Της Άννας Κωνσταντουδάκη – Αγγελάκη
Όλοι μας σχεδόν, έχομε ψιθυρίσει, αναφωνήσει, απαγγείλει, τον ωραίο στίχο από την ‘’Αντιγόνη’’ Σοφοκλέους τραγωδία.
Πόσοι ξέρομε, τώρα πλέον, απ’ τους ‘’σύγχρονους Έλληνες’’ από που προέρχεται ο στίχος; Σας γράφω όλη την στροφή για να θαυμάσετε το μεγαλείο της γραφής της σκέψης του νοήματος. Και θα επεκταθούμε αποσπασματικά σε άλλες στροφές με τα υψηλά νοήματα των τραγωδιών μας που δεν περνούν πια στις νέες γεννιές μας. Λόγω της πολυπολιτισμικότητας; Δεν ξέρω. Μα αν κάποιος αρνείται την κουλτούρα μας, την φιλοσοφία μας, γιατί να επιθυμεί την γης μας; Και μαζί μ’ αυτούς γιατί και ‘μεις να χάνομε αυτό που είμαστε;
Ἔρως ἀνίκατε μάχαν,
Ἔρως, ὃς ἐν κτήμασι πίπτεις,
ὃς ἐν μαλακαῖς παρειαῖς
νεάνιδος ἐννυχεύεις,
φοιτᾷς δ᾽ ὑπερπόντιος ἔν τ᾽
ἀγρονόμοις αὐλαῖς·
καί σ᾽ οὔτ᾽ ἀθανάτων φύξιμος οὐδεὶς
οὔθ᾽ ἁμερίων σέ γ᾽ ἀνθρώ-
πων, ὁ δ᾽ ἔχων μέμηνεν.
…………………………………………
Η μετάφραση:
Έρωτα που δεν γονάτισες ποτέ στον πόλεμο
έρωτα που ορμάς και γεμίζεις την πλάση,
που στ᾽ απαλά τα μάγουλα
της κόρης νυχτερεύεις
και σεργιανάς τις θάλασσες
και των ξωμάχων τα κατώφλια,
κανείς δεν σου γλυτώνει
Μηδέ θνητός μηδέ αθάνατος
Φωλιάζεις στο κορμί και το μανίζεις
…………………………….
Και είναι ο Αίμων ο γυιός του Κρέοντα ο ερωτευμένος με την Αντιγόνη. Η Αντιγόνη, η εξαίσια Αντιγόνη που καταπάτησε την εξουσία του Κρέοντα και επέβαλλε τον ηθικό νόμο που της διέτασσε η αδελφική αγάπη της προς τον νεκρό αδελφό της, τον Πολυνείκη. Και τον έθαψε παρά την απαγόρευση του τύραννου Κρέοντα. Τιμωρήθηκε γι’ αυτό με θάνατο.
Ήξερε πως αυτή θα ήταν η τιμωρία. Θρήνησε για τα νειάτα της για τη ζωή της που θα την έχανε, μα δεν υποχώρησε.
Προχώρησε στην πράξη που υπαγόρευε η καρδιά της και η ηθική της. Η αγάπη της προς τον αδελφό της. Αρνήθηκε και ποδοπάτησε τον νόμο, του Κρέοντα. Να μείνει άταφος ο νεκρός να φαγωθεί απ’ τα όρνια. Και τον έθαψε! Και θάφτηκε και αυτή ζωντανή, για τιμωρία. Ο Αίμων ο γυιός του Κρέοντα ερωτευμένος με την Αντιγόνη προσπάθησε να την σώσει. Δεν μπόρεσε και αυτοκτόνησε.
