ΓΚΑΙΤΕ – JOHANN WOLFGANG GOETHE
(Φραγκφούρτη 1749 – Βαϊμάρη 1832)
Μέγιστος γερμανός συγγραφέας, ποιητής, πολιτικός, επιστήμονας και στοχαστής, νομικός, φυσιογνώστης, ερευνητής και κρατικός αξιωματούχος στη Βαϊμάρη. Από την Φραγκφούρτη στην Ιένα, στη Βαϊμάρη και στην Ιταλία, ήρθε σε επαφή με τα έργα της αρχαιότητας και τη σύγχρονή του επιστήμη και φιλοσοφία και σχετίστηκε στενά με τον Χέρντερ και τον Σίλλερ. Το τεράστιο έργο του διαπνέεται από τη δυναμική αγάπη της ζωής και της φύσης, την εντελέχεια, την ενόραση και τον μυστικισμό των νεοπλατωνικών, τον λυρισμό και την επικότητα. Ο άνθρωπος του Γκαίτε, συνδυάζοντας τον ιδεαλιστικό χώρο και το φυσικό κόσμο, αγωνίζεται να υψωθεί από το καθημερινό στο αιώνιο. Παγκόσμιο πνεύμα, ποιητής και προφήτης του πεπρωμένου, χάραξε το όνομά του στην πρώτη σειρά της ιστορίας του πολιτισμού.
Έργα: Προμηθεύς (1773), Γκαιτς Φον Μπερλίχιγκεν (1773), Τα πάθη του νεαρού Βερθέρου (1774), Ιφιγένεια εν Ταύροις (1779-1787), Έγκμοντ (1787), Τορκουάτο Τάσσος (1789), Ρωμαϊκαί ελεγείαι (1790), Τα μαθήματα και τα ταξίδια του Γουλμάιστερ (1796-1821), Έρμαν και Δωροθέα (1797), Η νόθος κόρη (1802), Μωάμεθ (1802), Ιούλιος Καίσαρ (1803), Φάουστ (1808-1833), Η θεωρία των χρωμάτων (1810), Εκλεκτικές συγγένειες (1809), Ποίησις και αλήθεια (1811-1833), Επιμενίδης (1815), Ταξίδι στην Ιταλία (1816-1817), Η εκστρατεία της Γαλλίας (1817), Ελεγείο του Μάριεμπαντ (1823), Τριλογία του πάθους (1823), Επιστολαί.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Weimar Edition, 1887-1919, J.P. Eckermann, Conversations with Goethe, 1850], Albert Schweitzer, Four studies, 1953, Ιωάν. Θεοδωρακόπουλος, Πρόλογος στον Φάουστ του Γκαίτε, 1963. N. Boyle, Goethe, The poet and the age, 1991, Emil Ludwig, The history of a man, 2003, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ι. Λούβαρι).
Εικονογραφία: Ο Γκαίτε στη Ρώμη, πίνακας, Γιόχ. Χ. Τισμπάιν (1786), Ινστιτούτο Σταίντελ, Φραγκφούρτη, Προσωπογραφία, Ζ. Στίλλερ (1828), Προτομή, Δαβίδ Ντ. Ανζέρ (1831), Δρέσδη, Γκαίτε και Σίλλερ, μνημείο, Βαϊμάρη.
Μουσική: Φάουστ, όπερα, Γκουνώ, 1859, Μεφιστοφελής, όπερα, Μπόιτο, 1866, Η τιμωρία του Φάουστ, όπερα, Μπερλιόζ, 1893.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Φως, περισσότερο φως» (Οι τελευταίες λέξεις του Γκαίτε).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΓΚΑΙΤΕ, ΦΑΟΥΣΤ (ΠΡΩΤΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ)
* * *
Ποιά απ’ όλα τα στοιχεία του ανθρώπου είναι τα κύρια γνωρίσματα της ουσίας, της φύσης, της ύπαρξής του; Το σώμα, η ψυχή, το πνεύμα είναι η πρώτη ομάδα των ανθρώπινων στοιχείων. Ο λόγος, η συνείδηση, το ασυνείδητο, αποτελούν μια δεύτερη ενότητα. Η αίσθηση, ο νους, η καρδιά, μπορούν να καταταγούν σε μια τρίτη κατηγορία. Τα ανθρώπινα στοιχεία φυσικά δεν εξαντλούνται έτσι. Η ζωή δεν μπορεί να κλειστεί σε συμβατικά σχήματα. Όμως για τις ανάγκες της μεθοδικής έρευνας πρέπει πάντα να ξεχωρίζει κανείς. Απ’ αυτά πάλι τα στοιχεία που αναφέραμε, άλλα ενδιαφέρουν πιο πολύ τις επιμέρους επιστήμες, όπως το σώμα τη φυσιολογία, οι αισθήσεις την ιατρική, το ασυνείδητο την ψυχανάλυση. Και άλλα πάλι όπως ή συνείδηση, ο νους, η καρδιά, παίρνονται απ’ άλλη μεριά σαν αντικείμενα των επιστημών και απ’ άλλη μεριά σαν ενδιαφέροντα της φιλοσοφίας. Μόνο ο λόγος, η ψυχή, το πνεύμα, στην καθαρή τους έννοια, απασχολούν αποκλειστικά τη φιλοσοφία. Για τον λόγο πάλι, για τη λογική, ενδιαφέρεται κυρίως η γνωσιολογία και μόνο η ψυχή και το πνεύμα παραμένουν ως αποκλειστικά αντικείμενα της φιλοσοφίας του ανθρώπου, της ανθρωπολογίας.
Τι είναι όμως η ψυχή και το πνεύμα, δυο διαφορετικά πράγματα ή ένα; Είναι διάφορα στη φύση τους ή μόνο στα ονόματά τους; Η ιστορία της φιλοσοφίας δεν μας βοηθά, καθώς ο φιλοσοφικός λόγος περνά πολύ εύκολα από τον ένα στον άλλο όρο. Πρέπει όμως να προσπαθήσομε να απαντήσομε.