Το 32% των Ευρωπαίων ψηφοφόρων επιλέγει να ψηφίσει «αντισυστημικά» κόμματα, σύμφωνα με έρευνα της εφημερίδας Guardian σε 31 χώρες. Όπου «αντισυστημικά», τοποθετούνται κόμματα «λαϊκιστικά, ακροδεξιά και ακροαριστερά».
Η έρευνα που παρουσιάζεται στη βρετανική εφημερίδα, βασίζεται στην ανάλυση περισσότερων από 100 πολιτικών επιστημόνων και αναδεικνύει την αυξανόμενη τάση των πολιτών στην Ευρώπη να επιλέγουν κόμματα, τα λεγόμενα αντισυστημικά, σημειώνοντας ότι στις εθνικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο χρόνο, το ποσοστό αυτό από 20% στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και 12% τη δεκαετία του 1990, εκτοξεύθηκε στο 32%.
Η έρευνα του πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, υπό τον Matthijs Rooduijn, διαπιστώνει ότι οι μισοί περίπου από αυτούς τους ψηφοφόρους επιλέγουν ακροδεξιά κόμματα με τάση αύξησης του ποσοστού τους και μάλιστα με ταχύτητα. Ο Ολλανδός πολιτικός επιστήμονας επισημαίνει ότι «υπάρχει διακύμανση, αλλά η υποκείμενη τάση είναι ότι οι αριθμοί συνεχίζουν να αυξάνονται. Τα κυρίαρχα κόμματα χάνουν ψήφους, τα αντισυστημικά κόμματα κερδίζουν. Έχει σημασία, γιατί πολλές μελέτες δείχνουν τώρα ότι όταν οι λαϊκιστές εξασφαλίζουν την εξουσία ή την επιρροή στην εξουσία, η ποιότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας μειώνεται».
Και τονίζει ότι η ακροδεξιά και λαϊκιστική ρητορική επεκτείνεται και στα περισσότερο «συστημικά» κόμματα, φέρνοντας ως παράδειγμα τους Βρετανούς Συντηρητικούς, το κόμμα του Μαρκ Ρούτε στην Ολλανδία, τους Ρεπουμπλικάνους στη Γαλλία και το Λαϊκό Κόμμα στην Αυστρία.
Η PopuList, μια λίστα με λαϊκιστικά κόμματα που κυκλοφόρησε πριν από πέντε χρόνια σε συνεργασία με τον Guardian, εντοπίζει το 2023 234 αντισυστημικά κόμματα σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων 165 λαϊκιστικών κομμάτων (τα περισσότερα είτε ακροαριστερά είτε ακροδεξιά). Κατατάσσει 61 κόμματα ως ακροαριστερά και 112 ως ακροδεξιά (τα περισσότερα, αλλά όχι όλα, λαϊκιστικά).
Επισημαίνεται στη έρευνα ότι, συνήθως σε συνδυασμό με μια δεξιά ή αριστερή «ιδεολογία κάλυμμα», ο λαϊκισμός χωρίζει την κοινωνία σε δύο ομοιογενείς και αντίθετες ομάδες, έναν «καθαρό λαό» έναντι μιας «διεφθαρμένης ελίτ» και υποστηρίζει ότι όλη η πολιτική πρέπει να είναι έκφραση της «βούλησης του λαού» και δημοκρατική επιλογή. Οι επικριτές τους επισημαίνουν ότι όταν έρχονται οι λαϊκιστές στην εξουσία συχνά ανατρέπουν τους δημοκρατικούς κανόνες, υπονομεύοντας το δικαστικό σώμα και τα μέσα ενημέρωσης ή περιορίζοντας τα δικαιώματα των μειονοτήτων, μερικές φορές με τρόπους που θα διαρκέσουν για πολύ τις εντολές τους.
Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων ηγεσιών φέρνει τον Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, το πολωνικό κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη της», την Ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, το Κόμμα των Φινλανδών και τους Σουηδούς Δημοκράτες, που συμμετέχουν σε κυβερνητικούς συνασπισμούς.
Επίσης σημειώνει τη δημοσκοπική επιρροή κομμάτων όπως η Ελευθερία της Αυστρίας (FPÖ), η γερμανική AfD, αλλά και ο Εθνικός Συναγερμός της Λεπέν.