Η μητέρα του η Ευρυδίκη μόλις πληροφορήθηκε τον θάνατο του γυιού της Αίμονα, αυτοκτόνησε και αυτή αρνούμενη έτσι να αποδεχθεί τα τραγικά γεγονότα και τον χαμό του γυιού της. Η ανυπακοή στα τετελεσμένα, η καταπάτηση διαταγών και άδικων νόμων ακόμα και δια της αυτοχειρίας περιγράφεται άψογα στην παρακάτω στροφή:
Καλός ο σεβασμός στην άγια τάξη
όμως χαμένος κόπος ν’ αψηφάς
την εξουσία κι όποιον την εξουσία κρατά·
εσένα σε χαντάκωσε η αυτόνομη πορεία.
Και την εξουσία του Κρέοντα αψήφησε η Αντιγόνη. Ακολούθησε, αυτόνομη πορεία. Έπραξε σύμφωνα με την συνείδησή της και την καρδιά της που δεν της επέτρεπε να μείνει άταφος τροφή για τα όρνια ο αδελφός της Πολυνείκης, άκλαυτος, άφιλος. Και έτσι σύρθηκε και αυτή άκλαυτη, άφιλη, χωρίς τραγούδια γάμου στον ύστατο δρόμο της.
Χωρίς να βλέπει πια το φως του ήλιου η κακορίζικη και για την αδάκρυτη μοίρα της, φίλος κανείς δεν στενάζει.
Σκληρός ο Κρέοντας όπως η κάθε εξουσία που καταπατείται, σκληρός για το θάρρος της νεαράς κόρης, σκληρός για την αψήφηση της εντολής του, για την περιφρόνηση της δύναμης του από μια νεαρά γυναίκα, ανακράζει:
Πάρτε τη γρήγορα και καθώς πρόσταξα,
να πάτε να τη χτίσετε στο λάκκο το βαθύ.
Άστε τη μόνη κι έρημη, θέλει πεθάνει,
θέλει ζήσει, θαμμένη σ’ ένα τέτοιο σπιτικό.
Η κόρη αυτή δε μόλυνε τα χέρια μας,
μα τον απάνω κόσμο θα τον χάσει.
Και η Αντιγόνη μοιρολογόντας τον εαυτός της:
Τάφε μου κρεββάτι νυφικό, σπίτι μου
στη βαθιά τη γη κι αιώνιο κελί μου
έρχομαι να βρω τους δικούς μου νεκρούς
που μέγα πλήθος η Περσεφόνη φίλεψε.
……………………………………………………………………………..
Η Ευρυδίκη, γυναίκα του Κρέοντα και μάνα του Αίμονα, λιποθύμησε καθώς σκιάχτηκε τη μεγάλη συμφορά που τη βρήκε. Και ύστερα, έντρομη ρωτά τους αγγελιοφόρους για τη μαύρη μοίρα που σα σκιά, σα καταχνιά και τρομάρα την ένοιωσε να πλανιέται πάνω της, να σβύνει το φως της και ο Κρέοντας έντρομος λέει:
‘’Η φωνή του παιδιού μου μου γνέφει δούλοι τρέξτε,
γρήγορα, φτάστε στον τάφο κοντά και μπείτε μέσα
στο στόμα της σπηλιάς απ’ τον αρμό της γκρεμισμένης ξερολιθιάς
κοιτάξτε: του Αίμονα μου την φωνή γρικώ, ή μήπως οι θεοί με πλανεύουν;’’
-Στις προσταγές σου αφέντη κοιτάμε και τι βλέπομε;
Στο βάθος της σπηλιάς εκείνη κρεμασμένη
και γύρω στο λαιμό θηλιά πλεγμένη με το στημόνι της ποδιάς
κι αυτόν πεσμένο πάνω της στη μέση να τη σφίγγει
να σκούζει για το ταίρι του που χάθηκε στον Άδη.
………………………………………………………………………
Τραβά απ’ το θηκάρι του το δίστομο μαχαίρι, τεντώνει πίσω το κορμί και μπήγει το μαχαίρι μέχρι τη μέση στα πλευρά και μισοπνοϊσμένος, με μαραμένα χέρια την κόρη σφιχταγκάλιασε. Και ξεψυχά!
