του Θέμη Τζήμα
Το Πολυτεχνείο ζει· και αποδεικνύεται ότι ζει γιατί μπορεί ακόμα να διχάζει. Κάθε λίγα χρόνια, εκεί που η εξουσία αποπειράται να το εμφανίσει θαμμένο και επετειακό, μουσειακό και τελετουργικό, ένα γεγονός έρχεται να το καταστήσει σημείο αναφοράς ξανά
Ζει επιπλέον- σε «τακτικό» επίπεδο– γιατί τιμάται με πορεία της νεολαίας και του λαού. Καλές είναι οι εκδηλώσεις στα σχολεία και τα τηλεοπτικά αφιερώματα αλλά είναι ο δρόμος και ο κόσμος που το κρατάνε ζωντανό.
Ζει παρεμπιπτόντως όχι γιατί έμεινε αδικαίωτο –όπως πολλοί λανθασμένα υποστηρίζουν– αλλά γιατί νίκησε και εν πολλοίς δικαιώθηκε- έστω για ένα διάστημα. Η χούντα έπεσε και έτσι το πιο άμεσο δια ταύτα του δικαιώθηκε. Αλλά η εξέγερση άφησε «ουρές» αδικαίωτες: τον αντί- ιμπεριαλιστικό πατριωτισμό που σημαίνει και αντί- αμερικανισμό- υπό την έννοια της πολεμικής στο ρόλο των ΗΠΑ στην Ελλάδα– το κοινωνικό αίτημα, το αίτημα για ανατροπή της ολιγαρχίας. Αυτός ο συνδυασμός- νίκη αλλά όχι πλήρης– το καθιστά ζωντανό σημείο τομής.
Φέτος όμως μετατρέπεται και σε σημείο αντιπαράθεσης- ειδικότερα δε, η πορεία: η κυβέρνηση, δια δηλώσεων του πρωθυπουργού και του υπουργού προστασίας του πολίτη απαγορεύει την πορεία- δηλαδή προβαίνει σε παράνομη απαγόρευση. Προτάσσει ως ζήτημα και επιχείρημα τη δημόσια υγεία. Και έτσι κερδίζει υποστήριξη σε ένα μεγάλο μέρος του λαού, ακόμα και σε προοδευτικούς πολίτες.
Ένα μέρος της αριστεράς, των εργαζομένων, της νεολαίας και άρα του λαού θέλει να πραγματοποιήσει πορεία. Διώκεται ήδη από την Παρασκευή -και- 13, του Νοεμβρίου, με εισβολή ΜΑΤ στον χώρο του Πολυτεχνείου, με εισαγγελικές ενέργειες εναντίον συνδικαλιστικών σωματείων που εξέδωσαν ανακοίνωση υπέρ της διενέργειας πορείας, ενώ απειλές εκτοξεύονται και εναντίον της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΜΕΡΑ-25, που δήλωσε ότι θα πραγματοποιήσει πορεία εννέα(!) ατόμων σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας.
Το ζήτημα λογικά διχάζει. Αλλά υπάρχουν όλα τα νομικά εργαλεία ώστε να απαντηθεί –ακόμα και στο σημερινό, υπάρχον πλαίσιο. Ο θεμελιώδης νόμος μας, το Σύνταγμα προβλέπει ότι οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν «με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής».
Αν λοιπόν υποθέσουμε ότι η πανδημία και η πιθανότητα επέκτασής της συνιστά τέτοιο λόγο, προκειμένου να υπάρξει αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής θα πρέπει να εξετάσει κανείς τι μεγέθους συνάθροιση, δύναται βάσει των ιατρικών μελετών να αποτελέσει εστία υπερμετάδοσης: για παράδειγμα, 100.000 άνθρωποι μπροστά από την πρεσβεία των ΗΠΑ μπορούμε να εικάσουμε ότι θα αποτελέσουν τέτοια εστία. Αλλά επίσης για παράδειγμα, 500 άνθρωποι απλωμένοι περιμετρικά της πρεβείας και φορώντας μάσκα ή 1000, βάσει ποιας από όσες οδηγίες οι επιστήμονες μας έχουν δώσει μέχρι τώρα, μπορεί να θεωρηθεί ότι διακυβεύουν τη δημόσια ασφάλεια στη βάση κινδύνων για τη δημόσια υγεία;
Ο περιορισμός ενός συνταγματικού δικαιώματος είναι μεν ανεκτός από το σύνταγμα αλλά μόνο κατόπιν προσεκτικής και ουσιαστικής, αναλογικής στάθμισής του προς άλλο συνταγματικό δικαίωμα. Επομένως, μια εν γένει απαγόρευση δεν είναι επαρκώς αιτιολογηθείσα και άρα νόμιμη, εφόσον δεν διακρίνει μεταξύ διαφορετικού τύπου και μεγέθους συναθροίσεων.
