Εισήγηση στο Greenwave Festival της Θεσσαλονίκης (Συζήτηση οικολογικών οργανώσεων στις 17-9-2016)
Η Οικολογία είναι ο λόγος για τον «οίκο», για το σπίτι μας και σπίτι του ανθρώπου είναι η φύση. Άρα η Οικολογία ασχολείται με την αρμονική επιβίωση του ανθρώπου μέσα στο σπίτι του στη φύση. Η άλλη λέξη που χρησιμοποιούμε για τη φύση, το «περιβάλλον» ξεκαθαρίζει ακόμη περισσότερο τα πράγματα, καθώς ο «περιβαλλοντισμός», το περιβαλλοντικό ή οικολογικό κίνημα ορίζεται ως το κίνημα εκείνο που ασχολείται με οτιδήποτε μας περιβάλλει, ανθρώπους, ζώα, φυτά, δομημένο και φυσικό περιβάλλον. Μια βασική διαφορά του οικολογικού κινήματος από φιλοζωικές ή τοπικιστικές κινήσεις είναι ακριβώς αυτή, ότι βλέπει το σύνολο της φύσης με τον άνθρωπο μέσα σε αυτήν, δεν προσπαθεί να προστατέψει ένα μόνο είδος ή έναν μόνο τόπο.
Η Οικολογία συνειδητοποιεί το αλληλένδετο ανθρώπου και φύσης και γι’ αυτό πάει ένα βήμα παραπέρα από την απλή αγάπη για τα ζώα ή για ένα φυσικό τοπίο. Η Οικολογία θεωρεί τον άνθρωπο κομμάτι της φύσης και δε βάζει κανένα κομμάτι της φύσης πάνω από κάποιο άλλο, δε θεωρεί κάποιο κομμάτι της φύσης σημαντικότερο. Με αυτή την έννοια διαφοροποιείται τόσο από τη χριστιανική παράδοση που θεωρεί τον άνθρωπο «κορωνίδα της δημιουργίας» όσο και από ακραία φυσιολατρικά κινήματα και φιλοσοφικά ρεύματα όπως η «Βαθιά Οικολογία» που προβάλλουν την προτεραιότητα της επιβίωσης της φύσης ακόμη κι αν χαθεί το ανθρώπινο είδος. Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελούν οργανώσεις όπως η Earth First στην Αμερική. Δεν είναι τυχαίο που ακραία ρατσιστικά και ακροδεξιά κινήματα βασίζονται ακριβώς σε τέτοιες ιδέες περί «ανωτερότητας» ενός είδους ή μιας φυλής έναντι των υπολοίπων. Ο λεγόμενος «Κοινωνικός Δαρβινισμός» προσπαθεί να δικαιολογήσει μέσα από τη φύση την ανωτερότητα του ανθρώπου ή της λευκής φυλής και να δικαιολογήσει έτσι την αποικιοκρατία και την κοινωνική ανισότητα, παρουσιάζοντάς τα ως «φυσικό φαινόμενο».
Εμείς βλέπουμε το σύνολο της φύσης κι ο άνθρωπος (κάθε άνθρωπος, γι’ αυτό είμαστε υπέρ της φροντίδας για τους πρόσφυγες) είναι αναπόσπαστο κομμάτι της. Η φύση μπορεί να επιβιώσει και χωρίς τον άνθρωπο ή μετά από αυτόν, αυτό όμως που εμείς θέλουμε είναι να επιβιώσει ο άνθρωπος σε αρμονία με τη φύση, όχι ως κατακτητής, ούτε ως θεός και ανώτερο είδος που πειραματίζεται με τα υπόλοιπα π.χ. εισάγοντας μεταλλαγμένα είδη στη φύση.
Η κοινωνική διάσταση της Οικολογίας όμως δε σημαίνει μόνο ότι θεωρούμε τον άνθρωπο αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης. Σημαίνει ακόμη ότι αναγνωρίζουμε ότι κορυφαίες φυσικές καταστροφές, η οικολογική κρίση, η κλιματική αλλαγή έχουν κοινωνικά αίτια και κοινωνικές συνέπειες, όπως τόνισε ο μεγάλος θεωρητικός της Κοινωνικής Οικολογίας, ο Μάρραιη Μπούκτσιν.
