Του Στέλιου Ελληνιάδη
Οι χιλιάδες νέοι που αγαπούν τη Γαύδο και την επισκέπτονται τα καλοκαίρια δηλώνουν ότι το νησί έχει μια ξεχωριστή ζωογονητική ενέργεια. Όμως, για τους εκατοντάδες εξόριστους αγωνιστές με τα υψηλά ιδανικά, που έστελναν στο Λιβυκό Πέλαγος οι απολυταρχικές κυβερνήσεις επί είκοσι χρόνια (1929-1951), το νησί δεν είχε καμία γοητεία, καμία θετική ενέργεια. Ο συγγραφέας Δημήτρης Δαμασκηνός του συγκλονιστικού βιβλίου «Εξόριστοι στο Νησί του Θανάτου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Παρασκήνιο», εξηγεί και τεκμηριώνει με πολλά ντοκουμέντα γιατί.
- Οι συνθήκες στο «ξερόνησο», το «ποντικόνησο», την «καταραμένη» και «χιλιομίσητη» Γαύδο, το «νησί του διαβόλου», είναι αφόρητες. Καυτή άμμος και κατσάβραχα. Ούτε σπίτια, ούτε αντίσκηνα. Σπηλιές. Ούτε ρούχα ούτε σύνεργα για ψάρεμα και όργωμα. Ένα καΐκι με προμήθειες κάθε 4-6 βδομάδες. Νερό ελάχιστο. Στις καλές μέρες φασόλια, ρεβύθια και φακές νερομπλούμ, στις χειρότερες σαλιγκάρια, άγρια ραδίκια, παπαρούνες και κεδρόκουκα! Ένα τσιγάρο στα οκτώ, φουλ φυματίωση, διάρροιες και ελονοσία. Κολεχτίβα από εργάτες, γιατρούς, δήμαρχους, τυπογράφους, συνδικαλιστές, δημοσιογράφους, ναυτικούς και πρόσφυγες όπως ο Φίλιππος Παπαδόπουλος ή ο Κουσίδης που μιλούσε έξι γλώσσες, παρέα με πέντε χωροφύλακες και πολλά πεινασμένα σκυλιά που έτρωγαν ακόμα και τα απλωμένα ρούχα!
- Ξέρουμε μάλλον λίγα για την περίοδο του μεσοπολέμου. Όσοι γνωρίζουν για τους αγώνες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας , για την Εθνική Αντίσταση καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 και για όσα επακολούθησαν στη μεταπολεμική περίοδο, από το 1950 μέχρι το 1974, όταν φτάνουν στους εκτοπισμούς, το μυαλό τους πάει αμέσως στη Μακρόνησο, τον ΆηΣτράτη, την Ικαρία και ίσως σε κάποιο άλλο από τα τριάντα νησιά του Αιγαίου που ξαποστέλνονταν οι κομμουνιστές και οι «συνοδοιπόροι» τους. Πιο δύσκολα πάει στη Γαύδο που σαν τόπος εκτοπισμού-εξορίας είναι από τα πιο άγνωστους, ίσως γιατί είναι στο «πουθενά», πιο κοντά στην Αφρική απ’ ότι στην Αθήνα. Ή επειδή η «αξιοποίησή» της, ενώ άρχισε πολύ νωρίς, από το 1929 με το βενιζελικό «Ιδιώνυμο», περατώθηκε το 1951, ενώ αρκετών άλλων τόπων «φιλοξενίας» η λειτουργία συνεχίστηκε μέχρι το 1974. Όπως και να έχει, αυτή η άγνοια «αδικεί» τη Γαύδο, γιατί οι γραπτές μαρτυρίες αποδεικνύουν ότι ήταν μάλλον ο χειρότερος από κάθε άποψη τόπος εξορίας και γιατί «υποδέχτηκε» μερικούς από τους σημαντικότερους αγωνιστές του έπους της δεκαετούς Εθνικής Αντίστασης και του κομμουνιστικού κινήματος διαχρονικά. Άρης, Στρίγκος, Πορφυρογέννης, Τζήμας, Βλαντάς, Βαφειάδης, Μπαρτζιώτας, Αύρα και Πέρσα Βλάσση, Παρτσαλίδης, Δανιηλίδης, Νεφελούδης, Σκλάβαινας, Λουντέμης, Τσακίρης, Γεωργίου, Θέου κ.ά. είναι «βαριά» ονόματα.