Όσον αφορά την Ελλάδα, αναφέρει τους Σπαρτιάτες, τη ΝΙΚΗ και την Ελληνική Λύση, περιγράφοντάς τα ως «ακροδεξιά, νατιβιστικά κόμματα», ενώ σημειώνει ότι ανάλογης ιδεολογίας κόμματα φαίνονται να ενισχύονται με προοπτική να συμμετάσχουν σε κυβερνήσεις στη Σλοβακία, την Πολωνία και την Ολλανδία.
Όσον αφορά τους παράγοντες ενίσχυσης τέτοιων κομμάτων, είναι σύμφωνα με τη Δάφνη Χαλικιοπούλου, πολιτική επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο του Γιορκ, το μεταναστευτικό και η αξιοποίηση ζητημάτων που προκαλούν ανασφάλεια στους πολίτες. Παραδείγματα, το lockdown και τα εμβόλια, η συζήτηση περί «πολιτιστικού πολέμου» με επίκεντρο θέματα όπως η ταυτότητα φύλου, η ιστορία, σύμβολα εθνικής ταυτότητας, αλλά και η κλιματική κρίση. Ακόμη και ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Επίσης, οι ψηφοφόροι αυτών των κομμάτων είναι άλλοτε δημοκρατικοί ψηφοφόροι, η άλλοτε μεσαία τάξη. «Είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν τη δημοκρατία για κάτι, να πουν: Ξέρω ότι αυτός ο ηγέτης είναι αυταρχικός – αλλά τουλάχιστον θα φέρει οικονομική σταθερότητα», εξηγεί η κ. Χαλικιοπούλου.
Σύμφωνα με τον Andrea Pirro, από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, τα μεγάλα, κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα φέρουν εν μέρει ευθύνη για την εξέλιξη αυτή: «Υπήρξε μια προοδευτική απομάκρυνση από τις κοινωνικές απαιτήσεις. Η αντίληψη ότι αυτά τα κόμματα έχουν γίνει ουσιαστικά οργανισμοί που ενδιαφέρονται μόνο για την εξουσία και το γεγονός ότι δεν ανταποκρίνονται στις ανησυχίες των ανθρώπων και τόσο συχνά κατηγορούνται για τα προβλήματά τους. Τα αντισυστημικά κόμματα παρουσιάζονται ως απάντηση και οι ψηφοφόροι είναι όλο και πιο πρόθυμοι να δώσουν μια ευκαιρία σε μη δοκιμασμένες εναλλακτικές».
Άλλωστε ο Cas Mudde, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια, ο οποίος διατύπωσε τον ευρέως αποδεκτό ορισμό του λαϊκισμού, είπε ότι η βασική υποστήριξη για τα αντισυστημικά, ιδιαίτερα τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα δεν είχε στην πραγματικότητα αυξηθεί πολύ.
«Αυτό που έχει μεγαλώσει είναι η ομάδα των ψηφοφόρων που δείχνει ανοχή. Αυτοί που δεν θα ψήφιζαν τη Λεπέν στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών, αλλά θα ψήφιζαν στον δεύτερο. Αυτή η ομάδα έχει πραγματικά, πραγματικά μεγαλώσει».
Από την πλευρά του ο Mujtaba Rahman, του Eurasia Group, επισήμανε ότι τα κεντροδεξιά κόμματα «υιοθετούν πιο σκληρές θέσεις για το κλίμα, τη μετανάστευση και τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, αλλά υπάρχουν όρια στο πόσο επιτυχημένο μπορεί να αποδειχθεί». Εκτίμησε πάντως ότι η μετατόπιση της κεντροδεξιάς προς την άκρα δεξιά θα φτάσει τελικά τα όριά της, φέρνοντας ως παράδειγκα τις απώλεις του Vox στην Ισπανία. Στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του επόμενου έτους, προέβλεψε νέα κεντρώα πλειοψηφία. «Η μετακίνηση προς την άκρα δεξιά είναι απίθανο να είναι η πανάκεια που πιστεύουν πολλά κόμματα», είπε.
efsyn.gr