Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ – ATHANASIUS ALEXANDRINUS
(Αλεξάνδρεια 295/296-373)
Μεγάλη ιστορική μορφή, σημαντικός Πατέρας και «στύλος της Ορθοδοξίας», Άγιος της Ανατολικής και της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, Πατριάρχης της Αλεξανδρείας, με μεγάλη ποιμαντική και φιλανθρωπική δράση. Σπούδασε στη θεολογική σχολή Αλεξανδρείας και επηρεάστηκε από τη ζωή του Οσίου Αντωνίου. Σφοδρός πολέμιος του αρειανισμού, συμμετείχε στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο το 325. «Αγιότερος των ηρώων και ηρωϊκότερος των Αγίων», κατέλιπε σημαντικό δογματικό και απολογητικό έργο, περί Θεού, Λόγου, Πνεύματος, αθανασίας ψυχής και εκκλησιαστικής παραδόσεως. Παρά τις διώξεις και τις πολλές εξορίες που πέρασε, αντιμέτωπος με τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο, Κωνστάντιο, Κώνστα, Ιουλιανό και Ουαλεντινιανό, παρέμεινε ακλόνητος στο πιστεύω του (Athanasius contra mundum). Δημιούργησε τον πρώτο Kανόνα των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, η δε διδασκαλία του για την τριαδικότητα και την ενανθρώπιση, αποτυπώθηκε στο Σύμβολο της Πίστεως της Νικαίας.
Έργα: Λόγος κατά ελλήνων, Λόγος περί της ενανθρωπίσεως του Λόγου, Τρεις λόγοι κατά αρειανών, Περί παρθενίας ήτοι περί ασκήσεως, Βίος και πολιτεία του οσίου πατρός ημών Αντωνίου, Επιστολή προς Δρακόντιον, Απολογητικός κατά αρειανών, Απολογητικός προς τον βασιλέα Κωνστάντιον, Απολογητικός περί της φυγής αυτού, Περί παρθενίας, Επιστολή προς Σαρπίωνα, Ερμηνεία Ψαλμών και πασχαλιαία επιστολή.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 25-28], Ευσέβιος, Ρουφίνος, Σωκράτης, Ακέφαλον χρονικόν, F. Bohringer, Athanasius und Arius, oder die erste Kampf der orthodoxie und Heterodoxie, 1874, F. Cavalera, Saint Athanasius, 1908, J.A. Möhler, Athanasius der Grosse und die Kirche seiner Zeit, 1927, Π. Δημητρακόπουλος, Η ανθρωπολογία του Μεγάλου Αθανασίου, 1954, Khale Anatolios, Athanasius, The early church fathers, 2004.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ὁ πατὴρ διὰ τοῦ Λόγου ἐν τῶ πνεύματι ἐνεργεῖ καὶ δίδωσι τὰ πάντα» (Μέγας Αθανάσιος).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ
* * *
Το επιστέγασμα, αλλά και η ουσία της Ορθοδοξίας, το θεμέλιο και η βάση της, δεν είναι άλλο από τη θέωση του ανθρώπου. Την κατά χάρη θέωση, με την άμεση αίσθηση του θείου φωτός. Τη θεοπτία των ησυχαστών, μεταξύ του φωτός του πλατωνικού σπηλαίου και της αριστοτελικής εντελέχειας, και του φωτισμού του Ντοστογιέφσκυ, του Μπερντιάεφ και του Σολτζενίτσιν. Εκείνοι που δεν δέχονται τη θέωση, όπως οι καθολικοί και οι προτεστάντες, αρκούνται σε μια ελάχιστης αξίας σχετικότητα, σε μια ηθικολογία ή ευσέβεια, σε μια περιορισμένη και προβλέψιμη ελευθερία. Μόνη η Ορθοδοξία προχωρεί στο απόλυτο, στο άπειρο, στο τέλειο. Από τη Δημιουργία ως την Ανάσταση και ως την τελική Κρίση, η Ορθοδοξία προετοιμάζει τον άνθρωπο για τον υπέρτατο σκοπό του. Από τη γέννηση ως τον θάνατο, από το βάπτισμα ως την ιερωσύνη, από τη γη μέχρι τον ουρανό ο άνθρωπος ασκείται γι’ αυτή την μέγιστη τελετή, τη συνάντηση με τον Θεό, την ένωση μαζί του σε μία κοινωνία αιώνιας ζωής. Ο Μέγας Αθανάσιος διατύπωσε από τον 4ο αιώνα την ερμηνεία της ελεύσεως του Χριστού “αὐτὸς γὰρ ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν” (P.G. 15, 192).
Από που προκύπτει αυτός ο σκοπός και αυτή η δυνατότητα πραγμάτωσής του; Πρώτα από την ίδια την ουσία του Θεού, που δημιουργεί τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση, του προσδίδει δηλαδή την ικανότητα να γίνει όμοιός του. Δεύτερο από τη διάκριση ουσίας και ενέργειας του Θεού, απόλυτης ουσίας απροσπέλαστης, και άκτιστης ενέργειας προσβάσιμης στον άνθρωπο. Και τρίτο από την όλη διαλεκτική σχέση Θεού και ανθρώπου, από την κίνηση που διακρίνει τη ζωή από τον θάνατο, από την ελευθερία και τον έρωτα του ατελούς προς το τέλειο και του τέλειου προς το ατελές.