Έτσι προκύπτει αβίαστα ότι η Γαύδος είναι από τους τόπους όπου δοκιμάζεται, διαμορφώνεται και σφυρηλατείται ένα κομμάτι που θα αποτελέσει μέρος της ηγεσίας του κινήματος στην επόμενη κρίσιμη δεκαετία του 1940-1950. Της ηγεσίας που οργανώνει ένα πελώριο παλλαϊκό κίνημα αντίστασης με μια κοινωνία που έχει εγκαταλειφθεί στην κακή της «τύχη» από το βασιλιά, την αυλή του, τη στρατιωτική ηγεσία και τους αστούς πολιτικούς που είχαν ψηφίσει υπέρ του Μεταξά και μετά ή πέρασαν στο στρατόπεδο των ναζί ή εγκαταστάθηκαν αναπαυτικά και με ασφάλεια στις αγκαλιές των διαδόχων των Γερμανών κατακτητών, των Άγγλων αρχικά και των Αμερικάνων επιδρομέων στη συνέχεια. Αν από τα μπουντρούμια της Ακροναυπλίας στα οποία φυλακίζεται μεγάλος αριθμός κομμουνιστών από τους κόλπους των οποίων ξεπηδούν τα περισσότερα ηγετικά στελέχη που θα επωμιστούν τις μεγαλύτερες ευθύνες στον αντιφασιστικό, αντιμοναρχικό και αντιιμπεριαλιστικό αγώνα, φαίνεται ότι και η Γαύδος συνεισφέρει σ’ αυτή την εκκόλαψη από πιο νωρίς.
- Είναι ασύλληπτο σε τι ακραίες δοκιμασίες, σε τι αγριότητα, σε τι απανθρωπιά υποβάλλονται περισσότεροι από διακόσιοι άνθρωποι, εν καιρώ ειρήνης, με ένα ελάχιστα απειλητικό ΚΚΕ, για απλές πολιτικές πράξεις, π.χ. συμμετοχή σε απεργία, μοίρασμα προκήρυξης ή γράψιμο κειμένων κριτικής ή διαμαρτυρίας, χωρίς να έχει διαπραχτεί κάποιο ποινικό αδίκημα, χωρίς δίκη, χωρίς κλήση σε απολογία ή αναγνώριση οποιουδήποτε στοιχειώδους ανθρώπινου δικαιώματος, ούτε καν των μέσων που παρέχονται σε παραβάτες του κώδικα οδικής κυκλοφορίας ή της διατάραξης κοινής ησυχίας. Ο τροτσκιστής Γιάννης Ταμτάκος, μάγειρας στο επάγγελμα, έμεινε στη Γαύδο πέντε χρόνια (1937-1942), αλλά αυτός τουλάχιστον «αποζημιώθηκε» αφού πέθανε 100 ετών!
- Πραγματικοί ήρωες, οι εξόριστοι δεν πτοούνται και συνεχίζουν με αυτοθυσία, με πολλαπλές φυλακίσεις, εκτοπισμούς και βασανιστήρια, πολλοί μέχρι την τελική πτώση όπως οι Παναγιώτης Καραντεμίρης, Τάκης Φίτς(ι)ος, Μιχάλης Κλιάνης, Γρηγόρης Γρηγοριάδης, Κατίνα Βάρκα, Αντώνης Δουραχάλης, Αντώνης Δημόπουλος κ.ά.
- Ιδιαίτερα κτηνώδης είναι η μεταχείριση των γυναικών, πολλών συζύγων, θυγατέρων και μητέρων αγωνιστών, που τις κούρευαν γουλί και τις έριχναν στα ξερονήσια, χωρίς υποδομές υγιεινής, χωρίς επαρκή ρουχισμό, χωρίς φαγητό, χωρίς φάρμακα, ακόμα κι αν είχαν αναπηρία όπως η Εύα Φράγκου ή βαστούσαν ένα μωρό παιδί δέκα μηνών όπως η Αφροδίτη Αλεξανδρίδου που τελικά πέθανε από τις κακουχίες!
- Στη Γαύδο διατρανώθηκε η πολιτική της διεφθαρμένης και υποτελούς εξουσίας: η συστηματική εξόντωση της καλύτερης πάστας ανθρώπων που έβγαλε ποτέ ο τόπος. Ανιδιοτελών ιδεολόγων, λαϊκών και αλληλέγγυων, αντιφασιστών, μαχητών για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, για την ελευθερία και τη δημοκρατία, για τους εργαζόμενους και όχι για τα παράσιτα και τους ξένους αποικιοκράτες.