Η ένθερμη αρχικά αποδοχή από τους πολίτες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης προς τους Ουκρανούς πρόσφυγες σιγά σιγά φθίνει, ιδίως σε πιο φιλορωσικές χώρες όπως η Σλοβακία και η Βουλγαρία, όπου επικρίνονται τα «προνόμια» των προσφύγων και γίνονται συγκρίσεις με την προσφυγική κρίση του 2015.
Ενώ οι κυβερνήσεις προχωρούν σε μεγάλο βαθμό στην υιοθέτηση φιλόξενης ρητορικής και στη χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη έχουν πραγματοποιηθεί διαδηλώσεις στους δρόμους κατά των Ουκρανών προσφύγων, αν και στις περισσότερες χώρες επικρατεί θετική στάση απέναντί τους.
Αξιοσημείωτη εξαίρεση αποτελεί η Βουλγαρία, με το 38% των Βουλγάρων να έχει θετική στάση απέναντι στους πρόσφυγες, ενώ το 18,4% αρνητική, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα.
«Είναι σύνηθες φαινόμενο η άνευ όρων αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες από τον πόλεμο να αποδυναμώνεται με την πάροδο του χρόνου στις γειτονικές χώρες υποδοχής. Οι κοινωνικοοικονομικές εντάσεις μπορούν να προκαλέσουν αυθόρμητες λαϊκές αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένων των βίαιων», δήλωσε στη EURACTIV ο Zsolt Zádori, υπεύθυνος Τύπου της Ουγγρικής Επιτροπής Ελσίνκι (HHC).
Η δυσαρέσκεια αυξάνεται, ενώ η προθυμία για βοήθεια μειώνεται, επιβεβαίωσε ο Σλοβάκος ακτιβιστής Branislav Tichý, ο οποίος πέρασε αρκετές εβδομάδες στα σύνορα Σλοβακίας-Ουκρανίας. «Οι πρώτες διαμαρτυρίες και η δημόσια αποδοκιμασία της βοήθειας προς τους πρόσφυγες από την Ουκρανία εμφανίζονται σε όλη τη Σλοβακία. Το αφήγημα «τι θα γίνει με εμάς και τα σλοβακικά παιδιά μας» αρχίζει να αποκτά δυναμική», έγραψε σε ανάρτησή του στο Facebook.
Πάρα πολλές παροχές;
Ένα κοινό ζήτημα στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης είναι τα επιδόματα που λαμβάνουν οι πρόσφυγες. Το αφήγημα ότι οι κυβερνήσεις φροντίζουν περισσότερο τους πρόσφυγες παρά τους πολίτες τους είναι παρόν σε όλες τις χώρες και επιδεινώνεται από τις δραστηριότητες των ακροδεξιών κομμάτων.
Στα σλοβακικά καφέ και μπαρ, οι πολίτες παραπονιούνται για τις δωρεάν δημόσιες συγκοινωνίες ή τα κουπόνια για γεύματα που χορηγήθηκαν στους Ουκρανούς πρόσφυγες από την κυβέρνηση αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου.
Στη Βουλγαρία, το εθνικιστικό φιλορωσικό κόμμα Varazhdane με την αυξανόμενη υποστήριξη του 10% περίπου των ψηφοφόρων διαδίδει κάθε είδους ψευδείς ειδήσεις για τους Ουκρανούς πρόσφυγες με βάση τον ισχυρισμό ότι πολλοί Βούλγαροι ζουν σε συνθήκες φτώχειας και αντί το κράτος και η ΕΕ να τους φροντίζουν, όλη η προσοχή επικεντρώνεται στους Ουκρανούς.
Το τσεχικό ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας και Άμεσης Δημοκρατίας επέκρινε επίσης τη σημερινή κυβέρνηση για την παροχή βοήθειας στους Ουκρανούς πρόσφυγες. Στη συνεδρίαση του κοινοβουλίου την Τρίτη (10 Μαΐου), ο επικεφαλής του κόμματος Tomio Okamura δήλωσε ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης για τους Τσέχους πολίτες θα μειωθεί μετά την άφιξη των παιδιών από την Ουκρανία και ότι δεν θα υπάρχουν αρκετές θέσεις στους παιδικούς σταθμούς για τα παιδιά της Τσεχίας. Ο Okamura αμφισβήτησε επίσης πόση ανθρωπιστική βοήθεια πηγαίνει στους Ουκρανούς.
