Αναζητώντας την Κλασική Ελλάδα

Τα σχέδια από τα ταξίδια των Edward Dodwell και Simone Pomardi, 1805-1806, Βρετανικό Μουσείο. Αίθουσα 90 | 7 Φεβρουαρίου – 28 Απριλίου 2013

Ανοίγει τις « πύλες » της σε λίγες μέρες στο Βρετανικό Μουσείο στην Αγγλία. Η έκθεση Αναζητώντας την Κλασική Ελλάδα: Τα σχέδια από τα ταξίδια των Edward Dodwell και Simone Pomardi, 1805-1806 (In search of Classical Greece:  Travel drawings of Edward Dodwell and Simone Pomardi, 1805-1806) βλέπει την Ελλάδα μέσα από τα μάτια του ιρλανδού Έντουαρντ Ντόντγουελ (Edward Dodwell, περ. 1777–1832) και του ιταλού ζωγράφου Σιμόνε Πομάρντι (Simone Pomardi, 1757-1830) που τον συνόδευε στα ταξίδια του. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών αυτών, 1805-1806,  οι δύο άντρες κατέγραψαν τον τόπο και τους ανθρώπους του σε μια σειρά που σχέδια και υδατογραφίες. Τα έργα αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό με την ευγενική χορηγία του Packard Humanities Institute. Τα έργα αποτελούν μια «μοναδική» καταγραφή ενός « σημαντικού » κεφαλαίου στην ιστορία της μοντέρνας Ελλάδας, την ανακάλυψη , δηλαδή, ξανά της αρχαίας Ελλάδας στο κατώφλι της δημιουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Οι τοπογραφίες τους, δε, που συχνά « διακοσμούνται » με τα ερείπια κλασσικών ναών, εικονογραφούν μαζί «Έλληνες» και Τούρκους, τον καιρό που η Ελλάδα βρισκόταν υπό την τούρκικη κυριαρχία.

Τα ταξίδια των Ντόντγουελ και Πομάρντι ανήκαν σε ένα ευρύτερο κλίμα ανανεωμένου ενδιαφέροντος για την Ελλάδα, αλλά και στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού, λεγόμενου, Grand Tour, το τελευταίο, όμως, σταμάτησε ξαφνικά με τη στρατιωτική κατοχή της Ρώμης στα 1796 από τον Ναπολέοντα. Η έκθεση αυτή τοποθετεί το ταξίδι των δύο ανδρών στην μακρά παράδοση των ταξιδιών προς την Ελλάδα την περίοδο του Διαφωτισμού, εξετάζοντας τα κίνητρα για ένα τέτοιο ταξίδι, όπως και τις όποιες πολιτιστικές του επιπτώσεις.

Σε όλη τη διάρκεια του 18^ου αιώνα, γενιές και γενιές από νεαρούς άνδρες, από αριστοκρατικές και ευκατάστατες οικογένειες της Ευρώπης πήγαιναν στην Ιταλία για να ολοκληρώσουν την εκπαίδευση τους, που στο μεγαλύτερο της μέρος περιλάμβανε Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά. Η Ρώμη, η Φλωρεντία και η Βενετία ήταν οι πόλεις με την μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, ενώ για τον πιο ατρόμητο επισκέπτη υπήρχε και η Νάπολη. Αυτή ήταν η κύρια πόλη που επισκεπτόταν κανείς από κοντά τη νότια Ιταλία και το μέρος από όπου εύκολα μπορούσε κανείς να πάει στις πρόσφατα, τότε, ανασκαμμένες, στο πρώτο μισό του αιώνα, πόλεις της Πομπηίας και του Ηρακλείου (Herculaneum), που θάφτηκαν κατά την έκρηξη του Βεζούβιου στα 79 μΧ. Όταν όμως η κατοχή της Ιταλίας απέτρεψε τους ταξιδιώτες να επισκέπτονται την Ιταλία, οι Ντόντγουελ και Πομάρντι, όπως και πολλοί άλλου, επέλεγαν να ταξιδέψουν σε λιγότερο «συνηθισμένα» μέρη της Μεσογείου στα πλαίσια του Grand Tour, όπως η περιοχή της σημερινής Ελλάδας. Οι γνώσεις και οι εμπειρίες που έφεραν αυτοί οι ταξιδιώτες για τα αρχαιολογικά κατάλοιπα της Αρχαίας Ελλάδας ανανέωσε και αναπτέρωσε το ηθικό και την ενασχόληση των Βρετανών «φιλελλήνων» για την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική. Αυτό έδωσε τροφή για την «Ελληνική Αναγέννηση»  που είχε ήδη αρχίσει από τα μέσα του 18^ου αιώνα με την Κοινωνία των Εραστών των Τεχνών (Society of Dilettanti). Αυτή η «ελληνολατρία» (Hellenism) θα επρόκειτο να προωθήσει και αν διαμορφώσει το κίνημα του «φιλελληνισμού» , δηλαδή τη συμπόνια για τη σύγχρονη τους Ελλάδα και τους «Έλληνες» και την επιθυμία να πραγματοποιήσουν το όνειρο, όπως το έθεσε το Μπάιρον, ότι «η Ελλάδα μπορεί ακόμα να ελευθερωθεί». Η ομορφιά των τοπίων και ο ρομαντισμός των αρχαίων ερειπίων υπήρξαν από τους κύριους λόγους για κάποιους να επισκεφτούν την Ελλάδα υπό τον ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέχρι την πρώτη δεκαετία του 19^ου αιώνα η συμπάθεια για τους ελληνόφωνους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ενέπνευσε πολλούς από τους Ευρωπαίους ταξιδευτές να κάνουν αίτημα τους την απελευθέρωση της Ελλάδας από την οθωμανική κατάκτηση.

Ο  Ντόντγουελ ήταν  ένας ταλαντούχος ερασιτέχνης ζωγράφος που υπέγραψε πολλές υδατογραφίες και σχέδια. Αλλά είχε κάνει μόνος, αλλά μαζί με τον συνταξιδιώτη του και ανήκαν αποκλειστικά στον δεύτερο. Πολλά από αυτά τα σχέδια μεταφέρθηκαν σε χαρακτικά και εκδόθηκαν στα 1819 στο βιβλίο του  Ντόντγουελ για το ταξίδι του στην Ελλάδα, Μια κλασική και τοπογραφική ξενάγηση στην Ελλάδα, στα έτη 1801, 1805 και 1806 (A Classical and Topographical Tour Through Greece, During the Years 1801, 1805, and 1806).* Μόνο λίγα από τα σχέδια είναι διασκορπισμένα σε άλλες συλλογές, η πλειοψηφία τους, πάνω από 800 στο σύνολο, ανήκαν μέχρι πρόσφατα στην κατοχή των ιρλανδών απογόνων του Ντόντγουελ. Στα 2002, τα σχέδια ο David Packard αγόρασε τα σχέδια για χάρη του Packard Humanities Institute στο  Los Altos στην Καλιφόρνια – Ινστιτούτο το οποίο είναι και ο κύριος χορηγός της έκθεσης.

* Το δίτομο αυτό έργο του Dodwell μπορεί κανείς να το «κατεβάσει» ελεύθερα από το ψηφιακό τμήμα της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/dodwell1819ga

Εικόνα: Simone Pomardi (1757-1830), Τούρκικές κατοικίες κάτω από την Ακρόπολη, , περ. 1805, υδατογραφία, Packard Humanities Institute.