«Θέλαμε να αναδείξουμε το κενό». Άμα ρωτήσεις τον αρχιτέκτονα Πρόδρομο Νικηφορίδη τι σκεφτόταν μαζί με τον συνεργάτη του, Bernard Cuomo, όταν σχεδίαζαν την ανάπλαση της παραλίας στη Θεσσαλονίκη, η απάντηση του θα είναι μεστή και ατόφια.
Σε μια εποχή όπου ολόκληρη η χώρα ζούσε στους ρυθμούς του χρηματιστηρίου, που αδιαφορούσαμε για τον δημόσιο χώρο και επενδύαμε σε μεγάλους αυτοκινητόδρομους για να επιταχύνουμε τη φυγή μας από τις πόλεις, εκείνοι, στο διαγωνισμό του 2000 για τη «νέα παραλία», κατέθεσαν μια επαναστατική πρόταση: δεν θα έχτιζαν σχεδόν τίποτα πάνω στο πρόχειρο μπάζωμα του ’60. Τουναντίον, θα επέτρεπαν στους επισκέπτες να απολαύσουν, δίχως οπτικές οχλήσεις, την απρόσκοπτη επαφή με τη θάλασσα και τη γοητεία του ορίζοντα. Εν ολίγοις, θα δημιουργούσαν μια έξοδο «κινδύνου» στην καρδιά του αστικού ιστού.
Πράγματι, από τον Δεκέμβρη του 2013 που ολοκληρώθηκε η ανάπλαση, η ασφυκτικά χτισμένη Θεσσαλονίκη αναπνέει. Βέβαια, όπως επισήμανε και ο ίδιος στο TEDxThessaloniki τον περασμένο Μάιο, ένα έργο του 2000 είναι αδύνατον να ανταποκρίνεται 100% στις ανάγκες του 2014. «Η δημόσια άθληση, αυτή είναι μια μεγάλη παράλειψη…» παραδέχεται, χωρίς να τσιγκουνεύεται στην αυτοκριτική του. Παρόλα αυτά, οι Θεσσαλονικείς έχουν μια παραθαλάσσια λωρίδα 250.000 τ.μ όπου μπορούν, εκτός από το να περπατάνε και να βολτάρουν με τα κατοικίδια τους, να σκέφτονται όνειρα. Διότι θεμελιακό στοιχείο ενός αστικού περιβάλλοντος είναι να προσφέρει ένα καταφύγιο σκέψης, ένα μέρος ελεύθερης πρόσβασης όπου εμπνέεσαι για να αναζητήσεις λύσεις. Πλέον, το παραθαλάσσιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, με τόσο χώρο έκφρασης, θυμίζει ανθρώπινο κούτελο. Όταν ο Θερμαϊκός είναι ήρεμος και ο ουρανός γαλάζιος, μοιάζει με πρόσωπο ικανοποιημένο και πλήρες. Μόλις όμως η θάλασσα αγριέψει, εμφανιστούν τα γκρίζα σύννεφα και τα κύματα σκάσουν με δύναμη στην προβλήτα, τότε η έκφραση ζαρώνει και η στενοχώρια ψάχνει για εκτόνωση.
«Με ενδιαφέρει το σήμερα»
«Πού να καθίσουμε; Έξω έχει ήλιο…», ρωτάω διακριτικά, με έκδηλη την αμηχανία της πρώτης χαιρετούρας. «Έξω, σε λίγο θα αναζητάμε τον ήλιο», αποκρίθηκε με σιγουριά. Το εστιατόριο ήταν δικής του επιλογής, κοντά στη Βαλαωρίτου. Δεν συνηθίζει να γευματίζει εκτός σπιτιού. Φορούσε μαύρο πουκάμισο, λευκό ρολόι και στο ραντεβού μας ήρθε με δώρα- δύο βιβλία για το καμάρι του, τη νέα παραλία. Από κείνη τη μαγιάτικη ομιλία στο κατάμεστο Βασιλικό Θέατρο διψούσα να τον συναντήσω, ήθελα να μάθω πώς κατόρθωσε στη συντηρητική Θεσσαλονίκη να οριστικοποιήσει μια τόσο καινοτόμα αλλαγή. Όλες του οι απαντήσεις, αυθόρμητες και ατημέλητες, είχαν ένα κοινό παρανομαστή: το σήμερα. Μου κουβέντιαζε για τη ζωή του λες και κυνηγούσε τον ήλιο διαρκώς.
