“Αν χαθώ ένα βράδι, μη ρωτήσεις τι έχω γίνει”: Στιγμές από τη ζωή και το έργο του κεραμίστα-ποιητή Χριστόφορου Σκλαβενίτη

Η ομιλία του Κώστα Αρχοντάκη, ιατρού, στα εγκαίνια της εικαστικής έκθεσης “Συνομιλώντας με τον Μινωικό Πολιτισμό” στην Πύλη Σαμπιονάρα Χανίων το Σάββατο 17.11.2015 αφιερωμένη στην μνήμη του γλύπτη,κεραμίστα, δασκάλου και ποιητή Χριστόφορου Σκλαβενίτη.

Ένας γιατρός είναι συνηθισμένος να δίνει πιστοποιητικά και ιστορικά νοσηλείας . Ωστόσο σήμερα υπέκυψα στην πρόταση της Οργανωτικής Επιτροπής να μιλήσω για το Χριστόφορο Σκλαβενίτη, γιατί είχα βιωματικές αναμνήσεις για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του και θεώρησα χρήσιμο να σας τις καταθέσω σε τούτη την ημέρα μνήμης και τιμής για τον καλλιτέχνη, τον ποιητή, τον πνευματικό άνθρωπο, τον αξέχαστο φίλο.

Για τίτλο της εισήγησής μου επέλεξα ένα στίχο από την ποιητική του συλλογή «Ταξίδι με τα όνειρα»: «Αν χαθώ .» ένα βράδυ , μη ρωτήσεις τι έχω γίνει. Κανένας δεν θα ξέρει.» Το ποίημα αυτό, όπως και μεγάλο μέρος των πνευματικών του αναζητήσεων, απηχεί τους πολύμορφους προβληματισμούς του ανήσυχου ανθρώπου, που με πνευματικότητα σπάνια και ενόραση μυστηριακή προσπαθούσε να απαντήσει στα προαιώνια υπαρξιακά ερωτήματα.

Σε ανάλογα ερωτήματα αναφέρεται και η δική του Ιθάκη:

«Με τους συντρόφους που ξέμειναν,
Με τα περήφανα πλοία,
Με τα λάφυρα, με την κούραση, και τη δόξα μας,
Πήραμε το δρόμο του γυρισμού για την Ιθάκη.
Στα βάθη της ψυχής μου
Διαλύεται, αχνοσκορπιέται,,
Σα φάντασμα, σαν ομίχλη
Το όραμα της Ιθάκης.
Γιατί , αν υπήρχε Ιθάκη
Δε θάχα φτάσει ως τώρα;»
(Aπό το ποίημα του Χριστόφορου Ιθάκη 1973-Δελφοί)

Δικαιολογημένη η ερώτηση:

* Μα Χριστόφορε, τέλος πάντων, αξίζει τόσο αυτή η Ιθάκη;

* Κώστα μου, μιλάμε για τη Λευκάδα, την πραγματική, για μένα, Ιθάκη

Γιατί στη Λευκάδα το 1926 γεννήθηκε ο Χριστόφορος Δημ. Σκλαβενίτης. Σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, κι έγινε δάσκαλός της. ΄Εκανε έρευνες γι΄αυτή. ΄Εγραψε, εξέδωσε βιβλία και έζησε αυτός και η οικογένειά του από την τέχνη του, προς την οποία πάντοτε αισθανόταν ένα μοναδικό και ιερό χρέος: «είμαι της γνώμης πως κάθε μάστορας που δεν ακούστηκε ούτε πιο πέρα από το χωριό του, κάθε πήλινο σκεύος που κατασκεύασε, τεχνικές και ντόπιες ορολογίες που ανέπτυξε, προσθέτουν μία λέξη έστω, στο προαιώνιο βιβλίο της κεραμικής Ιστορίας του τόπου μας. Σε όλους εκείνους τους ομοτέχνους μου, λοιπόν, που κανείς δεν μνημόνευσε, αισθάνομαι το «χρέος» να μην αφήσω να λησμονηθεί η προσφορά και το όνομά τους».

