Μπορεί η απόφαση για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί να έχει προκαλέσει οργή στην Αθήνα και απογοήτευση σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο για τον ίδιο τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τους ιδιαίτερα θρήσκους υποστηρικτές του αποτελεί μια συμβολική κίνηση, που δείχνει τη «στροφή» της χώρας για την αναγέννηση της Τουρκίας ως ένα ισχυρό μουσουλμανικό κράτος.
Και μάλιστα, μετά από περίπου ένα αιώνα που η χώρα προσπαθούσε -λανθασμένα, όπως υποστηρίζουν- να μιμηθεί τον δυτικό, χριστιανικό πολιτισμό.
Η προκλητική αυτή απόφαση του Τούρκου προέδρου δεν προκάλεσε «κύμα» αντιδράσεων μόνο στη Δύση αλλά πυροδότησε ανησυχία και εντός των τειχών.
Το ερώτημα, για τους εγχώριους επικριτές, είναι ένα: τι είδους κράτος προσπαθεί να δημιουργήσει ο Ερντογάν;
«Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι σαν να λέει στον υπόλοιπο κόσμο: “Δυστυχώς δεν είμαστε πλέον κοσμικό κράτος”» είπε ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Τούρκος συγγραφέας Ορχάν Παμούκ, μιλώντας στο BBC.
«Υπάρχουν εκατομμύρια κοσμικοί Τούρκοι, σαν και εμένα, που φωνάζουν κατά αυτής της απόφασης αλλά οι φωνές τους δεν εισακούγονται» τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η πολύπαθη Αγία Σοφία αλλάζει καθεστώς…
Μετά από την Άλωση της Πόλης, ο χριστιανικός ναός μετατράπηκε σε τέμενος και στη συνέχεια, το 1934, έγινε μουσείο με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ -μια κίνηση με την οποία ο Ατατούρκ θέλησε να δείξει στον κόσμο πως η Τουρκία μετατρέπεται σταδιακά σε κοσμικό κράτος.
Τι επιδιώκει ο Ερντογάν;
Η απόφαση του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) που εκδόθηκε την Παρασκευή ανατρέπει επί της ουσίας την απόφαση του Ατατούρκ. Και παρότι, όπως γράφει το Bloomberg, ήταν λιγότερο δραματική από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θέλησε να την παρουσιάσει ως μια «ιστορική στιγμή» για τη χώρα του.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ο Τούρκος πρόεδρος επέλεξε την 24η Ιουλίου για να ανοίξει την Αγία Σοφία για προσευχή. Πρόκειται για την ίδια ημέρα που το 1923 υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάννης, την οποία τόσες φορές στο πρόσφατο παρελθόν έχει αμφισβητήσει ο Ερντογάν.
«Για τους συντηρητικούς Τούρκους, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι μια ιστορική στιγμή» είπε ο Μουσταφά Ακιόλ, αναλυτής του Ινστιτούτου Cato, ενός think tank στις ΗΠΑ, εξειδικευμένος στο Ισλάμ.
«Πιστεύουν σε αυτό που χαρακτηρίζουν “το δικαίωμα του σπαθιού”, δηλαδή το δικαίωμα να μετατρέψουν την εκκλησία σε τέμενος ως αποτέλεσμα της κατάκτησης (σ.σ. της Κωνσταντινούπολης)» είπε ο αναλυτής το Bloomberg, και συνέχισε:
«Η Τουρκία έχει το κυριαρχικό δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει. Αλλά τους ρωτώ: τι θα κάνουν σε περίπτωση που το Ισραήλ κάνει κάτι στο τέμενος Αλ- Άκσα; Θα είναι και αυτό “δικαίωμα του σπαθιού”;».
Η Αγία Σοφία δεν είναι, φυσικά, ο μόνος χριστιανικός ναός ή τέμενος που αλλάζει καθεστώς.
Σε χριστιανικό ναό μετατράπηκε προ ετών και το μεγάλο τέμενος στην Κόρδοβα της Ισπανίας. Ποια είναι, όμως, η ειδοποιός διαφορά;
«Οι μουσουλμανικές εικόνες παραμένουν για να τις δουν οι πάντες» εξηγεί ο Ακιόλ, συμπληρώνοντας πως το Ισλάμ δεν επιτρέπει τις χριστιανικές αγιογραφίες και παραμένει ασαφές ποια θα είναι η τύχη τους στην Αγία Σοφία.
