Αυτή ήταν και καλά μια αστεία ατάκα που γελοιοποιούσε τους ατάλαντους ηθοποιούς. “Τον φάγαν τα κυκλώματα κι αυτόν”, έλεγαν. Και συμπλήρωναν.
“Δεν υπάρχουν κυκλώματα αγάπη μου, άμα είσαι αγγούρι σε ξερνάει το θέατρο, άμα έχεις ταλέντο προχωράς. Απλά είναι τα πράγματα”.
Κι όμως τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά. Κυκλώματα υπήρχαν και κυκλώματα υπάρχουν. Κλίκες στο θέατρο με εξουσία στα χέρια τους ανεβοκατέβαζαν καριέρες μόνο και μόνο γιατί μπορούσαν. Γιατί γ@μούσαν κι έδερναν. Επιχειρηματίες, θιασάρχες, σταρ σκηνοθέτες που ήταν τιμή σου λέει να σφουγγαρίσεις και το σανίδι που πάταγαν.
Υπήρχαν κυκλώματα. Υπήρχαν κακοποιητικές συμπεριφορές, υπήρχε εξευτελισμός, προπηλακισμός, φόβος, τρομοκρατία, υπήρχε ανεργία και πείνα και απόγνωση. Πολλά διάσημα ονόματα (δεν ζουν πια και δεν τα αναφέρουμε) έκαναν τον βίο αβίωτο στους ηθοποιούς τους. Από τασάκια που εκσφενδονίζονταν σε κεφάλια, από σωματικές κακοποιήσεις για να βγει τάχαμ’ ‘η απόγνωση του ρόλου’, από μπούλινγκ στη σκηνή, από το να σε κάνουν σκουπίδι μπροστά σε έναν ολόκληρο θιάσο κι εσύ να σκύβεις το κεφάλι.
“Ε, να μην το σκύβεις λοιπόν. Να αποχωρήσεις με το κεφάλι ψηλά”.
Αυτό απαντούν οι έξω από το χορό πολλά τραγούδια ξέρουν, ενόσω οι εξουσιαστές του σανιδιού σε στέλναν στην ανεργία σε χρόνο μηδέν.
Κι αυτή, ακριβώς αυτή, είναι η επιτομή του εργασιακού εκφοβισμού.
“Αν σε διώξω, περιμένουν στην ουρά άλλοι εκατό να πάρουν τη θέση σου”.
“Αν σε διώξω θα φροντίσω να μην ξαναβρείς δουλειά”.
Με ρώτησε μια φίλη:
“Καλά ο κακοποιητής πες σε διώχνει, οι υπόλοιποι γιατί να τού κάνουν το χατίρι και σε διώχνουν κι αυτοί;”
Γιατί το ‘να χέρι πλένει τ’ άλλο, αγάπη μου. Σήμερα σού ζητάει μια χάρη αυτός, αύριο θα τού ζητήσεις εσύ. Κι αν μάλιστα είσαι και φιρμάρα και φέρνεις ουρές στο θέατρο, την επόμενη σεζόν θα συνεργαστείτε κιόλας, έτσι δεν είναι;
Υπήρξαν βέβαια και ταλέντα τόσο μεγάλα που κανένα κύκλωμα δεν κατόρθωσε να τα καταπιεί. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν ο Γιώργος Κιμούλης. Μόλις βγήκε από τη δραματική σχολή, αμέσως φάνηκε και το χάρισμα και ο πανδύσκολος χαρακτήρας του. Όταν μπήκε πια στη θεατρική πιάτσα κι έψησε το ψάρι στα χείλη αθηναϊκών θεάτρων και περιχώρων, το κύκλωμα έπεσε και τον κατασπαράξει. Ποιος είναι αυτός ο νεαρός που έχει το θράσος και μιλάει ακόμα δεν βγήκε από το αυγό; Φάτε τον!
Και παραλίγο να τον φάνε. Θυμάμαι περίοδο όπου ο νεαρότατος τότε Κιμούλης αναγκάστηκε να παίξει μια σαχλοκωμωδία με έναν Γιάννη Γκιωνάκη στη δύση του τότε, μόνο και μόνο γιατί όλες οι πόρτες ήταν κλειστές.
Το ταλέντο του όμως κυριάρχησε στις κλίκες. Ο κόσμος τον ακολουθούσε, στα θέατρα του δεν έπεφτε καρφίτσα. Και όσοι πέσαν να τον φάνε στα ξεκινήματα του, οι ίδιοι τον παρακαλούσαν να συνεργαστεί μαζί τους. Ασχέτως που οι περισσότεροι είχαν τις χειρότερες εμπειρίες.
Θυμάμαι τον πρώην άντρα μου Κώστα Αρζόγλου όταν γύρισε σπίτι μετά την τελευταία παράσταση του έργου ‘Ζητείται τενόρος΄ όπου συμπρωταγωνιστούσε με τον Κιμούλη. Τέσσερίς ολόκληρους μήνες δεν αντάλλαξαν μια – μια! – λέξη: είχαν τσακωθεί από την πρώτη πρόβα.
-Κώστα, πώς αισθάνθηκες που τελειώσατε;
-Σαν να έπεσε η χούντα.
Πάντα έτσι ήταν ο Κιμούλης και ποτέ δεν άλλαξε. Αυτό που άλλαξε είναι η νοοτροπία μας σήμερα. Πράγματα που τότε θεωρούνταν σχεδόν νορμάλ, τώρα ξέρουμε τι είναι. Κι όταν ρωτάνε οι ανόητοι ‘γιατί τώρα;’, η απάντηση είναι ‘γιατί τώρα ξέρουμε’. ‘Γιατί ‘τώρα μπορούμε’. ‘Γιατί τώρα αυτό που υποστήκαμε τότε, απέκτησε όνομα, σημασία, οντότητα, βαρύτητα, κύρος.’
Εννοείται πως δεν ήταν και δεν είναι όλοι έτσι. Παραγωγοί όπως ο Γιώργος Λεμπέσης όταν αναγνώριζαν την ταλεντάρα δεν καταλάβαιναν Χριστό από κουτσομπολιά και κατινιές. Υπήρχαν επίσης θιασάρχες-επιχειρηματίες άψογοι που σέβονταν όλους τους συνεργάτες τους από τον πρωταγωνιστή ως τον κομπάρσο. Η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος για παράδειγμα. Ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος. Η Κάτια Δανδουλάκη θεάρα στο καμαρίνι. Ο Στέφανος Ληναίος και η Έλλη Φωτίου. Η Μιμή Ντενίση. Ο Γιάννης Μπέζος και ο Δημήτρης Καταλειφός αργότερα – και αρκετοί άλλοι που η μνήμη μου τούς αδικεί.
Τα στόματα ανοίγουν κι όλοι εμείς οι θεατές της αρένας έχουμε δύο επιλογές. Ή να παρακολουθούμε ως ηδονοβλεψίες ποιος είπε τί, ή να επαναπροσδιορίσουμε τη στάση μας απέναντι σε κάθε μορφής κακοποίηση.
Στο χέρι μας είναι.