Ανθρωπόμορφες φιγούρες, ζώα και φυτά σε πρωτόλεια σχήματα σαν αυτά που έχουν να παρουσιάσουν όλοι οι πολιτισμοί στην πρώιμη φάση τους λες και είναι καμωμένα από μικρά παιδιά. Σύμβολα, λέξεις, μηνύματα που μας έρχονται από τα βάθη των… χιλιετιών και μέχρι σήμερα κανείς δεν έχει κατορθώσει να βρει τι σημαίνουν. Είναι αυτές οι εικόνες χαραγμένες στον πήλινο δίσκο της Φαιστού που ζωντανεύει, όχι μόνο με εικαστικά μέσα, τη ζωγραφική και τη γλυπτική αλλά αναπαριστά και ψηφιακά η εικαστικός και ερευνήτρια υποψήφια διδάκτωρ στον τομέα 3 του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στο ΕΜΠ, Κλεοπάτρα Χατζηγιώση, μέσα από το έργο της «Synthespian (synthetic+Thespis) / Art – Chaeology».
Μια εικαστική αφήγηση πάνω στον δίσκο της Φαιστού, ένα σύγχρονο έργο από ένα αρχαιολογικό εύρημα που ξαναζωντανεύει την αρχαία τέχνη και τη φέρνει στο σήμερα για να τη γνωρίσουμε καλύτερα, πρόκειται να παρουσιαστεί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για έναν μήνα, από τις 6 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 5 Οκτωβρίου. Ενα έργο που μετατρέπει σε τρισδιάστατη εμπειρία τη δισδιάστατη αναπαράσταση σε ό,τι έχει χαρακτηριστεί το αρχαιότερο τυπογραφικό δείγμα στον κόσμο, καθώς οι ερευνητές του δίσκου καταλήγουν ότι τα 45 σύμβολα έχουν αποτυπωθεί με σφραγίδες επάνω στον νωπό πηλό σε αυτή τη σπειροειδή διάταξη.
«Πώς ένα ακατάληπτο κείμενο πάνω σε ένα κομμάτι πηλού ηλικίας 3.700 ετών μεταφράζεται σε γλυπτικές μορφές, σε εικαστική γλώσσα;» είναι ένα από τα ερωτήματα που θέτει με αφορμή τη δουλειά της Χατζηγιώση ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος, ο οποίος μας «ξεναγεί» στα έργα και στην έκθεση αναδεικνύοντας πτυχές του εικαστικού έργου: «Με το πρότζεκτ “Synthespian” η Κλεοπάτρα Χατζηγιώση προσεγγίζει ένα από τα άλυτα μυστήρια της αρχαιολογίας, τον περίφημο Δίσκο της Φαιστού, ο οποίος ανακαλύφθηκε στην Κρήτη το 1908 από τον Luigi Pernier και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Η εργασία της συνίσταται στη δραματοποίηση των 45 εικονογραμμάτων του Δίσκου, μετατρέποντας το αρχαιότερο τυπογραφικό μνημείο σε μια πρωτότυπη γλυπτική εγκατάσταση».
Και ξεκαθαρίζει ότι το έργο δεν φιλοδοξεί να λύσει το μυστήριο καθώς υπηρετεί άλλο σκοπό: «Φτιαγμένα από πηλό σε διαστάσεις 30×40 εκ., τα επιζωγραφισμένα γλυπτά της, ζωντανεύουν με πιστότητα τις αντίστοιχες δισδιάστατες μορφές, χωρίς καμία διάθεση αποκρυπτογράφησης του μηνύματος του αινιγματικού δίσκου και του νοήματος της οπτικής γραφής του: η Χατζηγιώση δεν επιχειρεί να λύσει τον γρίφο, αλλά να μας εξοικειώσει με την αρχαία τέχνη αναδεικνύοντας τις εικονοποιητικές δυνατότητες ενός αρχαιολογικού ευρήματος που εξάπτει τη φαντασία. Στο ίδιο πνεύμα, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας και του animation, σε συνδυασμό με τη χρήση της τεχνολογίας της επαυξημένης πραγματικότητας, δημιουργεί μια ψηφιακή αναπαράσταση του προπλάσματος του σημείου Νo 2, με την προτεινόμενη ονομασία “κοννοφόρος” (Plumed head), το οποίο εμφανίζεται συχνότερα στις δύο όψεις του Δίσκου».