Την Παρασκευή, ο Ερντογάν δήλωσε πως η Αγία Σοφία θα «διατηρήσει το στάτους της ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς» ενώ δημοσιεύματα του τουρκικού Τύπου αναφέρουν πως οι αγιογραφίες θα καλυφθούν με κουρτίνες ή ξύλινα παραβάν ενώ θα αξιοποιηθεί και η τεχνολογία του φωτισμού για να «κρυφτούν» κατά τη διάρκεια της προσευχής.
Αναμενόμενη και πολιτική απόφαση
Για αρκετούς αναλυτές ανά τον κόσμο, η απόφαση αυτή του Ερντογάν ήταν μάλλον αναμενόμενη και φυσικά πολιτική.
Όπως άλλωστε ήταν και η απόφαση του Ατατούρκ, που άνοιξε το δρόμο για την υπογραφή αμυντικής συμφωνίας με την Ελλάδα, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο.
Η δημοτικότητα του Ερντογάν βρίσκεται στο ναδίρ το τελευταίο διάστημα, κυρίως λόγω των οικονομικών δεινών που αντιμετωπίζει η Τουρκία, και ο ίδιος φαίνεται να πιστεύει πως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θα ενισχύσει το προφίλ του.
«Η κίνηση αυτή του Ερντογάν είναι πολύ πιθανό να οξύνει τις ήδη προβληματικές σχέσεις με την Ελλάδα, για την οποία η Αγία Σοφία έχει ειδικό βάρος και θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της ορθοδοξίας» εξηγεί το Bloomberg, συμπληρώνοντας πως το τελευταίο διάστημα οι σχέσεις των δύο χωρών είναι τεταμένες.
«Είναι σοκαριστική απόφαση για διάφορους λόγους» είπε ο Τζέιμς Κερ Λίντσεϊ, επισκέπτης καθηγητής του London School of Economics και εξειδικευμένος σε θέματα ασφάλειας στην νοτιοανατολική Ευρώπη.
«Απλά συμβάλλει στην επιδείνωση των σχέσεων Αθήνας και Άγκυρας που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια και είναι κάτι το οποίο γίνεται εσκεμμένα για να ισοπεδωθούν και τα τελευταία ψήγματα εμπιστοσύνης» τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Ο αρθρογράφος της βρετανικής εφημερίδας «The Observer», την κυριακάτικης έκδοσης του «Guardian», Κενάν Μαλίκ δίνει μια άλλη διάσταση στην προκλητική απόφαση του Τούρκου προέδρου.
«Οι πέτρες, οι κολώνες και τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα της τουρκικής και ευρωπαϊκής ιστορίας, των παραδόσεων του χριστιανισμού και του ισλάμ. Απλά και μόνο η ύπαρξή της επιπλήττει την προσπάθεια του Ερντογάν να απαλλάξει την ιστορία από αυτή την πολυπλοκότητα και να δημιουργήσει ένα μοναδικό, μυθικό παρελθόν».
Συμβολική κίνηση
Σε ανάλυσή του για την Αγία Σοφία, η ανταποκρίτρια του BBC στην Τουρκία Όρλα Γκουερίν εξηγεί γιατί η μετατροπή αυτή αποτελεί μια τόσο βαθιά συμβολική κίνηση για τον Ερντογάν.
«Ήταν ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, που αποφάσισε ότι θα πρέπει να είναι μουσείο (σ.σ. η Αγία Σοφία). Ο πρόεδρος Ερντογάν κάνει τώρα ένα ακόμη βήμα για να διαλύσει την κοσμική κληρονομιά του Ατατούρκ και να αναδιαμορφώσει την Τουρκία με βάση το όραμά του. Ο Τούρκος ηγέτης – ο οποίος παρουσιάζει τον εαυτό του ως σύγχρονο κατακτητή- δεν απολογείται για τη μετατροπή αυτή. Λέει ότι όσοι διαφωνούν -και υπάρχουν πολλοί στο εξωτερικό– επιτίθενται στην κυριαρχία της Τουρκίας» γράφει η δημοσιογράφος, και συμπληρώνει:
«Η “επανακατάκτηση”της Αγίας Σοφίας ικανοποιεί την εκλογική του βάση… Οι επικριτές του λένε ότι χρησιμοποιεί το θέμα για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από την οικονομική καταστροφή που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού. Ωστόσο, πολλά μέλη της διεθνούς κοινότητας υπογραμμίζουν πως το μνημείο ανήκει στην ανθρωπότητα -και όχι στην Τουρκία- και πρέπει να παραμείνει αναλλοίωτο. Υποστηρίζουν πως είναι η “γέφυρα” μεταξύ δύο θρησκειών, ένα σύμβολο συνύπαρξης».