Είχε αφήσει πίσω του την πίεση που δέχθηκε όταν, κόντρα στους ντόπιους βαρόνους-εργολάβους, κατοχυρώθηκε το έργο στο γραφείο του, «είχα γεράσει δέκα χρόνια γιατί πίεζαν διάφοροι για να ανατραπεί η απόφαση» εξομολογείται, είχε προσπεράσει τη γκρίνια και την απογοητευτική ασυνεννοησία των δημόσιων υπηρεσιών κατά τη φάση της κατασκευής, είχε ξεχάσει ακόμη και τη δήλωση του υποψήφιου δημάρχου το 2010, Γιάννη Μπουτάρη, ο οποίος τότε ισχυριζόταν ότι η παραλία το μόνο που χρειάζεται είναι 5-6 ομπρέλες για να βολεύονται οι ψαράδες. Μάλιστα, δηλώνει μπουταρικός, καθώς του αρέσει ο τρόπος που ο νυν δήμαρχος βλέπει τα πράγματα. «Νοιάζομαι για το σήμερα, δεν θυμάμαι τις τρικλοποδιές ή τις κακίες του παρελθόντος. Σήμερα, το έργο έχει δεκάδες προβλήματα που αν δεν συγκροτηθεί μια διαχειριστική αρχή για να το αναλάβει εξ ολοκλήρου, δεν πρόκειται να αντιμετωπιστούν», υπογραμμίζει.
Αναζητώντας τις συνδέσεις
Γενικότερα, ο Πρόδρομος Νικηφορίδης, είναι ένας άνθρωπος που αναζητά επίμονα τις συνδέσεις κι αρνείται να εγκλωβιστεί σε διαχωριστικές γραμμές. Κοινώς, με τον τρόπο του είναι αισιόδοξος. Μεσολαβεί όποτε χρειάζεται για να συνεννοηθούν οι δημόσιες υπηρεσίες, αμβλύνει δηλαδή τις ανθρώπινες αντιπαραθέσεις, λατρεύει τα εύθραυστα όρια ανάμεσα στο στερεό και στο υγρό, εξού και η ιδέα να αφήσει χώρο στη θάλασσα για να εκφράζεται, και έχει μόνιμο καημό ότι τα διαφορετικά ιστορικά στρώματα της πόλης αντί να επικοινωνούν μεταξύ τους, παραμένουν αποστειρωμένα και ασύνδετα. «Το 1997, στην ανάπλαση του άξονα της Αριστοτέλους (σ.σ: αν και είχαν κερδίσει το βραβείο, δεν πραγματοποιήθηκε τίποτα απολύτως) είχαμε προτείνει να φτιαχτεί ένα αρχαιολογικό πάρκο από την Εγνατία μέχρι την οδό Ολύμπου, όπου θα συνυπήρχαν τα αρχαία με τους χρήστες, το πράσινο, τα παιδιά και τους ανθρώπους. Στη Ρώμη γιατί είναι εφικτό κι εδώ όχι;», αναρωτιέται παραπονεμένος.
