Της Βάννας Σφακιανάκη
Τον Οκτώβριο του 2023 γράφαμε για την ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ – Κύπρος – Ελλάδα, μέσω Κρήτης: «Τον Απρίλιο του 2022 έγινε μια από τις πολλές τριμερείς Συνόδους των υπουργών Ενέργειας Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΥΠΕΝ οι τρεις υπουργοί συζήτησαν –μεταξύ άλλων– για το «εμβληματικό έργο» EuroAsia Interconnector, την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Όπως σχολιάστηκε τότε στο energypress, «είναι η πρώτη φορά σε υπουργική συνάντηση των υπουργών Ενέργειας των τριών χωρών κατά την οποία θα συμμετέχουν και εταιρείες».»[1] Πράγματι, το συνολικό έργο της διασύνδεσης είχε προωθήσει, ως «έργο κοινού ενδιαφέροντος», ιδιωτική κυπριακή εταιρεία και όχι η κυπριακή Κυβέρνηση. Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) εκτελούσε ήδη το τμήμα Κρήτη-Αττική κι αυτό εν μέσω πολλών αντιδράσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ της κυπριακής ιδιωτικής εταιρείας, των Ευρωπαϊκών και Ελληνικών Αρχών και, βέβαια, τον ΑΔΜΗΕ, που κατέληξε θετικά για την ελληνική πλευρά. Στη συνέχεια ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε συνολικά ως project promoter την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ, μετά από συμφωνία με την ιδιωτική εταιρεία EuroAsia Interconnector[2] και η διασύνδεση μπήκε σε φάση κατασκευής με φορέα υλοποίησης την εταιρεία ειδικού σκοπού, θυγατρική του ΑΔΜΗΕ, με την επωνυμία Great Sea Interconnector.[3]
Ποιος πληρώνει;
Με την αρχική συμφωνία των ρυθμιστικών αρχών ΡΑΕΚ και ΡΑΕ (2017) το κόστος για τη διασύνδεση Κύπρου – Κρήτης υπολογίστηκε στα 1.57 δισ. ευρώ, ενώ είχαν διασφαλισθεί ευρωπαϊκοί πόροι ύψους 657 εκατ. ευρώ, μέσω του προγράμματος «Ενώνοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility).
Το υπόλοιπο θα αποπλήρωναν οι καταναλωτές, κατά 63% στην Κύπρο και κατά 37% στην Ελλάδα, καθώς κρίθηκε πως το έργο εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο το κυπριακό ηλεκτρικό σύστημα, αίροντας την απομόνωσή του, αυξάνοντας την ασφάλεια και την ευστάθεια του και επιτρέποντας την ανάπτυξη πολύ περισσότερης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 2023 η απόφαση επικαιροποιήθηκε και το κόστος κατασκευής αναθεωρήθηκε από 1.57 εκατ. στα 1.94 δισ. ευρώ.
Τον Φεβρουάριο του 2024 το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου, επιβεβαίωσε μεν την πρόθεση της Κυπριακής Δημοκρατίας να συμμετάσχει στην εταιρεία κατασκευής του έργου με 100 εκατ. ευρώ, αλλά υπό την προϋπόθεση να γίνει μελέτη κόστους – οφέλους που θα αξιολογηθεί από τις ρυθμιστικές αρχές ΡΑΕΚ και ΡΑΕ και, ενδεχομένως, να ληφθεί νέα απόφαση, για τον επιμερισμό του κόστους μεταξύ των καταναλωτών των δύο χωρών.[4] Αυτό αποτελεί, από τότε, σημείο έντονης τριβής, όπως επίσης και η απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής της Κύπρου (ΡΑΕΚ) να απορρίψει το αίτημα του ΑΔΜΗΕ για επιβολή καταβολής τελών χρήσης στους καταναλωτές από την κατασκευή (αρχές 2025) και όχι από την λειτουργία του έργου όπως ζητά η ΡΑΕΚ.[4]
…υπήρχε η εντύπωση πως το καλώδιο θα ήταν κυρίως εξαγωγικό από Κύπρο…
Σύμφωνα με το ίδιο παραπάνω άρθρο, «Αυτό που καθιστά για την κυπριακή πλευρά αναγκαία τη νέα μελέτη και πιθανόν τον νέο καταμερισμό κόστους είναι, σύμφωνα με πληροφορίες του «Φ», η έντονη άποψη πολλών παραγόντων της ενέργειας, στην Κύπρο αλλά και στην Ελλάδα, ότι από τη διασύνδεση τα οφέλη για τους παραγωγούς (πλεονάζουσας) πράσινης ενέργειας στην Ελλάδα και ευρύτερα για το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας θα είναι μεγαλύτερα -ή τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο- με τα οφέλη για τους παραγωγούς στην Κύπρο και την τοπική οικονομία, καθώς θα μπορούν να προσδοκούν σε εξαγωγές ενέργειας στην Κύπρο, αλλά αργότερα ίσως και προς Ισραήλ. Συνεπώς, οι θιασώτες αυτής της εκτίμησης κρίνουν πως δεν συντρέχουν σήμερα οι λόγοι που οδήγησαν, το 2017, στην απόφαση η αποπληρωμή του κεφαλαιουχικού κόστους να γίνει κατά 63% από τους Κύπριους καταναλωτές και κατά 37% από τους καταναλωτές στην Ελλάδα, καθώς τότε υπήρχε η εντύπωση πως το καλώδιο θα ήταν κυρίως εξαγωγικό από Κύπρο προς το ευρωπαϊκό δίκτυο.».[5]
Στην Κύπρο τίθενται κρίσιμα ερωτήματα
Ωστόσο, στη δημόσια συζήτηση που γίνεται στην Κύπρο τίθενται και άλλα πολύ σοβαρά ερωτήματα, όπως το ζήτημα της ενεργειακής εξάρτησης της Κύπρου από την Ελλάδα. «Το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου ξεκίνησε ως μια φιλόδοξη ιδέα, υπό την ονομασία EuroAsia Interconnector, με στόχο την άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου. Κι εδώ είναι που μπαίνει το πρώτο ερώτημα: άρση απομόνωσης ή ενεργειακή εξάρτηση;
Με την ενέργεια να αποτελεί για κάθε χώρα ένα ζήτημα που αγγίζει την ίδια την εθνική ασφάλεια, με τις επιπτώσεις που είδαμε πρόσφατα στη γερμανική οικονομία μετά τη διακοπή του φυσικού αερίου από τη Ρωσία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, το να εξαρτάται μια χώρα ενεργειακά -ανεξαρτήτως των όποιων δεσμών- από μια άλλη χώρα, είναι όντως η βέλτιστη λύση;».
Επίσης εκφράζεται και η ανησυχία για το ότι «το έργο που προτείνει μετ’ επιτάσεως ο ΑΔΜΗΕ, στηρίζει το ενεργειακό μέλλον της Κύπρου σε ένα καλώδιο που θα περνά μέσα από την παράνομα καθορισθείσα ΑΟΖ της Τουρκίας με τη Λιβύη. Κι αυτό, την ώρα που έχουμε ζήσει πρόσφατα την Τουρκία να παρενοχλεί και να διώχνει πλοία ερευνών στην κυπριακή ΑΟΖ.».
Μεγάλη επιφυλακτικότητα και δυσαρέσκεια εκφράζεται και για τον ΑΔΜΗΕ: «Επιπλέον, η προσπάθεια του ΑΔΜΗΕ να εξασφαλίσει τα όσα ζητά, συνοδεύεται κυρίως από απόκρυψη στοιχείων, διαστρέβλωση δεδομένων, τελεσίγραφα και άσκηση πιέσεων προς κάθε κατεύθυνση και κυρίως προς τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου, πιέσεις που φτάνουν μέχρι και τα όρια του εκβιασμού, αλλά και της απροκάλυπτης παρέμβασης στο εσωτερικό μιας άλλης χώρας.».[6]
Οι πιέσεις προς την Κύπρο κλιμακώθηκαν με προειδοποίηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι πλέον δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η χρηματοδοτική της στήριξη.[7] «Σε συνέχεια των ραγδαίων εξελίξεων με τη σύσκεψη υπό τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και το τελεσίγραφο Μανουσάκη ότι αν δεν αλλάξει η απόφαση της ΡΑΕΚ το έργο θα σταματήσει, … παρενέβησαν, σύμφωνα με πληροφορίες, οι Βρυξέλλες, ενημερώνοντας τη κυπριακή πλευρά ότι πλέον δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη η χρηματοδοτική στήριξη. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, οι Βρυξέλλες έχουν καταστήσει σαφές στη Λευκωσία ότι αν παραμείνει η απόφαση του κύπριου ρυθμιστή και δεν επιτραπεί στον ΑΔΜΗΕ να ανακτήσει μέρος του κόστους, μέσω αυξήσεων στα τέλη χρήσης συστήματος, θα χαθεί η επιδότηση των 657 εκατ. ευρώ. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, προφανώς και μπαίνουν τίτλοι τέλους για το ηλεκτρικό καλώδιο Κρήτης- Κύπρου – Ισραήλ, (Great Sea Interconnector), συνολικού προυπολογισμού κοντά στα 2 δισ ευρώ.».[8]