Σε αντίθεση με όσα ελαφρά τη καρδία λέγονται, η ανθρώπινη ζωή και η δημόσια υγεία δεν αποτελούν «ακαταμάχητα», ασυναγώνιστα και απεριόριστα συνταγματικά δικαιώματα. Αν αυτό ίσχυε, το κράτος δεν θα είχε το δικαίωμα να οδηγήσει για παράδειγμα τους πολίτες του σε πόλεμο ή να περικόψει την οποιαδήποτε δαπάνη δημόσιας υγείας.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα βαθύτερο: τι αξιολογείται εν τέλει στη συζήτηση περί κάποιας πορείας για το Πολυτεχνείο; Όχι η πορεία ως προς τη δημόσια υγεία εν γένει αλλά ως προς το απαγορευτικό συγκεκριμένα και ως προς τη συγκεκριμένη εφαρμογή του ειδικότερα.
Εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι: ο ιός είναι ένα αμιγώς ιατρικό, «τεχνικό» ζήτημα. Η διαχείριση μιας πανδημίας ωστόσο αποτελεί πολιτικό ζήτημα, στη βάση ιατρικών γνώσεων και πολιτικών εκτιμήσεων. Η Σουηδία για παράδειγμα, δεν έχει λιγότερο καλούς λοιμωξιολόγους αλλά άλλη πολιτική προσέγγιση στη διαχείριση της πανδημίας, δηλαδή της δημόσιας υγείας. Η Κούβα, οι ΗΠΑ, το ίδιο. Επομένως δεν μπορεί κανένας ειδικός να χρησιμοποιηθεί ως αναμφισβήτητος κριτής της πολιτικής συμπεριφοράς του κράτους προς τους πολίτες του. Μπορεί απλώς να εξηγήσει- πράγμα κρίσιμο- ποιες συναθροίσεις- πόσα άτομα, σε τι έκταση, με τι μέτρα- είναι ασφαλείς και ποιες όχι.
Άλλωστε, αν επρόκειτο να ανατεθούν αυτά τα ζητήματα συνολικά σε μια επιτροπή, τότε θα έπρεπε να συμμετέχουν στην εν λόγω επιτροπή και καρδιολόγοι, ψυχίατροι, οικονομολόγοι, νομικοί και μια σειρά κλάδων.
Γιατί λοιπόν η κυβέρνηση επιλέγει μια τέτοια στάση πολιτική, απαγόρευσης της πορείας του Πολυτεχνείου; Πρώτον διότι σαφώς και έχει χάσει τον έλεγχο της πανδημίας, με αποτέλεσμα να υιοθετεί ισοπεδωτικά μέτρα. Το ίδιο το γενικό απαγορευτικό αποτελεί –και– ένα ταξικό μέτρο, το οποίο εν τέλει αναδιανέμει τον πλούτο παγκοσμίως και εν προκειμένω στα καθ’ ημάς, υπέρ της ολιγαρχίας.
Η πανδημία δεν «κατασκευάστηκε» ούτως ώστε να λεηλατηθούν περιουσίες ή να κατασταλούν ελευθερίες. Αλλά χρησιμοποιείται και προς τέτοια κατεύθυνση. Κάθε κρίση και ευκαιρία άλλωστε. Και ναι, μεγάλο μέρος του «οπλοστασίου» της διαχείρισης της κρίσης της δημόσιας υγείας θα προσπαθήσουν να το κρατήσουν και μετά: λιγότερα πολιτικά δικαιώματα, εκτεταμένη τήλε- εργασία κλπ.
