Του Άγγελου Αλαφρού
«Να ξεβρωμίσει ο τόπος». Ορίστε μια κοινοτυπία που εκστομίζεται εν χορώ από τα χείλη της μικροαστικής μάζας εν Ελλάδι. Οι αφορμές ποικίλες – έχουν ωστόσο μια κοινή συνισταμένη: τη δράση μιας κάποιας ομάδας εις βάρος όποιου αντιστέκεται στην καθαρή, την σε τάξη, την καθωσπρέπει πορεία των (κοινωνικών) πραγμάτων. Είτε πρόκειται για την εξωθεσμική και συνεπώς παράνομη – μα όχι πάντααπονομιμοποιημένη στον νου τους – δράση του βαθέος κράτους ενδεδυμένη τον φασιστικό της μανδύα (με τη συνέργεια φυσικά ή έστω την ανοχή του επίσημου κράτους) ενάντια σε όσους ανθίστανται, σε χώρους φιλοξενίας μεταναστών, σε πάγκους μικροπωλητών ή σε δημόσιους χώρους όπου έχουν βρει απάγκιο οι κατατρεγμένοι, είτε πρόκειται για τη θεσμική και νόμιμη κρατική βία, το αίσθημα ανακούφισης που διατρέχει τα εν λόγω πλήθη είναι πάντα του σαρωτικό – και αντίστοιχο μάλλον με αυτό που αισθάνεται κανείς μετά την απομάκρυνση από το ύφασμα ενός επίμονου λεκέ.
Κατ’ αρχάς, ο γράφων εν μέρει θλίβεται που δεν κατανοεί πλήρως τον ψυχολογικό μηχανισμό που κινητοποιείται εντός του μικροαστικού συλλογικού συνειδητού και που αποτελεί την αιτία της σύνδεσης του ρυπώδους και δυσώδους με ό,τι ακόμα αντιστέκεται στην ηγεμονία της αστικής σκέψης. Μια απλή εξήγηση θα ήταν ότιοι μικροαστοί, νοικοκύρηδες όντες, διακατέχονται από την κοινότυπη υστερία, με τη στενή της έννοια, απέναντι σε κάθε λεκέ που πλήττει την εικόνα του αψεγάδιαστου νοικοκυριού – είτε αυτός είναι σε πάτωμα, είτε σε τοίχο, τραπεζομάντιλο, ποτήρι και ούτω καθεξής. Συνεπώς, η σύνδεση αυτή είναι ίσως το αποτέλεσμα της μεταφοράς της κοινωνικοπολιτικής σύγκρουσης στο άνω σχήμα.
Όπως και να ΄χει, και για να φτάσουμε στο προκείμενο, η φράση με την οποία αρχινά το κείμενο εκστομίστηκε και πάλι σήμερα μαζικά στην πόλη των Χανίων, σε σπίτια, γειτονιές και καφενέδες, με αφορμή τα γεγονότα της εκκένωσης της κατάληψης RosaNera.Το ενδιαφέρον εδώ είναι το εξής: Πούθε έρχεται η βαθιά αντιπάθεια μεγάλων τμημάτων του μικροαστικού στρώματος προς την κατάληψη και τις καταλήψεις, τέτοια που να δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό της ως βρόμα; Και μάλιστα για μια κατάληψη η οποία, στα στενά πλαίσια της μικρής πόλης, είναι γνωστό ότι δεν είχε προσδώσει κανένα αρνητικό πρόσημο στην κοινωνική ζωή˙το αντίθετο. Κάθε χαρακτηρισμός με τον οποίον έχει ταυτιστεί κάθε άλλη κατάληψη στη χώρα («εστία ανομίας/μόλυνσης», «άντρο παραβατικότητας», «άβατο»), εδώ, για τους κατοίκους των Χανίων, είναι έωλος. Αν κάποιος δεν μπορεί να εκφέρει άποψη για τις καταλήψεις των Αθηνών και άλλων πόλεων, εδώ μπορεί. Εδώ, όλοι γνωρίζουν.
