιλάνε για το εντυπωσιακό: είναι ο φόβος του άγνωστου.
Πότε ήταν η τελευταία φορά που είχαμε μια τέτοια κατάσταση; Ίσως με τον ιό SARS, το 2003 ή με τη γρίπη των χοίρων H1N1, το 2009 – 10. Ωστόσο, με τον ιό H1N1 είχαμε περίπου 230.000 περιστατικά και 250 τεκμηριωμένους θανάτους μόνο στη Γερμανία.
Ο αριθμός των μη διαπιστωμένων περιστατικών μπορεί να ήταν σημαντικά υψηλότερος. Τότε στη Γερμανία -εκτός από το Ντίσελντορφ- κάναμε λίγα πράγματα για περιορισμό.
Η επιδημία του H1N1 προήλθε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά κανείς δεν ζήτησε να τιμωρηθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
«Ο κόσμος ψάχνει έναν ένοχο»
SPIEGEL: Πιστεύετε εν προκειμένω ότι ο ρατσισμός παίζει επίσης ρόλο;
Labisch: Στο σημερινό πλαίσιο, ο ρατσισμός μπορεί να μην είναι η σωστή λέξη. Η Κίνα είναι ο σάκος του μποξ που όλοι θέλουν να χτυπήσουν: Η Κίνα είναι μόδα.
Σήμερα, όπως και συχνά στο παρελθόν, ένοχος είναι ο «Άλλος» στην καθημερινή ζωή: οι Εβραίοι στον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα ή οι Κινέζοι στη μαλαϊκή Νοτιοανατολική Ασία. Αναζητούμε έναν ένοχο. Ωστόσο, στη σύγχρονη ιατρική δεν υπάρχει η έννοια της ενοχής.
SPIEGEL: Παλιότερα υπήρχε αυτό;
Labisch: Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Αυτά τέθηκαν υπό έλεγχο από τη στιγμή που ειπώθηκε: Το Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα είναι ασθένεια και δεν έχει καμία σχέση με την ενοχή. Ας πάρουμε για παράδειγμα την επιδημία της σύφιλης μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: Οι άνθρωποι που είχαν πληγεί, αντιμετωπίστηκαν από τους θεράποντες γιατρούς, αλλά χωρίς όνομα. Οι «δίχως όνομα» περιπτώσεις εντοπίστηκαν για να αποκτηθεί μια ευρύτερη γνώση της επιδημίας. Ταυτόχρονα, οι άρρωστοι βοηθήθηκαν δωρεάν. Κι έτσι στη συνέχεια έρχονταν οικειοθελώς.
Από αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε με ποιο τρόπο μπορούμε να παρέμβουμε ανάλογα σήμερα, καθώς αναπτύσσονται οι διαδρομές της μόλυνσης. Να γίνει αυτό που ονομάζουμε “tracing ” (σ.σ., εντοπισμός).
SPIEGEL: Στην εποχή μας, πραγματικά έχουμε πολλές πληροφορίες για τις ασθένειες και όμως, η συμπεριφορά κάποιων ανθρώπων είναι εντελώς αντίθετη με αυτές τις γνώσεις.
Labisch: Οι πληροφορίες είναι ένα μόνο μέρος του ζητήματος. Όμως μπορεί κάποιος να μην έχει υπό έλεγχο τη συναισθηματική συμπεριφορά του. Υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται προσωπικά και εκδηλώνουν αυτόν τον φόβο επιθετικά. Πάρτε την περίφημη αναφορά του Heinrich Heine (σ.σ. μεγάλος γερμανός ποιητής και επαναστάτης, φίλος του Μαρξ) για τις συνθήκες στο Παρίσι με την επιδημία χολέρας του 1831: Άνθρωποι σκοτώνονταν στο δρόμο μόνο και μόνο επειδή κάποιοι υποψιάζονταν ότι είχαν χολέρα. […]
«Αυτός ο ιός μας χρησιμοποιεί»
SPIEGEL: Αν θέλαμε να υπάρξει ανά πάσα στιγμή επαρκής κοινωνική υγιεινή, ποια θα ήταν η σωστή επιλογή για την εποχή μας;
Labisch: Να συνεχίσουμε να προχωρούμε στην έρευνα για τις μολυσματικές ασθένειες. Πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε ότι τα μικρόβια είναι ζωντανά όντα. Είμαστε επομένως σε μόνιμη μάχη με άλλα έμβια όντα που αγωνίζονται για τη ζωή τους όσο κι εμείς. Ο κορονοϊός «μας χρησιμοποιεί» για να κρατηθεί ζωντανός και να πολλαπλασιαστεί. Μια επιδημία λαμβάνει χώρα μεταξύ των πρωτόζωων, των βακτηρίων και των ιών, των βιολογικών και κοινωνικών συνθηκών και των ανθρώπων, στο περιβάλλον διαβίωσης τους.
SPIEGEL: Είναι όμως επιθυμητό ένα περιβάλλον αποστειρωμένο από τα διάφορα είδη ζωής;
Labisch: Ένας φίλος μικροβιολόγος είπε κάποτε: Οι άνθρωποι υπάρχουν για να μεταφέρουν τα βακτηρίδια που υπάρχουν μέσα και πάνω και γύρω τους. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς βακτηρίδια. Τα εντερικά βακτηρίδια, για παράδειγμα, παρεμβαίνουν ενεργά στο μεταβολισμό μας.
Και γνωρίζουμε από τις συγκρίσεις με τα παιδιά στην DDR (σ.σ., Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας), που τριγύριζαν γύρω από τους βρεφονηπιακούς σταθμούς με μύξες, ότι είχαν σημαντικά λιγότερες αλλεργίες από τα παιδιά της Δύσης που είχαν υποβληθεί σε εξαντλητικό αντιβιοτικό καθαρισμό.
Ο άνθρωπος, το παιδί, πρέπει να ζει στη βρωμιά σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής του για να είναι σε θέση να συνυπάρχει με όλα τα είδη των μικροβίων. Συνεπώς, είναι καλύτερο να βρίσκεσαι σε επαφή με τα ζώα και την κοπριά τους σε ένα αγρόκτημα.
SPIEGEL: Είπατε αρχικά ότι θα είχατε πετάξει στην Κίνα αν είχε πραγματοποιηθεί η πτήση. Ποιοι θα ήταν οι προσωπικοί σας κανόνες υγιεινής;
Labisch: Πρώτον, θα διατηρούσα τα χέρια καθαρά, δεύτερον θα ερχόμουν σε όσο το δυνατόν λιγότερη σωματική επαφή με άλλους, τρίτον, φτάρνισμα οπωσδήποτε στον αγκώνα, τέταρτον, δεν θα πήγαινα σε πολύ κλειστούς χώρους ή σε συναντήσεις όπου υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι.
Κατά τα άλλα θα ζούσα κανονικά.