Δεύτερον, διότι, επειδή ακριβώς λαμβάνει ισοπεδωτικά μέτρα και αντιλαμβάνεται ότι φουντώνει ο θυμός του λαού απέναντί της επιδιώκει να στείλει το μήνυμα ότι δεν θα ανεχτεί καμία κοινωνική διαμαρτυρία. Οι κατασταλτικές πολιτικές, εδραζόμενες σε ζητήματα δημόσιας υγείας, σαφώς τυγχάνουν μεγαλύτερης αποδοχής. Εξ ου και προβάλλει προληπτικά την καταστολή ούτως ώστε να πνίξει τις κοινωνικές αντιδράσεις τις οποίες ξέρει ότι θα κληθεί να αντιμετωπίσει.
Τρίτον, διότι δε συμπαθεί καθόλου τη συγκεκριμένη ετήσια πορεία, για την οποία πολύ θα το ήθελε να καταστεί επετειακή εκδήλωση- γιορτή σχολείων, έως ότου ξεχαστεί. Ελπίζει ότι θα πετύχει για μια-δυο χρονιές να μετατραπεί σε τελετουργία προκειμένου τελικά να απαξιωθεί οριστικά.
Ρωτούν πολλοί -ή και επιτίθενται σε όσους διαφωνούν – αν εν τέλει αξίζει να περάσουμε τον κίνδυνο μιας πορείας. Μήπως τελικά όσοι υπερασπιζόμαστε τη διεξαγωγή πορείας κάνουμε «επαναστατική γυμναστική» και αυτό- ικανοποιούμαστε πολιτικά προκαλώντας κοινωνικό κόστος;
Αν επρόκειτο για μια βόλτα, για ένα τελετουργικό, το επιχείρημα, πολιτικά θα έστεκε. Το «πρόβλημα» είναι ότι επειδή το Πολυτεχνείο είναι ζωντανό δεν πρόκειται περί αυτού αλλά περί μιας διαρκώς επανανοηματοδοτούμενης πράξης διεκδίκησης. Δεν είναι λιτανεία- μεταφυσική τελετουργία– ούτε παρέλαση- κρατική εκδήλωση, συμβολικού χαρακτήρα: είναι διεκδικητική πράξη με παροντικά αιτήματα. Το πρώτο εξ αυτών είναι το δικαίωμά μας να διεκδικούμε συλλογικά και με τρόπο που η κυβέρνηση και η εξουσία θα μας βλέπει, το δικαίωμά μας να διεκδικούμε, εν μέσω κρατικής απόφασης για μια κατάσταση εξαίρεσης.
Προσοχή: τώρα μπορεί να φαντάζει σε πολλούς αυτονόητος ο περιορισμός των πολιτικών ελευθεριών. Όμως για πόσο αυτό μπορεί να συμβαίνει στο όνομα της πανδημίας; Ο χρόνος του περιορισμού διαδραματίζει ρόλο ως προς τη νομιμότητά του. Και τι θα γίνει όταν αύριο, μια άλλη κρίση θα τύχει επίκλησης από την εξουσία προκειμένου και πάλι να περισταλούν οι ελευθερίες;
Το πρώτο στοιχείο συνδέεται με το δεύτερο: με την ανάγκη να διεκδικούμε εν μέσω πανδημίας, διότι η κυβέρνηση έχει διαρρήξει τη σχέση εμπιστοσύνης με το λαό. Δεν πρόκειται αποκλειστικά για τη διαχείριση της πανδημίας όπου τα θαλάσσωσε οδηγώντας ανθρώπους και στο θάνατο και στην απόγνωση αλλά και γιατί εν μέσω πανδημίας επιτίθεται στις περιουσίες των ανθρώπων, στα εργατικά τους δικαιώματα, τους δίνει-σε κάποιους– 640 ευρώ καθαρά, με καθυστέρηση τουλάχιστον 1,5 μήνα, αφήνοντάς τους να ζουν με δανεικά μέχρι τότε, αναδιανέμει τον πλούτο της χώρας προς την ολιγαρχία, αφήνει ολόκληρους κλάδους χωρίς καμία βοήθεια περιορίζει εκ των πραγμάτων την πρόσβαση παιδιών στην παιδεία κλπ.
