Παραμονή Πρωτοχρονιάς σήμερα και όπως κάθε χρόνο, οι μικροί καλαντιστές βγαίνουν στους δρόμους με τα τρίγωνά τους για να τραγουδήσουν για το τέλος του χρόνου και για τη νέα χρονιά που έρχεται.
Οι νοικοκύρηδες και οι καταστηματάρχες τους υποδέχτηκαν, άκουσαν τα κάλαντα, έδωσαν και το δώρο τους με κάθε γωνιά της πόλης να γεμίζει με παιδικές φωνές που τραγουδούν.
Τα κάλαντα είναι στην ουσία ευχετήρια και εγκωμιαστικά άσματα, που ψάλλουν κυρίως τα παιδιά τα Χριστούγεννα, τη Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνεια. Έχουν εγκωμιαστικούς στίχους για τις γιορτές των Χριστουγέννων ώστε το νέο έτος να μπει με το δεξί.
Πρόκειται για ένα ελληνικό έθιμο που διατηρείται αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα. Τα παιδιά χτυπώντας σπίτι σπίτι, με ένα τρίγωνο στο χέρι ή και με κάποιο άλλο όργανο τραγουδούνε τα κάλαντα.
Μόλις κάποιος τους ανοίξει την πόρτα και τους δώσει την ευκαιρία, εκείνα ρωτάνε «Να τα πούμε;», αν ο νοικοκύρης ή νοικοκυρά αποκριθούν θετικά τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά».
Ο νοικοκύρης ή νοικοκυρά του σπιτιού συνήθως δίνει κάποιο χρηματικό ποσό στα παιδάκια ή κάποιο εορταστικό γλυκό.
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς είναι γνωστά και με το όνομα “Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά”. και τραγουδιούνται την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τα παιδιά κρατώντας τα τρίγωνά τους στις 31 Δεκεμβρίου βγαίνουν στις γειτονιές και τραγουδούν αφού κάνουν την ερώτηση…. «Να τα πούμε;»
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός
άγιος και πνευματικός,
στη γη, στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
κι όλους μας καταδέχεται
από την Καισαρεία,
συ ’σαι αρχόντισσα κυρία.
Βαστά εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
την μοίρα του την έλεγε
και το χαρτί ομίλει,
άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη.
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς της Κρήτης
Ταχιά ταχιά ν’ αρχιμηνιά ταχια ν’ αρχή του χρόνου
που βγήκε και περπάτησε ο Κύριος στον κόσμο.
Και βγήκε και χαιρέτησε ούλους τσοι ζευγολάτες
κι ο πρώτος που του πάντηξε ήταν Αϊ Βασίλης..
“Πολλά τα έτη Βασιλιό, καλό ζευγάρι’ν έχεις..”
“Καλό το λες αφέντη μου καλό κι ευλοϊμένο.
Η Χάρη Σου το βλόϊσε με το δεξί Σου χέρι,
με το δεξί, με το ζερβί, με το μαλαματένιο.
Μάλαμα είν’ τ’ αλέτρι μου κι ασήμι ο ζυγός μου,
ως και το βουκεντράκι μου τ’ ΑΪ Γιωργιού κοντάρι
και τ’ αποζεύλι του ζυγού κουκί μαργαριτάρι.”
Και πάλι ξαναπέρασε και ξαναρώτησε ν’ τον..
“Πέ μου να ζήσεις Βασιλιό πόσα μουζούρια σπέρνεις;”
“Σπέρνω σταράκι δώδεκα κριθάρι δεκαπέντε,
ταγή και ρόβι δεκοχτώ κι απο νωρίς στο στάβλο.
Κι έσπειρα κάτω στο γιαλό κάτω στο περιγιάλι,
μουζούρια στάρι’ν έσπειρα μουζούρια λεπτοκάρυ.
Κι εκεί το νεριαστήκανε περδίκια και λαγούδια
κι απ’ τα ξεπερδικίσματα έβγαλα χίλια μούδια
κι απ’ τα ξελαγουδίσματα δεν είχα μπλιό που βάλω
και πήρα το στρατί στρατί στο Θραψανό να πάω
να πα’ να βρω τον πιθαρά, πιθάρια για να πάρω.
Στο δρόμο με συναπαντούν οι σκύλοι οι γ’Ιουδαίοι
κάθου γ’και τυραννούσι με τραγούδια να τους λέω.
Ο Δάσκαλος δε μου’ μαθε τραγούδια να σας λέω,
την Αλφαβήτα μου’ μαθε κι εκείνη σας’ ε λέω.”