Τις διαστάσεις του έργου, πρωτότυπου και σύγχρονου, επεκτείνει και… «αποκρυπτογραφεί» ο κ. Μαρίνος: «Η ψηφιοποιημένη φιγούρα παραπέμπει σε avatar βγαλμένο θαρρείς από κάποιο video game με φουτουριστικό/εσχατολογικό περιεχόμενο. Μέσα από αυτό το παράδειγμα η καλλιτέχνις μάς παρουσιάζει τη δυναμικότητα (potentiality) του Δίσκου της Φαιστού, τη δημιουργική ερμηνεία του. Αλλωστε η ανάγνωση του Δίσκου δεν είναι μονοσήμαντη, αλλά εμπεριέχει την πολλαπλότητα: τα εικονογράμματα μπορούν να διαβαστούν, μεταξύ άλλων, ως ημερολόγιο, λατρευτικό κείμενο, ερωτικά τραγούδια, προσευχή, ύμνος, κατάρα, κείμενο διδασκαλίας ανάγνωσης, ακόμα και ως επιτραπέζιο παιχνίδι». Οπως υποδηλώνει και ο τίτλος του έργου, δεν αποτελεί απλώς μια συνομιλία σύγχρονης τέχνης και αρχαιολογίας αλλά προσδίδει στην αρχαιολογική κληρονομιά και ακόμη μία διάσταση, την εισάγει στην εικονική πραγματικότητα καθώς το πρότζεκτ ολοκληρώνεται με τον σχεδιασμό ενός ανατροφοδοτούμενου QR του εικονιστικού σημείου Ν (2) του Δίσκου της Φαιστού, ώστε, μέσω της διάδρασης με τον θεατή, να επιτυγχάνεται η σύζευξη της σύγχρονης τέχνης με την αρχαιολογία στο φανταστικό πεδίο: Art – Chaeology ή Virtual – Heritage.
📌 Στα εγκαίνια της έκθεσης (9/9, 6-8 μ.μ.) στο καφέ του Μουσείου ανάμεσα σε άλλα θα ακουστεί η ανάγνωση του κειμένου στη Mινωική Γραφή από τη Δέσποινα Χιωτίδου σε κείμενο βασισμένο στην «Aνάγνωση» του Δίσκου της Φαιστού από τον Ελληνοβρετανό γλωσσολόγο, πανεπιστημιακό δάσκαλο του Προγράμματος Erasmus του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου Ηρακλείου, δρα Γκάρεθ Οουενς, σε συνεργασία με τον καθηγητή Φωνητικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Τζον Κόλμαν. Ταυτόχρονα θα προβάλλονται τα τέσσερα ψηφιακά μοντέλα των εικονογραμμάτων σε animation (02-12-31-26) τα οποία σύμφωνα με τους Οουενς και Coleman γεννούν τους συλλαβικούς ήχους: «I-QE-KU-RJA» που σημαίνουν: «Kυοφορούσα Θεότητα» και αναφέρονται πιθανώς στη μινωική Αστάρτη – Αφροδίτη.
Ο Διόνυσος και το ψηφιακό μοντέλο ενός υπερ-ήρωα
Η καλλιτέχνις, με σπουδές τόσο Γραφικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στη Σχολή Βακαλό όσο και στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στον τομέα της Ζωγραφικής με καθηγητή τον Δημήτρη Μυταρά και στον τομέα της Γλυπτικής με καθηγητή τον Γιώργο Λάππα, έχει στο ενεργητικό της εκτός από τη συμμετοχή της σε πολλές εκθέσεις, ατομικές και ομαδικές, και μεταπτυχιακές σπουδές «Αnimation» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Αλλωστε το ερευνητικό αντικείμενο της έκθεσης, η πλαστική και ψηφιακή προσέγγιση των εικονογραμμάτων του Δίσκου της Φαιστού, αποτελεί μέρος της μεταπτυχιακής της εργασίας («Πλαστική και Ψηφιακή Αναπαράσταση των Εικονογραμμάτων του Δίσκου της Φαιστού – Η περίπτωση του Συμβόλου (Ν 2) του Δίσκου της Φαιστού: «Κοννοφόρου» ως «Synthespian» (< synthetic + Thespis)»).
● Τι είναι όμως αυτό το περίφημο εικονόγραμμα N (2) στο οποίο επικεντρωθήκατε; τη ρωτήσαμε.
Το εικονόγραμμα N (2) προτείνεται με την ονομασία «κοννοφόρος», καθώς ο «κόννος» στην αρχαία ελληνική γραμματεία υποδηλώνει τον τρόπο κουράς κατά τον οποίο αφήνεται λόφος τριχών επί της κορυφής της κεφαλής. Ανάλογες ερμηνείες έχουν οι λέξεις: «σκολλυφόρος», «ο φέρων λόφον, ή όγκον, ή χάσμα επί της κορυφής της κεφαλής», «κορυφαίος», «μακεσίκρανος», «σκιαδηφόρος», «κορυμβοφόρος», «κωνοφόρος» – οι δύο τελευταίες λέξεις χρησιμοποιούνται και επί του θεού Διονύσου.
● Πώς ο Διόνυσος εμφιλοχωρεί στο εύρημα ως η κυρίαρχη μορφή αλλά και στον τίτλο του έργου;
Ο Διόνυσος συνοδευόμενος από τον θίασό του αντιστοιχεί στον Απάρχοντα των ορχηστών, στον Εξάρχοντα του Διθυράμβου, αλλά και στον Θέσπι που μεταβάλλει τον Εξάρχοντα στον πρώτο Υποκριτή. Ετσι προέκυψε ο τίτλος του ψηφιακού μοντέλου του «Κοννοφόρου» ως «Synthespian», όπου ο όρος «Synthespian» προερχόμενος από τις λέξεις «synthetic + Thespis» υποδηλώνει επίσης έναν ψηφιακό δραματικό υπερ-ήρωα.