Γιάννη Σκαλιδάκη: «Η Κρήτη στα χρόνια της Κατοχής (1941-1945)»

Της Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη

Όσοι αγωνίζονται και αγωνιούν για τη μελέτη και συγγραφή της νεότερης Ιστορίας της Κρήτης (να βρεθεί και να διασωθεί η αλήθεια για την περίοδο των μεγάλων αγώνων των Κρητικών για εθνική ελευθερία και δημοκρατία) θα δοκιμάσουν μεγάλη ικανοποίηση διαβάζοντας το νέο βιβλίο του ιστορικού κ. Γιάννη Σκαλιδάκη «Η Κρήτη στα χρόνια της Κατοχής (1941-45)» (Αθήνα, 2023).

Ένα πολύτιμο βιβλίο, απαραίτητο για το νησί. Μια γενικευμένη ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Κρήτη (ως τώρα γνωστή μόνο αποσπασματικά), στην οποία τονίζονται οι αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες και διαφορές της από την υπόλοιπη Ελλάδα. Μια έγκυρη, ολοκληρωμένη και συνθετική προσέγγιση, χωρίς μύθους και διαστρεβλώσεις, αλλά με τις μεθόδους της ιστορίας, συστηματική τεκμηρίωση και ερμηνευτικές προτάσεις. Ένα πολύμοχθο έργο, που δίνει τη γενική εικόνα της εποχής με σφαιρική και σε βάθος διερεύνηση και ερμηνεύει με τρόπο απλό και κατανοητό την ιστορία της Κρήτης στα χρόνια 1941 – 45.

Πρόκειται, πράγματι, για μια πλήρη επιστημονική παρουσίαση, απ’ όλες τις πλευρές μελετημένη, αποτέλεσμα βαθιάς έρευνας αρχείων (βρετανικών, γερμανικών, ελληνικών), πλούσιας βιβλιογραφίας και πηγών προφορικής ιστορίας (μαρτυριών, απομνημονευμάτων, ημερολογίων κ.λπ.). Εργασία που στηρίχτηκε σε σπουδές σοβαρές και πολυετή μελέτη. Στο βιβλίο προσεγγίζεται επιστημονικά η περίοδος της Κατοχής στην Κρήτη, όπου, λόγω των ιδιαίτερών της συνθηκών, ο εκάστοτε γερμανός στρατιωτικός διοικητής είχε αυξημένες αρμοδιότητες και αυτονομία κίνησης.

Ο συγγραφέας δεν εξετάζει μόνο την ιδιαίτερη για τη λαϊκή συμμετοχή της Μάχη της Κρήτης, την Αντίσταση, την αποχώρηση των Γερμανών μετά από εννιάμηνη καθυστέρηση στην Οχυρά Θέση Χανίων και την προετοιμασία του Εμφυλίου κατά το 1944 και 1945, αλλά, μελετώντας την εποχή σφαιρικά στην κάθε περιοχή της Κρήτης – οικονομικά, κοινωνικά πολιτικά και σε σχέση με το παρελθόν και το μελλοντικό της ρόλο – εξετάζει την αλλαγή στους θεσμούς και γενικά στο πολιτικό σύστημα, τη νέα ιεράρχηση των εξουσιών που επέβαλε η Κατοχή και τη στάση των κατακτημένων Κρητών απέναντι στις τεράστιες αυτές αλλαγές.

Την Αντίσταση ο συγγραφέας την παρουσιάζει ως στάση που εκπορεύτηκε από τις ιδιαίτερες συνθήκες του νησιού, το επαναστατικό του παρελθόν, τη βενιζελική αγγλοφιλία του, το ρόλο του ως και το 1942 και ύστερα την αλλαγή του, τη δράση της βρετανικής SOE και τα βρετανικά αυτοκρατορικά σχέδια για το νησί. Δίνοντας την κατάσταση της Ευρώπης, της Ελλάδας και της Κρήτης το 1941, την πολιτική των εμπόλεμων Μεγάλων Δυνάμεων, τα όσα διακυβεύονται με τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, τους μελλοντικούς στόχους των Μεγάλων, τη θέση της Ελλάδας και της Κρήτης στους σχεδιασμούς του Άξονα, κυρίως όμως των Βρετανών, βοηθά στο να κατανοήσομε τις εξελίξεις μέσα στην Κατοχή, αλλά και το κάθε μεγάλο ή μικρό γεγονός.

