Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΔΡΑΚΩΝ – DRAGO
(Αθήνα 7ος αι. π.Χ.)
Φημισμένος αθηναίος νομοθέτης, του οποίου το πολίτευμα αποτελεί τον πρώτο πολιτικό σταθμό στην ιστορία της πόλεως μετά τον Θησέα. Η νομοθεσία του Δράκοντος, που αποτελεί πρώτη γραπτή διατύπωση του δικαίου, εισήγαγε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στην Αθήνα, συγκροτώντας την Εκκλησία του δήμου από τους οπλίτες και την Βουλή των τετρακοσίων, καθιερώνοντας την εκλογή των εννέα αρχόντων από τους ιδιοκτήτες περιουσίας άνω των δέκα μνων και των στρατηγών άνω των εκατό μνων, περιορίζοντας τις εξουσίες του Αρείου Πάγου και θεσπίζοντας τις νέες αρχές των εφετών και των πρυτάνεων. Το ποινικό του δίκαιο, οι φονικοί νόμοι που διατηρήθηκαν και από τον Σόλωνα, περιέχουν την διάκριση εκούσιου και ακούσιου φόνου, έμειναν δε διαβόητοι για την υπερβολική τους αυστηρότητα, προβλέποντας θανατική ποινή για όλα τα εγκλήματα, γραμμένοι κατά την παράδοση με αίμα.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Σουΐδας, Dott. Sylloge, Johann Hofmann, Studien zur dracontischen verfassung, 1899, Mich. Gagarin, Drakon and early athenian homicide, 1981, K. Kapparis, Women and family in athenian law, 2003, Philip Harting, The story of Athens, The fragments of the local chronicles of Attica, 2008, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Γ.Δ. Καψάλη), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Τοῖς πλεῖστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνατον… τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξια νομίζειν, τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζονα» (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Σόλων).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ (ΣΟΛΩΝ)
** ** **
Ο όρος δίκαιο, λατινικά jus, παράγεται από το σανσκριτικό dic, το ρήμα δείκνυμι, μολονότι ο Αριστοτέλης παράγει τη λέξη από το δίχα (δικαστής – διχαστής). Ωστόσο η πρώτη έννοια δικαίου εμφανίζεται στα ομηρικά έπη με τον όρο θέμις, θέμιστες, από τη ρίζα -θε, τη θέσπιση κανόνων. Από την αρχικά υποκειμενική θέσπιση κανόνων σύμφωνα με την αυθαίρετη βούληση του αρχηγού της ομάδας, η ιδέα του δικαίου εξελίσσεται στην αντικειμενική ρύθμιση, με θεσμούς, σύμφωνα με την κοινωνική συνείδηση των μελών της ομάδας. Η μεταβολή αυτή εκφράζεται με τον όρο δίκη που σημαίνει τη διαδικασία της επίλυσης διαφορών, την εφαρμογή των κανόνων κοινωνικής συμβίωσης (Ησίοδος). Η ιθεία δίκη είναι η επιτυχής, η ορθή λύση της διαφοράς, ενώ η σκολιά δίκη αντίθετα είναι η άστοχη, η λανθασμένη κρίση, σύμφωνα πάντα με την περί δικαίου κοινωνική συνείδηση. Δίκη επομένως είναι η απονομή της δικαιοσύνης που συνδέεται στενά με τη θεοδικία, τη βασιλική εξουσία, τη θρησκεία. Κατά τη μυθολογία η Θέμις είναι κόρη του Ουρανού και της Γαίας. Από την ένωση του Δία και της Θέμιδας γενιούνται οι Ευνομία, η Δίκη, η Ειρήνη. Έτσι η απονομή της δικαιοσύνης δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας, την τάξη, την ομαλή κοινωνική συμβίωση. Δίκαιο τελικά είναι το αποτέλεσμα που επέρχεται απ’ αυτή τη διαδικασία. Η εξέλιξη από το “ἥ θέμις ἐστί” του Αγαμέμνονα (Ιλιάς, Β 73, Ι 33) στο “δικαιότερος καὶ ἐπ’ ἄλλῳ” του Οδυσσέα (Ιλιάς, Τ 181), φανερώνει τη δημιουργία πλέον συλλογικής δικαιϊκής συνείδησης. Και έτσι συνδέεται το δίκαιο με την απόδειξη, με το δείκνυμι, όπως χαρακτηριστικά παριστάνεται στην περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα (Ιλιάς, Σ 497, 508).