Πιέσεις και από το Ισραήλ
Κατά τον υπουργό Ενέργειας Γ. Παπαναστασίου, που είχε δύο φορές επαφές με ισραηλινούς αξιωματούχους για το ζήτημα αυτό, είναι και το Ισραήλ που «πιέζει και μας σπρώχνει στην υλοποίηση του έργου».[9] Σύμφωνα με παλαιότερο δημοσίευμα (Νοεμβρίου 2023) το Ισραήλ θεωρεί απαραίτητη τη διασύνδεση Ισραήλ – Κύπρος αλλά για άλλους λόγους, επειδή δηλαδή πρόκειται να παρουσιάσει σοβαρότατο έλλειμμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας. «Και ακριβώς επειδή δεν προβλέπεται να κατασκευάσει νέα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, εξετάζονται σενάρια να καλύπτει τις ανάγκες του από μονάδες που θα γίνουν στην Κύπρο, οι οποίες θα «καίνε» ισραηλινό αέριο, όπως έχει προκύψει από τις διμερείς επαφές όλους τους προηγούμενους μήνες.».[10]
Εξ άλλου τον Μάρτιο του 2024 έγινε γνωστό ότι στελέχη της κυβέρνησης του Ισραήλ και ιδιωτικές εταιρείες επιδιώκουν την κατασκευή πλωτής μονάδας υγροποίησης φυσικού αερίου (FLNG), έτσι ώστε ποσότητες φυσικού αερίου του κοιτάσματος Λεβιάθαν να εξάγεται με πλοία σε προορισμούς άλλους από την Αίγυπτο και την Ιορδανία, όπου το ισραηλινό αέριο εξάγεται σήμερα. «Κατά την Globes, οι πρώτοι που έθεσαν το ενδεχόμενο υγροποίησης αερίου στο Ισραήλ είναι οι εταίροι αξιοποίησης του Leviathan, NewMed Energy (45,33%), Chevron (39,66%) και Rastio Energies (15%).».
«Σε σχέση με τη διασύνδεση Great Sea Interconnector, η Globes αναφέρεται στη συνάντηση που είχαν την Τετάρτη ο υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ Έλι Κοέν με τον Κύπριο ομόλογό του Γιώργο Παπαναστασίου. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα, οι δύο υπουργοί συμφώνησαν ότι το έργο υποθαλάσσιου ηλεκτρικού καλωδίου θα πρέπει να προωθηθεί ως υψηλή προτεραιότητα.».[11]
Η κίνηση των ΗΠΑ
Στις 21 Μαΐου 2024 ο Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ, Μ. Μανουσάκης, ευχαρίστησε την ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και την Πρεσβεία των ΗΠΑ και, ειδικά, τον Πρέσβη κ. Τσούνη για τη συμβολή τους στην εκδήλωση ενδιαφέροντος του κρατικού αμερικανικού fund DFC, μέσω επιστολής προθέσεως (Letter Of Intent) προς τη διοίκηση του ΑΔΜΗΕ για συμμετοχή του είτε στο μετοχικό κεφάλαιο του Great Sea Interconnector είτε στη δανειοδότησή του, είτε συνδυασμό και των δύο περιπτώσεων. Ωστόσο, το γεγονός ότι «Για την τελική επενδυτική απόφαση του DFC, βασική προϋπόθεση αποτελεί η έγκαιρη ολοκλήρωση του ρυθμιστικού πλαισίου από τις ρυθμιστικές αρχές της Ελλάδας και της Κύπρου» συνιστά μια ακόμη πίεση προς την Κύπρο να σταθεί στη «σωστή πλευρά της ιστορίας» τόσο ως προς την ενεργειακή πολιτική όσο και προς τους «φυσικούς» συμμάχους της.[12]
Κατά το philenews.com με την επικείμενη είσοδο του κρατικού αμερικανικού επενδυτικού fund στο έργο καθίσταται αντιληπτό σε όλους ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν το έργο, «γεγονός που με τη σειρά του εκμηδενίζει το γεωπολιτικό ρίσκο του έργου. Και όταν μιλάμε για γεωπολιτικό ρίσκο αρκεί να σημειωθεί ότι η χάραξη του έργου περνά μέσα από τις ΑΟΖ της Κύπρου, της Ελλάδας και του Ισραήλ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.». «Ο αναπτυξιακός οργανισμός Development Finance Corporation (DFC), με προϋπολογισμό για φέτος πάνω από 1 τρισ δολ. είναι ένα κρατικό επενδυτικό fund το οποίο στηρίζει και προωθεί ανά το κόσμο μόνο έργα τα οποία συνάδουν με τα αμερικανικά συμφέροντα, όπως η πρόσφατη χρηματοδότηση στην Onex για την απόκτηση των Ναυπηγείων Ελευσίνας.».[13]