Η ιδέα να ζήσει αλλού, του φαντάζει αδιανόητη. Μεγαλωμένος στην Κρήτη, ανηφόρισε στη Θεσσαλονίκη έντεκα χρονών κι ύστερα στα 18 του έφυγε για σπουδές στη Γαλλία. Μολονότι μέχρι τα 33 του ήταν διαδοχικά κάτοικος Τουλούζ και Παρισιού, η άνοδος του Λεπέν και η αίσθηση ότι παρά τα καλά γαλλικά που γνώριζε συνέχιζε να αισθάνεται ξένος, του άνοιξαν τον δρόμο της επιστροφής. «Δεν ήταν τόσο η νοσταλγία, όσο ότι είχα κουραστεί να μη νιώθω οικεία. Επέστρεψα πειραματικά στη Θεσσαλονίκη, χωρίς καν να μετακομίσω». Έκτοτε, του είναι αδύνατον να αποχωριστεί την πόλη της καρδιάς του. Πηγαίνει με μηχανάκι στο γραφείο του στην Άνω Πόλη, καθώς «το ποδήλατο δεν είναι πια για μένα», όπως θα αναφέρει αυτοσαρκαζόμενος, δύο πρωινά την εβδομάδα αλητεύει με τον σκύλο του στη Νέα Παραλία και εξακολουθεί να εργάζεται συστηματικά για την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου- η μεγαλύτερη καψούρα του είναι στον υπάρχοντα χώρα της ΔΕΘ να διαμορφωθεί ένας πράσινος λόφος που θα στεγάσει όλες τις εκθεσιακές και συνεδριακές δραστηριότητες και θα δημιουργήσει ταυτόχρονα ένα μητροπολιτικό πάρκο, έναν μεγάλο χώρο πρασίνου, αθλητισμού και αναψυχής.
«Επιμονή, η μεγαλύτερη αρετή»
Τις δύο ώρες που κουβεντιάζαμε και γευματίζαμε, βιαζόμουν να πάρω όσες περισσότερες απαντήσεις γινόταν. Τον θυμόμουν στη σκηνή του TEDx να παλεύει με τις λέξεις, να είναι αγχωμένος, να καταβάλει εμφανώς προσπάθεια για να πει αυτό που θέλει. Η αλήθεια είναι ότι με τις «λέξεις» δεν τα πηγαίνει πολύ καλά, όπως επίσης με τα μεγάλα ακροατήρια και τις συγκεντρώσεις δημοσιοσχετίστικου χαρακτήρα. Μου αποκάλυψε ότι από το άγχος του δεν θυμόταν ότι οι χίλιοι παρευρισκόμενοι τον χειροκροτούσαν όρθιοι για ένα πεντάλεπτο, «δεν έβλεπα ούτε το χρονόμετρο που είχα μπροστά μου», θα αναφέρει χαρακτηριστικά, μου εξήγησε γιατί δεν προγραμματίζει ποτέ το αύριο –«με ενδιαφέρει να κάνω κάτι που με ευχαριστεί χωρίς να το συνδέω με απώτερο σκοπό»- και μου περιέγραψε με ενθουσιασμό τις ημερήσιες εκδρομές που πήγαινε με τον Bernard στην Κερκίνη και στη Δοϊράνη για να μελετήσουν, στα πλαίσια της ανάπλασης, τη συνύπαρξη του υγρού στοιχείου με το πράσινο.
Άκουγε τις ερωτήσεις με προσοχή, σπανίως διέκοπτε, κι όποτε ζοριζόταν να απαντήσει παραδεχόταν την αδυναμία του για να κερδίσει χρόνο. «Μου κάνεις ερωτήσεις που δεν έχω θέσει ποτέ στον εαυτό μου», αντέδρασε γελώντας μόλις του ζήτησα να μου πει ποια θεωρεί ότι είναι η μεγαλύτερη ανθρώπινη αρετή. Τελικώς, κατέληξε. «Η επιμονή, το να αφοσιώνεσαι σε κάτι και να παλεύεις μέχρι τέλους για αυτό». Ίσως αυτή ήταν η πυξίδα του το 2000 όταν είχε να αναμετρηθεί με τον παραλογισμό του ελληνικού κράτους και των τοπικών οικονομικών συμφερόντων. Κόντρα σε όλα, οι δυο τους, τα κατάφεραν. Και η Θεσσαλονίκη, όχι μόνο έχει ένα χώρο που τη σπρώχνει γοργά να δραπετεύσει από τη βαλκανική της μιζέρια, αλλά συνάμα έχει κληρονομήσει ένα έργο που καθημερινά διδάσκει αισθητική στους πολίτες της. Πρόδρομε, Bernard, σας ευχαριστούμε, σας ευχαριστούμε τόσο πολύ.
Δείτε εδώ και μία ομιλία του στα πλαίσια του TedXThessaloniki:
[youtube id=”x507TZQ8y20″ width=”620″ height=”360″]