Αν η κυβέρνηση πραγματικά υποκαθιστούσε την ελλείπουσα οικονομική διαδικασία όσο θα διαρκούσε η πανδημία και οι επιπτώσεις της, ίσως θα είχε το πολιτικό «δικαίωμα» να διεκδικήσει να θέσουμε στον πάγο κινητοποιήσεις- επίσης- για τις ζωές μας. Εδώ όμως αξιοποιεί την αναγκαστική σιωπή μας για να μας λεηλατήσει. Επομένως κι εμείς δικαιούμαστε να μιλήσουμε με την πρώτη ευκαιρία και να διεκδικήσουμε.
Τέλος διεξάγεται μια δυσφημιστική εκστρατεία, βάσει της οποίας αν θέτεις το παραμικρό ερώτημα κατηγοριοποιείσαι ως «ψεκασμένος». Από το να θέτεις ερωτήματα σχετικά με το γιατί δεν χρησιμοποιούμε το ρωσικό εμβόλιο εφόσον είναι ασφαλές και πρέπει να περιμένουμε μια συγκεκριμένη εταιρεία, μέχρι να αμφισβητείς το απαγορευτικό αντί για στοχευμένα μέτρα ή και να θέτεις ερωτήματα στην επιτροπή ειδικών θεωρείσαι Covidiot και γίνεται απόπειρα να καταστείς περίγελως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και όμως υπάρχουν δύσκολα ερωτήματα: για παράδειγμα, πότε ανακάλυψαν ότι υπάρχει μεταλλαγμένο στέλεχος του ιού; Ισχύει ή όχι ότι με μάσκα και απόσταση είσαι ασφαλής; Ισχύει ότι αν φορούσαμε όλοι μάσκα για 15 μέρες θα εξαφανιζόταν ο ιός; Διότι αν όλα αυτά ισχύουν υπάρχουν άλλα μέτρα επιτηρούμενα, έστω κατά περιοχές που μπορούν να εφαρμοστούν. Τι γίνεται με τη Σουηδία; Τα πηγαίνει χειρότερα και αν ναι πόσο χειρότερα από πλευράς θανάτων; Μια κοινωνία δεν μπορεί να συμπεριφέρεται σα να είναι ήδη στην εντατική συνολικά και να διατηρεί την ψυχική και εν τέλει σωματική της υγεία.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, η πορεία ανήμερα του Πολυτεχνείου πρέπει να διεξαχθεί. Με τήρηση μέτρων, με μάσκα και με αποστάσεις, με συμμετοχή στην πορεία σχετικά ολιγομελών αντιπροσωπειών από συλλόγους και φορείς, τηρώντας τις αποστάσεις και φορώντας μάσκες δεν στοιχειοθετούν κίνδυνο βάσει των όσων γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Η αριστερά πρέπει να το συλλάβει την ανάγκη να διεξαχθεί πορεία, όχι ως τελετουργία ή μέρα μνήμης μόνο αλλά ως την πρώτη «στιγμή» αντίδρασης απέναντι στο ταξικό χάσμα το οποίο ανοίγει η κυβέρνηση. Η πορεία του Πολυτεχνείου πρέπει να αναδείξει το ζήτημα της αμερικανοκρατίας που οδηγεί σε συρρίκνωση της κυριαρχίας μας προς όφελος της Τουρκίας και συνάμα να αναδείξει την αμφιβολία ή και αντίδραση στο καθολικό απαγορευτικό και στη διαχείρισή του. Ανοίγει μια νέα περίοδος αναγκαίων κοινωνικών αγώνων η τήρηση των μέτρων στους οποίους θα εξαρτηθεί και από την στάση της κυβέρνησης. Διότι αν η κυβέρνηση νομίζει ότι θα τα καταφέρει με ΜΑΤ και καταστολή κάνει λάθος μεγαλύτερο από εκείνο των μνημονιακών κυβερνήσεων που πίστευαν ότι με ελεγχόμενα ΜΜΕ και βία θα έκαμπταν το λαό.