Θα μπορούσε κανείς να απαντήσει πως το ζήτημα είναι καταφανώς πολιτικό. Ο συντηρητικός μικροαστός, εκείνος που κινείται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, αισθάνεται προφανώς αντιπάθεια, έχθρα, μίσος ενδεχομένως για έναν χώρο που κινείται σε αντιδιαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση. Φυσικά. Ωστόσο, μόνο δευτερογενώς. Πρωτογενώς, τούτη η κατά τα φαινόμενα αυθεντική έχθρα εδράζεται στη λατρεία της ιδιοκτησίας – που έχει λάβει χαρακτήρα σχεδόν τοτεμικό. Για τον μέσο μικροαστό δεν νοείται τίποτα δίχως τίτλους ιδιοκτησίας, συμβόλαια και παραστατικά. Οτιδήποτε στερείται αυτών εκπίπτει από την κατάσταση του υπάρχοντος ή, το πολύ πολύ, προσφέρεται προς νομή από τον πλέον επιτήδειο. Κάθε σκέψη για ανοιχτό και δημόσιο χώρο σε αντιπαραβολή του ιδιωτικού, του κλειστού, του περίφραχτου, αποτελεί επιβολή του συλλογικού πάνω στο ατομικό, και συνεπώς το εκλαμβάνει ως απειλή προς τον ίδιο. Αρχικά προς την ιδιοκτησία τουκαι, κατά συνέπεια, και μέσω της τοτεμικής της διάστασης όπως είπαμε παραπάνω, προς τον ίδιο αυτόν ως ύπαρξη. Όπως λοιπόν γαλουχεί τα παιδιά του με το τρομοκρατικό «στον κομμουνισμό τα παιδάκια δεν είχαν παιχνίδια» (εννοώντας φυσικά όχι γενικώς και αορίστως παιχνίδια, αλλά δικά τους παιχνίδια, ατομικά˙ κάτι που όπως και να ‘χει αποτελεί ψεύδος), όπως φωνασκούσε και φωνασκεί πως «οι κομμουνιστές θα μας πάρουν τα σπίτια», έτσι ακριβώς ανακουφίζεται όταν απομακρύνονται οι αντιεξουσιαστές από έναν χώρο στον οποίο, διά της πράξης, και όσο ήταν αυτό εφικτό, εκφραζόταν το προυντονικό«η ιδιοκτησία είναι κλοπή».
Συνεπώς, πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους ότι το επιχείρημα που πολλοί εκφέρουν και θα εκφέρουν απέναντι στη φράση αυτή που ανοίγει το άρθρο, αυτό δηλαδή περί της εκκένωσης του χώρου προς μετατροπή του σε ακόμα ένα ξενοδοχείο (και, απροπό, μέσα από διαδικασίες που αμφισβητήθηκαν εντόνως από πολλαπλές πλευρές – αν και δεν είναι αυτό το πρωτεύον ζήτημα σήμερα), το επιχείρημα αυτό λοιπόν πρέπει να γίνει κατανοητό ότι απέναντι στους ανθρώπους αυτούς είναι άκυρο. Ίσα ίσα, αυτή ακριβώς η διάσταση, της μετατροπής δηλαδή του υψηλότερου αισθητικά ελεύθερου χώρου της πόλης σε ακραιφνώς ιδιωτικό, είναι που λειτουργεί στην εν λόγω ομάδα ως πολλαπλασιαστής ηδονής. Ο θρίαμβος του ατομικού είναι εδώ πλήρης. Και συνεπώς, φρονούν, και ο δικός τους.
Σήμερα ακόμα, που αποδεικνύεται κραυγαλέα εκείνο για το οποίο μιλούσαν πολλοί τα προηγούμενα χρόνια του τουριστικού θαύματος και της μετατροπής της πόλης σε κορυφαία, κατά το TripAdvisor, χαβούζα του μαζικού τουρισμού, δηλαδή το ότι αυτός λειτουργεί παρασιτικά για μια (τοπική και όχι μόνο) οικονομία και είναι απαγορευτικός ως προς τη διατήρηση της συνοχή της, σήμερα είναι που το χάσμα μεταξύόσων επιμένουν να αμφισβητούν το δόγμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης και εκείνων που το ακολουθούν ως θέσφατο είναι βαθύτερο από ποτέ. «Ας γίνει ξενοδοχείο», σου απαντάνε. «Αρκεί να ξεβρωμίσουμε». Κάθε έννοια ορθολογισμού εκτελείται ανηλεώς. Τη θέση της παίρνει ο μεταφυσικός φετιχισμός του ιδιόκτητου.
Αν ωστόσο η κατάσταση δείχνει τόσο εδώ όσο και διεθνώς ζοφερή, αυτό πρέπει μονάχα να μεταφραστεί ως μεγαλύτερη ακόμα ανάγκη για ανατροπή της. Απέναντι σε κάθε έκφανση της αστικής ηγεμονίας, κάθε πράξη εκείνων που την αντιμάχονται οφείλει να είναι σε κατεύθυνση συγκρότησης μιας κατάστασης στην οποία το συλλογικό θα ακτινοβολεί με τέτοια ένταση, που οι αιώνες κυριαρχίας του ατομικού θα φαντάζουν μάλλον σαν κακόγουστο πια αστείο.