Εισαγωγές ή εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας;
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Κύπρος με την ηλεκτρική διασύνδεση θα καταστεί εισαγωγική ή εξαγωγική χώρα. Σε ερώτηση που έγινε στον Κύπριο υπουργό Ενέργειας Γ. Παπαναστασίου σχετικά με τη λειτουργία του Great Sea Interconnector, ο Γ. Παπαναστασίου είπε ότι: «χωρίς την ηλεκτρική διασύνδεση, η εκτίμηση μας στο Υπουργείο Ενέργειας είναι ότι με την υπερπαραγωγή από ΑΠΕ στην Κυπριακή Δημοκρατία, μαζί με τη συμβατική παραγωγή, θα υπάρχουν τόση πολύ ισχύς διαθέσιμη, τόσα πολλά Μεγαβάτ, που δεν θα μπορεί να καταναλωθεί εντός χώρας». «Και αποθηκευτική δυνατότητα να έχει το δίκτυο μας – αυτό έχει πολύ μεγάλο κόστος και πολύ περιορισμένες ώρες που μπορεί να διοχετευθούν οι Μεγαβατώρες προς τον καταναλωτή από την αποθήκευση – θα βρεθούμε σε μια κατάσταση στα επόμενα χρόνια να υπάρχει πολύ λίγη κατανάλωση, τόση πολύ παραγωγή που δεν θα καταναλώνεται, και αναγκαστικά θα πρέπει να πάμε σε απόρριψη αυτής της πράσινης ενέργειας που προέρχεται από τις ΑΠΕ».[8]
Αυτό είναι δεδομένο αφού η Κύπρος, όπως όλες οι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τηρώντας τους ευρωπαϊκούς στόχους θα προβεί σε αθρόα εγκατάσταση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό που δεν είπε και που δε φαίνεται να συζητείται στην Κύπρο είναι η επικείμενη μεγάλη αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος, όπου η επιβάρυνση των Κυπρίων καταναλωτών με την «κοινωνικοποίηση» του κόστους της ενεργειακής διασύνδεσης αποτελεί σταγόνα στον ωκεανό των αυξήσεων και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης που θα υποστεί το νησί από την «ενεργειακή μετάβαση».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Για την ηλεκτρική διασύνδεση EuroAsia Interconnector, edromos.gr
[2] Ο ΑΔΜΗΕ αναλαμβάνει την Ηλεκτρική Διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, admie.gr/
[3] Μανουσάκης: Μπαίνουμε στη φάση κατασκευής της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ – Ιδρύθηκε η εταιρεία Great Sea Interconnector, που θα υλοποιήσει το έργο, energypress.gr
[4] Η με αριθμό 22/2023 απόφαση της ΡΑΕΚ, cera.org.cy
[5] Νέα εμπλοκή για τον Great Sea Interconnector στην Κύπρο – Η Λευκωσία ζητά νέα μελέτη κόστους – οφέλους, energypress.gr
[6] Great Sea Interconnector: Τα οφέλη στον ΑΔΜΗΕ και το βάρος στους καταναλωτές, philenews.com
[7] Τα σημάδια στροφής από Λευκωσία για την διασύνδεση Ελλάδας- Κύπρου και η προειδοποίηση από Κομισιόν ότι θα χαθεί η επιδότηση των 657 εκατ. – Πιέσεις και από Ισραήλ, energypress.gr
[8] Παρέλαβε τη μελέτη για την ηλεκτρική διασύνδεση ο Παπαναστασίου – Σε δύο μήνες η θέση των οίκων – Συνάντηση ΑΔΜΗΕ – ΡΑΕΚ τη Δευτέρα, energypress.gr
[9] O υπουργός Ενέργειας για τον Great Sea Interconnector: Η Κύπρος δέχεται πιέσεις από Ελλάδα, Ισραήλ και Κομισιόν, politis.com.cy
[10] Το Κυπριακό Δημόσιο, το ισραηλινό fund Aluma, επενδυτές από Σ. Αραβία και Εμιράτα, στους «μνηστήρες» για να μπουν μετοχικά στην διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, energypress.gr
[11] Θέλει το καλώδιο με Κύπρο και Ελλάδα αλλά θέλει και δική του πλωτή μονάδα LNG το Ισραήλ, philenews.com
[12] Πρόθεση συμμετοχής στο Great Sea Interconnector από κρατικό αμερικανικό fund, philenews.com
[13] Great Sea Interconnector: Τι σημαίνει η ψήφος εμπιστοσύνης των Αμερικανών στην ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου- Ισραήλ, philenews.com