Ακόμη και στην παραδοσιακά αντιρωσική Πολωνία, το εθνικιστικό κόμμα Συνομοσπονδία υποστηρίζει ότι οι Ουκρανοί πρόσφυγες απολαμβάνουν σήμερα πάρα πολλά προνόμια στην Πολωνία, αν και σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση, η βοήθεια προς τους πρόσφυγες εξακολουθεί να έχει την υποστήριξη άνω του 90% των Πολωνών.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), σχεδόν έξι εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από την αρχή του πολέμου. Η Πολωνία και η Ρουμανία έχουν υποδεχθεί τους περισσότερους από αυτούς (3,2 εκατομμύρια και 889.000 αντίστοιχα), περίπου 772.00 έχουν μετακινηθεί στη Ρωσία και 577.000 στην Ουγγαρία.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν λύσεις
Η ρητορική κατά των προσφύγων και η αυξανόμενη δυσαρέσκεια έχουν ήδη οδηγήσει σε αρκετά περιστατικά. Στη Βουλγαρία μια Ουκρανή που ήρθε στη χώρα με το μικρό της παιδί βρήκε το αυτοκίνητό της με μια αξίνα καρφωμένη στο καπό, ενώ στο αυτοκίνητο μιας ουκρανικής οικογένειας στη Σλοβακία ψέκασαν με σπρέι το ρωσικό σύμβολο Ζ. Στην Ουγγαρία, κάποιος πέταξε ένα τούβλο σε μια δομή φιλοξενίας προσφύγων.
Ωστόσο, τα βίαια περιστατικά έχουν μέχρι στιγμής περιοριστεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αυξανόμενη δυσαρέσκεια παίρνει διαφορετική μορφή. Στη Σλοβακία, ορισμένοι οδηγοί λεωφορείων αρνήθηκαν να αφήσουν τους πρόσφυγες να επιβιβαστούν δωρεάν, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση τους υποχρέωνε.
Τόσο ο Zádori όσο και ο Tichý επισημαίνουν στις κυβερνήσεις την ευθύνη τους για την πρόληψη και τον εντοπισμό τέτοιων εγκλημάτων. «Η κυβέρνηση έχει τον έλεγχο για το πώς εξελίσσεται αυτό. Όσο περισσότερο το κράτος είναι σε θέση να βοηθήσει τους Ουκρανούς να ενσωματωθούν, τόσο λιγότερα περιθώρια υπάρχουν για να προκαλέσει αυτό συγκρούσεις και να δημιουργηθεί μίσος», δήλωσε ο Tichý.
«Ωστόσο, το να ζηλεύει κανείς τους πρόσφυγες για ένα τηγανητό κουνουπίδι και ένα επίδομα δυσπραγίας ύψους 69 ευρώ είναι απλώς ντροπή», πρόσθεσε.
Σύμφωνο της ΕΕ για τη μετανάστευση
Λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η EURACTIV αναφέρθηκε στην επί του πεδίου κατάσταση στο νησί της Λέσβου, όπου σημειώθηκαν μαζικά μεταναστευτικά κύματα το 2015.
Οι τοπικές κοινότητες το 2015 υποδέχθηκαν επίσης πρόσφυγες από τα ανατολικά, αλλά εν μέσω της έλλειψης κοινής προσέγγισης της ΕΕ για τη μετανάστευση, το αίσθημα καλωσορίσματος μετατράπηκε γρήγορα σε τοπική δυσαρέσκεια.
Ο αριστερός ευρωβουλευτής Στέλιος Κούλογλου δήλωσε τότε στη EURACTIV ότι αν δεν υιοθετηθεί μια κοινή μεταναστευτική πολιτική σε επίπεδο ΕΕ, είναι θέμα χρόνου οι “λευκοί” πρόσφυγες να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις μακροπρόθεσμα.
Οι συνομιλίες των κρατών μελών για τη νέα κοινή μεταναστευτική πολιτική που προωθήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020 έχουν κολλήσει προς το παρόν.
Ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς δήλωσε σε εκδήλωση της EURACTIV τον Σεπτέμβριο του 2021 ότι η νέα προτεινόμενη συμφωνία αναμένεται να επιτευχθεί αμέσως μετά τις γαλλικές προεδρικές εκλογές.