Με τις σκέψεις αυτές προλόγισε την έκδοση μιας μνημειώδους προσωπικής του έρευνας που είδε το φως της δημοσιότητας το 2002 χάρη στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων με τίτλο ” η λαική αγγειοπλαστική στη δυτική Κρήτη” .

Ωστόσο τα κεραμικά και κάθε είδους γλυπτά έργα του Χριστόφορου δεν έχουν μείνει μόνο στον τόπο μας. Πολλά από αυτά κοσμούν δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους στα πέρατα του κόσμου: στην Αμερική, στην Ιαπωνία, σε διαφορετικές πόλεις και χώρες μακρινές. Καλλιτεχνικά έργα υψηλής αισθητικής, υποδειγματικής λιτότητας στην έκφραση, σπάνιας δυναμικής στην απήχηση των μηνυμάτων τους.

Τυχεροί οι συλλέκτες και τα Μουσεία που τα έχουν, τυχεροί κι εμείς σήμερα που τον θυμόμαστε και θα απολαύσουμε με τα μάτια μας μερικά από αυτά σε τούτη την έκθεση.

Περιπατητής του κόσμου ολόκληρου ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ο Χριστόφορος στην περιπλάνησή του σ΄αυτή τη ζωή, είχε την τύχη να γίνει ένας από τους πρώτους επισκέπτες και ερευνητές των ελληνόφωνων χωριών της Νότιας Ιταλίας. Το ποδήλατο ήταν το μέσο του εξερευνητικού ταξιδιού του ως μεταπτυχιακού φοιτητή, στα ευλογημένα σοκκάκια των αποικιών της αρχαίας Ελλάδας, στη Magna Grecia. ΄Οταν ιδρωμένος, ένα απόγευμα καλοκαιριού ζήτησε νερό από μια μαυροφορεμένη που καθόταν στη λουλουδιασμένη αυλή της, της είπε ότι έρχεται από την Ελλάδα, του είπε «έμπα έσω μου να μπεί ο ήλιος». Αυτή η πρόταση έδωσε τη δύναμη στα πόδια και στο μυαλό του να περπατήσει όλα τα ελληνόφωνα χωριά στην Κάτω Ιταλία και να καταγράψει μνήμες, αισθήματα και όνειρα των κατοίκων της Μεγάλης Ελλάδας.

Με την ίδια αυτή μυστηριακή δύναμη της πολιτιστικής συγγένειας και της ευαισθησίας για τη μακρινή κοινή καταγωγή των κατοίκων της περιοχής κατασκεύασε ένα μεγάλο γλυπτό που είναι τοποθετημένο ακόμα σήμερα ως προμετωπίδα στο παλιό Δημαρχείο της Calimera, της πόλης που τον ανακήρυξε επίτιμο δημότης της το 1966. Σε μιαν άλλη ιταλική πόλη στη Faenza της Ιταλίας υπήρξε μεταπτυχιακός φοιτητής στην Κεραμική Τεχνολογία, υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Στην Ιταλία τιμήθηκε δεόντως με το χρυσό μετάλλιο της Ιταλικής Γερουσίας το 1962, με το μετάλλιο του αργυρού Σταυρού του Σωτήρος το 1965 και με το 1ο βραβείο στη διεθνή έκθεση Φλωρεντίας.

Η σχέση του με την ιστορία και την έρευνα του παρελθόντος ήταν αδιάσπαστη σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Σε μια συνάντησή μας στο εργαστήριό του ένα Κυριακάτικο πρωινό, έμεινα με ανοιχτό το στόμα, βλέποντας το δάσκαλο να αναμιγνύει ασυνήθιστα υλικά, που για πρώτη φορά μου τα παρουσίαζε. Είχε ένα σοβαρό βλέμμα και ένα χαμόγελο επιτυχίας.

* «Δάσκαλε , θα με κεράσεις αυτό το ματζούνι πρωί-πρωί;» Δεν πήρα απάντηση.

* «Χριστόφορε, τί είναι πάλι τούτο, μήπως θυμήθηκες κανένα μπλάστρη που σούκανε η μάνα σου στη Λευκάδα;» ξαναρώτησα.