Ω!
‘’Έρως ανίκατε μάχαν…’’
Όταν η καρδιά και η συνείδηση περί δικαίου συγκρούονται με άδικους νόμους. Και επαναστατούν, αψηφώντας το αποτέλεσμα.
Μέχρι σήμερα, αύριο, στο μέλλον, για πάντα, θα υπάρχει μια ‘’Αντιγόνη’’ που θα αψηφά για το δίκαιο, την στοχοποίησή της!
Θα υπάρχει πάντα ένας ‘’Αίμονας’’ που θα πεθαίνει από αγάπη. Δεν θα σκοτώνει, όπως εκφυλιστικά γίνεται τελευταία. Θα πεθαίνει για την αγάπη.
Αλήθεια, διδάσκονται πια στα σχολεία μας αυτές οι θαυμαστές έννοιες; Ή χαλούν την ‘’Νέα Τάξη πραγμάτων’’ και σβήνονται;
Για την ιστορία περιληπτικά:
Ο Οιδίπους, γυιός του Λαΐου, του γένους των Λαβδακιδών που βασίλεψαν στην Θήβα σκότωσε χωρίς να το γνωρίζει τον πατέρα του και παντρεύτηκε πάλι εν αγνοία του την μητέρα του Ιοκάστη με την οποία απέκτησε δύο γυιούς, τον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή και δύο κόρες, την Αντιγόνη και την Ισμήνη. Η Αντιγόνη επαναστατεί στο άδικο, η Ισμήνη είναι συμβιβασμένη και υπάκουη.
Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα προέρχεται από αυτήν την ένωση, έστω και εν αγνοία του Οιδίποδα μετά της μητέρας του Ιοκάστης. Ο Οιδίπους όταν το έμαθε τυφλώθηκε μόνος του. Τα δύο αδέλφια συμφώνησαν να βασιλέψουν διαδοχικά ανά ένα χρόνο. Πρώτος βασίλεψε ο Ετεοκλής. Αθέτησε όμως την συμφωνία (γι’ αυτό γίνονται οι πόλεμοι) και δεν ήθελε να δώσει τον επόμενο χρόνο την εξουσία στον αδελφό του Πολυνείκη. Ο Πολυνείκης τότε πήγε στο Άργος όπου παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Άδραστου. Πήρε τον στρατό του Άργους και επιτέθηκε στην Θήβα που βασίλευε ο αδελφός του Ετεοκλής καταπατώντας την θέση του και το δικαίωμα του να βασιλέψει αυτός για ένα χρόνο στην Θήβα και να εναλλάσσεται διαδοχικά η εξουσία των δύο αδελφών. Στην μάχη και τα δύο αδέλφια σκοτώθηκαν μεταξύ τους και ανέλαβε ο θείος τους Κρέων την εξουσία, αδελφός της μητέρας τους Ιοκάστης. Ο οποίος διέταξε, ο Ετεοκκλής που έγινε και η αφορμή του χαμού αφού αθέτησε την συμφωνία που είχε κάνει με τον Πολυνείκη να ταφεί με βασιλικές τιμές ως βασιλιάς της Θήβας ενώ ο Πολυνείκης που του σφετερίστηκε ο θρόνος, αφού έκανε εισβολή στην πατρίδα του, να μείνει άταφος να τον φάνε τα σκυλιά και τα όρνια. Κάτι, που αρνήθηκε να το αποδεχθεί η Αντιγόνη σε αντίθεση με την Ισμήνη.
Πάντα θα υπάρχει μια ΑΝΤΙΓΟΝΗ! Μην το ξεχνάτε, άδικοι!
Σ.Σ.: στη φωτογραφία του θέματος το έργο του S.L.W. Norblin de la Gourdaine, Η Αντιγόνη συλλαμβάνεται, ενώ ρίχνει χώμα στον νεκρό Πολυνείκη. 1825, Ελαιογραφία. Παρίσι Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών)