Εάν θεωρεί κάποιος ότι μια φυσική καταστροφή , η οικολογική κρίση ή η κλιματική αλλαγή «είναι μέσα στον κύκλο της φύσης», «είναι κάτι που συμβαίνει ανεξάρτητα από την παρέμβαση του ανθρώπου», τότε οδηγείται στην παραίτηση και την αδράνεια, κάτι που πολύ βολεύει τις πολυεθνικές εταιρείες του πετρελαίου, τις εταιρείες εξόρυξης χρυσού όπως στη Χαλκιδική. Εάν, αντίθετα, αναγνωρίζουμε τα κοινωνικά αίτια της κλιματικής αλλαγής, τότε συνειδητοποιούμε ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά για τη αντιμετώπισή της, δεν τη θεωρούμε αναπόφευκτη ή «τιμωρία του Θεού». Στα κοινωνικά αίτια της κλιματικής αλλαγής, της οικολογικής κρίσης και πολλών φυσικών καταστροφών περιλαμβάνεται ο καταναλωτισμός, το άπληστο κυνήγι του κέρδους, η ανισοκατανομή του πλούτου μεταξύ των ανθρώπων. Όλα αυτά οδηγούν στη ληστρική εκμετάλλευση της φύσης, στην παραγωγή άχρηστων προϊόντων, στη δημιουργία σκουπιδιών, στην εξαφάνιση ειδών ζώων και φυτών, στην απώλεια πολύτιμων φυσικών πόρων που μας δίνουν την τροφή μας και θα μπορούσαν να μας δίνουν θεραπείες σε ανίατες σήμερα αρρώστιες. Η ληστρική εκμετάλλευση της φύσης οδηγεί σε πολλαπλασιασμό ασθενειών στους ανθρώπους, σε φυσικές καταστροφές με κοινωνικές συνέπειες όπως πρόσφατα οι πλημμύρες ή οι πυρκαγιές. Η κοινωνία (συγκεκριμένα τμήματά της, συγκεκριμένες συμπεριφορές) δημιουργεί φυσικές καταστροφές οι οποίες έχουν κοινωνικές συνέπειες, συνέπειες στην κοινωνία, στους ανθρώπους.
Δυο παραδείγματα της κοινωνικής διάστασης της Οικολογίας από τα Χανιά
Α) Η πλέον επιτυχημένη εκστρατεία της Οικολογικής Πρωτοβουλίας Χανίων υπήρξε ο μακροχρόνιος αγώνας ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και τσιμεντοποίηση της δημόσιας έκτασης των Αγίων Αποστόλων, συνολικού εμβαδού 584 στρεμμάτων δίπλα στα Χανιά, τα οποία περιλαμβάνουν δάσος και τέσσερις παραλίες. Εκεί σχεδίαζαν ιδιωτικοποίηση και δημιουργία ξενοδοχείου και συνεδριακού κέντρου για 2000 άτομα, εισιτήρια στη μια παραλία, ιδιωτική χρήση (μόνο για πελάτες) σε άλλη μία κλπ.
Στα κοινωνικά αίτια του συγκεκριμένου προβλήματος περιλαμβάνεται η απληστία και το κυνήγι του κέρδους για μερικούς επιχειρηματίες, η οργάνωση μιας κοινωνίας που βλέπει το μέλλον της ως «ανάπτυξη» που περιλαμβάνει την ιδιωτικοποίηση, την τσιμεντοποίηση, τη στέρηση από πολλούς πολίτες, τους φτωχότερους, ενός δημόσιου αγαθού, της ελεύθερης πρόσβασης στις παραλίες και του οξυγόνου που δίνει το δάσος.
Στις κοινωνικές συνέπειες θα περιλαμβάνονταν, εκτός από τη στέρηση της ελεύθερης πρόσβασης των φτωχότερων στις παραλίες και τη μείωση του οξυγόνου, η επιδείνωση της δημόσιας υγείας λόγω της μείωσης του οξυγόνου, οι πιθανές πλημμύρες από την καταστροφή του δάσους, η αλλαγή του μικροκλίματος κι η επιδείνωση της παρουσίας του νέφους πάνω από την πόλη, η πιθανή διάβρωση της ακτής κι η οικονομική καταστροφή όσων εργάζονται στις ακτές κ.ά.
Η επιτυχής κατάληξη της παραχώρησης της δημόσιας έκτασης των Αγίων Αποστόλων στο Δήμο Χανίων, και μάλιστα εν μέσω κρίσης το 2014, δείχνει ανάγλυφα την κοινωνική διάσταση της Οικολογίας: Δε σώσαμε απλά ένα δάσος και παραλίες που απειλούνταν, διατηρήσαμε τέσσερις παραλίες με ελεύθερη πρόσβαση για όλους σε μια περιοχή όπου βασιλεύει ο μαζικός τουρισμός και η άγρια εκμετάλλευση των ακτών για ιδιωτικό κέρδος. Διατηρήσαμε τη δυνατότητα των φτωχότερων να πηγαίνουν στη θάλασσα, να αθλούνται, να κάνουν βόλτα στην παραλία ή στο δάσος χωρίς να χρειάζεται να πληρώνουν εισιτήρια. Σήμερα εκεί, στην ελεύθερη δημόσια έκταση «στεγάζονται» όχι μόνο τα δέντρα του δάσους που υπήρχε και του δάσους που φυτέψαμε στη διάρκεια της εκστρατείας, «στεγάζονται» και αθλητικά σωματεία ποδοσφαίρου, μπήτς βόλεϊ, ρακέτας, εκατοντάδες κάνουν τζόγκινγκ στο δάσος, άλλοι κάνουν βόλτα μόνοι ή με το σκύλο τους, χιλιάδες κολυμπάνε καθημερινά, χειμώνα και καλοκαίρι. Σώσαμε το οξυγόνο μιας πόλης που υποφέρει από το νέφος των ΙΧ και του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ, διατηρήσαμε χαμηλότερη τη θερμοκρασία της πόλης σε μια περίοδο έξαρσης της κλιματικής αλλαγής. Δώσαμε διέξοδο διακοπών χωρίς κόστος για τους φτωχότερους και τους άνεργους, έναν τόπο αναψυχής για όλους κι όχι μόνο για εκείνους που έχουν να πληρώνουν.
Σήμερα, ο αγώνας συνεχίζεται διεκδικώντας τη φροντίδα της περιοχής από το Δήμο, ο οποίος οφείλει να απαγορέψει την είσοδο ΙΧ στο δάσος και τα ακρωτήρια της περιοχής υπερασπίζοντας τους πεζούς και τα παιδιά, να εξασφαλίσει την καθαριότητα και την ανακύκλωση, να ανακαινίσει τα ερείπια των Παλιών Παιδικών Εξοχών (Κατασκηνώσεων) δημιουργώντας εκεί ένα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για να το επισκέπτονται τα σχολεία και να προωθείται η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση κι η δράση υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος. Κι αυτά όλα είναι ακόμα ένα δείγμα της κοινωνικής διάστασης της Οικολογίας: Διεκδικούμε την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών, των πεζών και των αναπήρων ενάντια στην κυριαρχία του ΙΧ, διεκδικούμε ένα υγιεινό περιβάλλον, διεκδικούμε τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης (κτήρια Παιδικών Εξοχών) και το δικαίωμα των παιδιών, των σχολείων και των ενηλίκων πολιτών στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, στην ευαισθητοποίηση και στη δράση για την προστασία του περιβάλλοντος.
Β) Παρομοίως, η παλιότερη εκστρατεία της Οικολογικής Πρωτοβουλίας στα Χανιά, ήδη από τη δεκαετία του ’80 (1986) αφορούσε το πρόβλημα των σκουπιδιών, με πρόταση δική μας την ανακύκλωση, τη μείωση των σκουπιδιών, την επαναχρησιμοποίηση και την κομποστοποίηση. Το ζήτημα των σκουπιδιών είναι άλλο ένα κλασικό δείγμα της κοινωνικής διάστασης της Οικολογίας. Τα αίτια δημιουργίας του προβλήματος είναι κοινωνικά, γιατί στη φύση δεν υπάρχουν σκουπίδια, όλα επαναχρησιμοποιούνται, ανακυκλώνονται και κομποστοποιούνται. Η κοινωνική οργάνωση, ο τρόπος παραγωγής και κατανάλωσης των ανθρώπινων κοινωνιών δημιουργεί σκουπίδια, δηλαδή υπερσυγκέντρωση υλικών που δεν ταιριάζουν σε ένα τόπο ή δε μπορούν να αποσυντεθούν (π.χ. τα πλαστικά). Οι συνέπειες είναι επίσης κοινωνικές, πέρα από τη φυσική καταστροφή, συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, στο πόσιμο νερό, στην καθαρότητα της ατμόσφαιρας, στην οικονομία κλπ.
Κι εδώ η απάντηση που προτείναμε με τη μείωση – επαναχρησιμοποίηση – ανακύκλωση – κομποστοποίηση υιοθετήθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 1991, από το Δήμο κι έφτασαν τελικά στην αρχική μας πρόταση της ανακύκλωσης στην πηγή (πόρτα – πόρτα με ατομικούς χωριστούς κάδους στην Παλιά Πόλη) μόλις το 2014! Η οικολογική πρόταση έχει ήδη δημιουργήσει εκατοντάδες θέσεις εργασίας στα Χανιά, εξοικονομώντας χρήματα, βελτιώνοντας την ατμόσφαιρα, την ποιότητα του νερού και των εδαφών, ζητήματα που αφορούν σαφώς την κοινωνία.