Ο Χριστόφορος, με μετρημένες κινήσεις, χρησιμοποιώντας μια πρωτόγονη ζυγαριά του 1930, «εργαλείο» μνήμης και ζωής, παρμένο από το πρώτο του εργαστήρι στον Πειραιά, ανακάτεψε στάχτη-άμμο, και κάτι περίεργες πολύχρωμες σκόνες από μεταλλικές ουσίες. Αυτές τις έβγαζε μέσα από παλιά σκονισμένα βάζα. Μπροστά στα μάτια μας δημιουργήθηκε μια μάζα πηλού.

Αγαπητοί, αυτό το μίγμα, το μίγμα του Χριστόφορου, είναι η μινωική μάζα που παρουσίασε στο Κρητολογικό Συνέδριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε στα Χανιά το 2006. Πολλές μελέτες , κριτικές και έρευνες την ακολούθησαν. Από τη μάζα αυτή, αργότερα, δημιούργησε μικρά γλυπτά, μικρά έργα σε πλακίδια και γυναικεία κοσμήματα σπάνιας καλαισθησίας και μνημειώδους έμπνευσης.

Ένα άλλο απόγευμα, που πίναμε το σκέτο ελληνικό καφέ που συνήθιζε, στο μπρίκι που αυτός χρόνια χρησιμοποιούσε στο εργαστήριό του στο Καμπάνι, μου λέει:

* «Κώστα, τι θα γίνει με το πιασμένο μου πόδι, με την ισχυαλγία που με τριγυρίζει;»

* «Χριστόφορε, ας δοκιμάσουμε τον βελονισμό.», του πρότεινα διστακτικά.. Στην περίπτωσή του όμως ο αιφνιδιασμός προέκυψε από τα δικά του λόγια και όχι από τα δικά μου :

* «Μη μου πεις, Κώστα, ότι θα χρησιμοποιήσουμε τις αικίδες(βελόνες βελονισμού) της κόρης του Ασκληπιού της Ακεσώ;»

Όπως ήταν φυσικό, είχα μείνει έκπληκτος από την ερωταπόκρισή του. Ο Χριστόφορος «σαν έτοιμος από καιρό», κατά τον καβαφικό στίχο, δέχτηκε την πρόταση και τη θεραπεία.

Στις πέντε συνεδρίες που ακολούθησαν, παρατήρησα ότι ο Χριστόφορος μάζεψε πολλές από τις βελόνες που χρησιμοποίησα. Δεν πέρασαν παρά οι λίγοι μήνες του χειμώνα και την άνοιξη, στο εργαστήριό του, βλέπω τη φωτογραφία του καρφωμένη με τις βελόνες.

«Μάντεψε Κώστα τί κάνω;» με ρώτησε «Μα ,Χριστόφορε, εσύ θεραπεύεις πλέον τον εαυτό σου!!» , είπα με θαυμασμό.

Αυτομάτως στη σκέψη μου ήρθε ο διαλογισμός αλλά και η φροϋδική ψυχανάλυση. Η εφαρμογή της αυτοθεραπείας μέσω της δύναμης της σκέψης και της πίστης προβαλλόταν ξεκάθαρα μπροστά μου. Ο ασθενής μου αυτός δεν ήταν σαν τους άλλους. Η εντρύφησή του στους λαϊκούς μύθους, στην αρχαία παράδοση των πρώτων ιατρικών θεραπειών, η πνευματική του αναζήτηση σε όλα τα θέματα του έδινε τα εφόδια να υπερβεί τα όρια του αισθητού και του τετριμμένου στη ζωή και στην καθημερινότητά του, να διεισδύσει στο υποσυνείδητο, να εξερευνήσει το ασυνείδητο, να αναζητήσει διαισθητικά αλλά και πνευματιστικά κάθε πτυχή της συνείδησης χωρίς δισταγμό, χωρίς αναστολές, με την «αρετή και τόλμη», που απαιτεί η ελευθερία στην πιο υψηλή της διάσταση, στην πνευματική.

Δεν ήταν μόνο χρησιμοθηρικές αυτές οι αναζητήσεις, προκειμένου να δώσουν απόκριση στις αντικειμενικές ανάγκες του βίου. Ήταν θέμα ζωής και τέχνης, ήταν στοιχείο της βιοθεωρίας του και της φιλοσοφικής του στάσης απέναντι στα πράγματα.