Και στο ραβδί ν’ του ακούμπησε να πει την Αλφαβήτα
και το ραβδί ν’ του ήτω ξερό χλωρούς βλαστούς και βγάνει
και πάνω σε χλωρό βλαστό αετοφωλιά χτισμένη
και μέσα στην αετοφωλιά Χώρα ξετελεμένη!!!
Μα επόπαμε του Βασιλιού τ’ Αφέντη μας να πούμε..
“Μέσα κοιμάτ’ Αφέντη μας στα πούπουλα θεσμένος
και ποιος θα μπει και ποιος θα βγει να μας τον’ ε’ ξυπνήσει
και θα βαστά ροδόσταμο να τον ροδοσταμνίσει;”
“Εγώ θα μπω κι εγώ θα βγω να σας τον’ ε’ ξυπνήσω
και θα βαστώ ροδόσταμο να τον ροδοσταμνίσω.
Ξύπνησε Αφέντη, ξύπνησε κι εκκλησιές συμένουν,
το εν υψίστη ψάλουσι κι εσένα ανιμένουν.
Να φας απο λαγού πλευρά κι απ’ αγριμιού τη μέση,
να φας κι απο την πέρδικα την αϊδονολαλούσα,
που κελαηδούσε το πρωί κι εξύπνα τα κοράσια
κι εξύπνα και τσοι γέροντες απου τα σπηλιαράκια.”
Μα επόπαμε τ’ Αφέντη μας να πούμε τση Κερά μας..
“Κερά μαρμαροτράχιλη και φεγγαρομαγούλα,
Κερά το φουστανάκι σου είναι κακοραμμένο
και φέρε μου το εις το σκολειό να σου το καλοράψω.
Να βάλω αϊτούς και περαϊτούς πουλιά και χελιδόνια,
να κελαηδούνε τα πουλιά να λεν’ τα χελιδόνια.
Κερά το παπουτσάκι σου είναι κακοραμμένο
και φέρε μου το στο σκολειό να σου το καλοράψω.
Να βάλω ασήμι στην οργιά μαργέλι στο μουζάκι,
να σέρνω και το λυρατζή να παίζει το λυράκι
κι εσύ Κερά να κάθεσαι να κάνεις σεϊράκι.”
Μα επόπαμε και τση Κεράς να πούμε και του γιού ν’ τως..
“Επα’ χουν τον καλόν υγιό το μοσχοκανακάρη
λούγου ν’ τον και χτενίζου ν’ τον και στο σκολειό τον πέμπουν
κι ο Δάσκαλος τον έδειρε με το χρυσό βιτσάρι
και η κερά Δασκάλισα με το μαργαριτάρι.”
“Σήκω υγιέ να χτενιστείς σήκω υγιέ ν’ αλλάξεις
να πας σε τάφο του Χριστού να ηδεις αν ε’ γνωρίσεις
τον πλούσιο απου το φτωχό να τον’ ε’ ξεχωρίσεις,
χώρια θα ηδεις την κεφαλή και χώρια τ’ άλλο σώμα,
ετσά το πρόδειξε ο Θεός να γινομέστα χώμα..”
Μα επόπαμε του γιόκα ν’ τως να πούμε και τση κόρης..
“Επα’ χουν κόρην όμορφη γραμματικός τη θέλει,
μα αν είναι και γραμματικός πολλά λεφτά γυρεύει.
Γυρεύει αμπέλια ατρύγητα, χωράφια με σιτάρια,
γυρεύει και τη θάλασσα μ’ ούλα τζη τα καράβια.”
Μα επόπαμε τση κόρης τως να πούμε και τση βάγιας..
“Βαγίτσα άψε το κερί άψε και το διπλέρι
και κάτσε και ντουχιούντησε ήντα θα μας ε’ φέρεις.
Βάλε στο τσέστο κάστανα στο τσέστο πορτοκάλια
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.
Κι απο το πιθαράκι σας που’ χετε τα καρύδια,
να μας ε’ ποχερίσετε αν’ είν’ πολλά γ’ή λίγα.
Κι απο το πιθαράκι σας που’ χετε τσι σταφίδες,
να μας ε’ ποχερίσετε αν’ είν’ πολλές γ’ή λίγες.
Κι απο τη μαύρη’ν όρνιθα κανένα αβγουλάκι,
κι αν είν’ απου τη γαλανή ας είν’ και ζευγαράκι.
Κι απο τ’ απακολούκανα κι απο πλευριάς κομάτι,
κι απο τον πόρο του βουτσού να πιούμε μια γεμάτη.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα,
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλημέρα.”
“Καλημέρα, χρόνια πολλά.”
“Επά που καλαντίσαμε καλά μας ε’ πλερώσα,
καλά να πα’ ν’ τα έχει ν’ τως και τα ποδώματα ν’ τως”
Aκούστε τα παραδοσιακά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Κρήτης από τον Κώστα Μουντάκη:
