Της Ευαγγελίας Καρεκλάκη
Με δίκοπο μαχαίρι μοιάζει, σε πολλές περιπτώσεις, η διαδικασία δημοσιοποίησης των προσωπικών στοιχείων και των φωτογραφιών κατηγορουμένων για τη διάπραξη σεξουαλικών εγκλημάτων κατά ανηλίκων, με εισαγγελική διάταξη. Είναι μονόδρομος η δημοσιοποίηση ή όχι;
Ο νομοθέτης, επικαλούμενος την ανάγκη προστασίας του κοινωνικού συνόλου και τη διευκόλυνση της αξίωσης της Πολιτείας για τον κολασμό των αξιόποινων πράξεων, προέβλεψε τη δυνατότητα δημοσιοποίησης από τις αρχές προσωπικών δεδομένων σχετικά με ποινικές διώξεις ή καταδίκες.
Από την άλλη, όμως, η διαδικασία αυτή έχει σαφή χαρακτηριστικά διαπόμπευσης και εγείρονται πολλά ερωτηματικά γύρω από την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, σε συνδυασμό πάντα με το τεκμήριο αθωότητας. Και αναμφίβολα είναι πολύ σκληρό να στιγματίζονται, χωρίς να φταίνε, στενοί συγγενείς του φερόμενου δράστη, παιδιά, εγγόνια, αδέρφια, με όλη αυτή την τρομακτική έκθεση. Ο αντίκτυπος είναι ακόμα μεγαλύτερος στις μικρές κοινωνίες που λίγο-πολύ οι άνθρωποι γνωρίζονται μεταξύ τους.
Συγγενείς κατηγορουμένων έχουν αναγκαστεί να αλλάξουν ακόμα και πόλη, για να γλιτώσουν τον διασυρμό, ενώ έχουν καταγραφεί και περιστατικά απόπειρας αυτοκτονιών καθώς δεν μπορούν να διαχειριστούν ψυχικά την εμπλοκή αγαπημένου τους προσώπου σε τέτοιες πράξεις με τεράστια ηθική και κοινωνική απαξία, αφετέρου δεν μπορούν να αντέξουν τον κοινωνικό διασυρμό. Να τους δείχνουν με το δάκτυλο και να ψιθυρίζουν «ο γιος του βιαστή, η κόρη του παιδεραστή».
Ακόμα και αν ο κατηγορούμενος αθωωθεί στο δικαστήριο, το στίγμα θα τον ακολουθεί μέχρι να πεθάνει. Και εκείνον και την οικογένεια του. Η έκδοση της επίμαχης διάταξης από τον εισαγγελέα, δεν είναι μία απλή διαδικασία. Προηγείται βάσανος που σταθμίζει όλες τις παραμέτρους και τα δεδομένα.
Σε όλες τις περιπτώσεις σεξουαλικών εγκλημάτων με θύματα παιδιά, η κοινωνία απαιτεί να βγουν στον «αέρα» φωτογραφίες και ονόματα των κατηγορουμένων. Και μπορεί οι διατάξεις να επιτρέπουν τη δημοσιοποίηση των προσωπικών στοιχείων των κατηγορουμένων για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όμως στον χαοτικό κόσμο του διαδικτύου τα στοιχεία αυτά έρχονται στην επιφάνεια με μία απλή πληκτρολόγηση, ακόμα και χρόνια μετά.
Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι η πρακτική της δημοσιοποίησης προσωπικών δεδομένων πολιτών από τις αρμόδιες κρατικές αρχές για λόγους ποινικής πρόληψης και καταστολής αλλά και για λόγους ευρύτερου δημοσίου συμφέροντος βρίσκεται σε σχέση ρήξης, πολλές φορές, με θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτά προστατεύονται από το Σύνταγμα και τις διεθνείς συνθήκες προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Γ. Στειακάκης: H ηθική καταδίκη στα μάτια του κόσμου είναι οριστική και αμετάκλητη
Ο Γιώργος Στειακάκης, έμπειρος δικηγόρος του Ηρακλείου, πιστεύει ότι «η δημοσιοποίηση των στοιχείων των κατηγορουμένων με εισαγγελική διάταξη για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής αποτελεί μια α ν α κ ο λ ο υ θ ί α της έννομης τάξης στο πεδίο του ποινικού δικαίου, το οποίο υποτίθεται ότι σέβεται και κατοχυρώνει το τεκμήριο αθωότητας του κάθε κατηγορουμένου μέχρι να αποδειχθεί η ενοχή του από το δικαστήριο. Ο λόγος που επικαλείται ο νόμος για την αποκάλυψη των προσωπικών δεδομένων του κατηγορουμένου είναι η διερεύνηση, ανίχνευση, ή η δίωξη των ως άνω εγκλημάτων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι η κορωνίδα των εγγυήσεων που παρέχει ο πολιτισμένος κόσμος σε κάθε πολίτη είναι να μην τιμωρείται πριν το αρμόδιο ποινικό δικαστήριο αποφανθεί για την ενοχή του. Και τιμωρία δεν είναι μόνο ο εγκλεισμός του στη φυλακή, που και αυτός είναι αμφιλεγόμενος, ως προφυλάκιση, πριν τη δίκη, με μια υποτυπώδη και σύντομη διαδικασία αμέσως μετά την απολογία του στον ανακριτή. Δεν είναι λίγες οι φορές που μετά την πολύμηνη προφυλάκιση ο κατηγορούμενος αθωώνεται από το δικαστήριο. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις της προφυλάκισης τα προσωπικά δεδομένα του κατηγορουμένου προστατεύονται και δεν δημοσιοποιούνται, ακριβώς γιατί τεκμαίρεται αθώος μέχρι η καταδίκη του να γίνει αμετάκλητη.
«Αυτή και αν είναι τιμωρία»
Όπως υπογραμμίζει χαρακτηριστικά «αθωωτικές αποφάσεις βεβαίως δεν λείπουν ούτε από τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ζωής και το γνωρίζει αυτό ο νομοθέτης, ωστόσο δεν διστάζει να διατάξει και τον κ ο ι ν ω ν ι κ ό α φ α ν ι σ μ ό του κατηγορουμένου. Η ένταση της είδησης με τη φωτογραφία και τα στοιχεία του κατηγορουμένου στα μέσα ενημέρωσης είναι τόσο καταλυτική για τη μελλοντική ζωή του, που ισοδυναμεί με ταφόπλακα. Η ηθική κ α τα α δ ί κ η του στα μάτια όλου του κόσμου είναι οριστική και αμετάκλητη. Κανένας νομικός θεσμός δεν μπορεί να επαναφέρει τα πράγματα στην προτεραία κατάσταση, αν αθωωθεί. Η κοινωνία θα επιβάλει την ποινή σε εκείνον και την οικογένεια του, χωρίς δίκη, χωρίς δικαίωμα έφεσης και αναίρεσης. Αυτή κι αν είναι τιμωρία!
Γιώργος Κοκοσάλης: θα πρέπει να αποτελεί την έσχατη επιλογή ενός εισαγγελέα και όχι τον κανόνα
Ο γνωστός δικηγόρος, Γιώργος Κοκοσάλης, πρόσφατα υπερασπίστηκε σε Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο κατηγορούμενο για σεξουαλική κακοποίηση ανήλικου αγοριού, τα στοιχεία του οποίου μάλιστα είχαν δημοσιοποιηθεί με σχετική διάταξη. Η απόφαση της έδρας ήταν αθωωτική για τον εντολέα του.
«Αυτονόητα κατανοώ πλήρως την ανάγκη της Πολιτείας για την μέγιστη δυνατή προστασία του εννόμου αγαθού της ανηλικότητας, από την άλλη πλευρά, ωστόσο, τίθενται πλείστα ζητήματα νομικής (κι όχι μόνο) φύσεως και δη «ανυπόφορης» προσβολής του τεκμηρίου αθωότητας του εκάστοτε κατηγορουμένου. Αν στα τελευταία προστεθεί κι η ανεπανάληπτα τρωθείσα ηθική και κοινωνική υπόσταση του συνόλου της «εν στενή κι ευρεία έννοια»
οικογένειας του κατηγορουμένου – στα πλαίσια ειδικά συμπαγών κι ερμητικά κλειστών κοινωνιών, τότε εύλογα συμπεραίνει κανείς ότι η επιλογή της δημοσιοποίησης των στοιχείων ενός ανθρώπου – κατηγορουμένου δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση, θα πρέπει να αποτελεί την έσχατη επιλογή ενός Εισαγγελικού Λειτουργού κι όχι τον κανόνα – βάσει αυστηρής αξιολόγησης των δεδομένων της εκάστοτε συγκεκριμένης υπόθεσης κι εμβαθυντικής στάθμισης των εννόμων αγαθών που πλήττονται, ενόψει δε και του γεγονότος ότι δυστυχώς δεν χορηγείται αποτελεσματική αμυντική δυνατότητα στον κατηγορούμενο στην επιλογή αυτή».
«Στα μανταλάκια»
Και διερωτάται: «Κι εν τέλει, με ποιο τρόπο αποζημιώνεται νομικά, ηθικά και κοινωνικά ο ανεπανάληπτα εκτεθείς κατηγορούμενος όταν αθωωθεί από το αρμόδιο ποινικό Δικαστήριο για την πράξη που του αποδίδεται, όπως ακριβώς συνέβη πρόσφατα σε υπόθεση που χειρίστηκε το γραφείο μας, αφορούσα τον Ε.Σ., ο οποίος καίτοι αθωώθηκε πανηγυρικά από το αρμόδιο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο, εντούτοις τα στοιχεία του παραμένουν ακόμη αναρτημένα στα «μανταλάκια» του χαοτικού ψηφιακού οικοσυστήματος; Συνεπώς, απαιτείται φειδώ και σύνεση κι αποφυγή δυσανάλογων επιλογών και υπερβολών με μόνη την στερεότυπη αιτιολογία: «Η συγκεκριμένη δημοσιοποίηση των στοιχείων αποσκοπεί στην προστασία της ανηλικότητας και του κοινωνικού συνόλου και την ανάγκη πραγμάτωσης της αξίωσης της Πολιτείας για τον κολασμό των παραπάνω αδικημάτων».