Ο ικανός για αυτοθεραπεία Χριστόφορος, λοιπόν, δεν ήταν μόνο ο καλός φοιτητής, ο καλός πατέρας , ο υπεύθυνος επαγγελματίας, ο χαρισματικός δάσκαλος, ο επιτήδειος καλλιτέχνης. Ήταν ο φορέας της συμπυκνωμένης ελληνικής κουλτούρας, ο συνειδητός μελετητής και συνεχιστής των παραδόσεων, που τηρούσε και στην προσωπική του ζωή. Με αυτή τη μελέτη και την έννοια του εξερευνούσε τα πεδία του συνειδητού και ασυνειδήτου ψυχισμού των ανθρώπων, για να το μορφοποιήσει τόσο σε αυθεντικά βιώματα, όσο και σε σπάνια προσωπική καλλιτεχνική έμπνευση.

Από αυτές τις απόψεις στα μάτια όλων εμάς φαινόταν να πορεύεται ένα βήμα πιο μπροστά από το συνηθισμένο, ένα επίπεδο πιο πάνω από το αισθητό, ένα πεδίο πιο πέρα από το γήινο, στα όρια του μεταφυσικού και του ανεξήγητου για τους πολλούς.

Με τον Χριστόφορο είχα πολλές συζητήσεις κατά την προετοιμασία του βιβλίου του, που αναφέρεται στα Μοιρολόγια. Αυτό που με
εντυπωσίαζε δεν ήταν η από μνήμης απαγγελία των περισσοτέρων μοιρολογιών που κατέγραφε, αλλά η βιωματική αίσθηση που έδινε στην εκπομπή των εννοιών. Θέλω να πω ότι ο Χριστόφορος πιστεύει ότι η ψυχή δεν πεθαίνει, ότι μετά θάνατον ζωή υπάρχει, ότι συνεχίζει να υπάρχει μια επαφή του ονομαζόμενου νεκρού με τον ζωντανό και ότι όλα αυτά τα μοιρολόγια, που κατέγραψε στα χρόνια που έζησε, είναι οι προεκτάσεις και η αποτύπωση των μεταξύ των ανθρώπων σχέσεων. Η επικοινωνία των δύο κόσμων, του πάνω και του κάτω, είναι πραγματική και διαρκής:

-Γυναίκα, πώς με στόλισες, για πού έχεις να με στείλεις;

Μη θα να πάου στην ξενιτιά, μη θα να πάου στα ξένα;

Εγώ δεν πάω στην ξενιτιά, εγώ δεν πάω στα ξένα.

Παρ, πάου στην αλησμονιά, π αλησμονιέται ο κόσμος.-

Ο νεκρός μας προσπαθεί να μας πει δύο πράγματα, δύο πικρές αλήθειες: να μην ξεγελιόμαστε, όπως κι εκείνος δεν ξεγελιέται. Δεν πάει στην ξενιτιά, αλλά πάει εκεί που «αλησμονιέται ο κόσμος». Εδώ έχομε μια αντιγνωμία με τους νεκρούς. Εμείς πιστεύουμε πως εκεί που πάει θα λησμονήσει εκείνος τον κόσμο μας. Εκείνος όμως εννοεί ότι η λησμονιά η δική μας θα καλύψει τον κόσμο των νεκρών. Το μικρό απόσπασμα που σας διάβασα προέρχεται από το βιβλίο του “ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ ΠΟΡΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ”, που εκδόθηκε από τους συντοπίτες του τιμής ένεκεν το 2012.

Απόδειξη ότι ο Χριστόφορος πιστεύει σε αυτά που συνέλεξε, σε αυτά που με φροντίδα και αγάπη κατέγραψε, σε αυτά που συνήθιζε να επικαλείται και να επαναφέρει τακτικά στη μνήμη του είναι ότι μπροστά μου παράγγειλε στην Αργυρώ, τη γυναίκα του, στον τάφο του να υπάρχουν τα αγαπημένα του πουράκια και ένα εργαλείο της γλυπτικής του!

Όπερ και εγένετο!

Χανιά 17.10.2015

"google ad"