Τις 574 κύριες σελίδες του βιβλίου (εκτός της εισαγωγής, τις αναφορές στις πηγές, το ευρετήριο κ.λπ.) με μια αριστοτεχνική δομή τις κατανέμει σε 11 άνισα σε έκταση κεφάλαια. Ενδεικτικά αναφέρω το περιεχόμενο κάποιων : στις 30 σελίδες του πρώτου δίνει με τίτλους την πολιτική κατάσταση της Ευρώπης και της Ελλάδας και θεωρεί την Αντίσταση ως καταλύτη, που οδηγεί στον πολιτικό μετασχηματισμό. Αναλύει το βασικότατο ρόλο των Βρετανών για την Ελλάδα και παρουσιάζει, όπως είναι φυσικό, την ΠΕΕΑ ως νέα εξουσία πολιτική. Στο τελευταίο τμήμα του Α´ Κεφαλαίου (σελ.64), αναφέρεται σύντομα, αλλά με ακρίβεια, στη Συμφωνία του Λιβάνου, που υποτίθεται ότι θα ετοίμαζε την ενότητα κατά την απελευθέρωση. Ενότητα όμως (όπως αποδείχτηκε) «αδύνατη» κατά τον Γ. Σκαλιδάκη, που φαίνεται νά ҆χει στο νου του τον όρο «αδύνατη επανάσταση» του Άγγελου Ελεφάντη.

Το μεγαλύτερο κεφάλαιο, το τέταρτο (70 σελίδες μεγάλου ενδιαφέροντος), αναφέρεται στην οικονομία του πολέμου, την αγγαρεία και την επίταξη. Το πέμπτο (50 σελίδες) στην αρχή της Αντίστασης και στο Βρετανικό δίκτυο, όπου στην απαρίθμηση των πρώτων αντιστασιακών οργανώσεων φαίνεται καθαρά η βαθιά μελέτη και η προσπάθεια για αντικειμενικότητα ιστορική του συγγραφέα. Στο Κεφάλαιο 6 (50 σελίδες) με τίτλο «Βρετανική αναμόρφωση της Αντίστασης : ΕΟΚ εναντίον ΕΑΜ» αναλύονται οι διχαστικοί σχεδιασμοί των Βρετανών ενόψει της μεταπολεμικής πολιτικής διευθέτησης και της επικυριαρχίας τους στην Ελλάδα.

Το Κεφάλαιο 7 (40 σελίδες) αναφέρεται στην περίπτωση της επαρχίας Βιάννου. Στις δεκαπέντε πρώτες σελίδες δίνονται τα στοιχεία που βοηθούν στην κατανόηση του αντιστασιακού φαινομένου «Βιάννος». Από την 411 σελίδα παρουσιάζονται όσα γίνονται, επηρεασμένα από τις φήμες που αφήνουν να διαρρεύσουν για προπαγάνδα οι σύμμαχοι (για να παρασύρουν τους Γερμανούς), περί της τάχα επικείμενης απόβασής τους, σε παραλία μάλιστα ανατολικά της Βιάννου. Η «ανεκπλήρωτη» απόβαση είναι πόθος πολλών, αλλά και του Μανόλη Μπαντουβά, που τρέχει να ετοιμαστεί ποικιλοτρόπως, σε μια συγκυρία, όταν οι Γερμανοί θεωρούν σκόπιμο να πραγματοποιήσουν τις απειλές τους προς τη Βιάννο.

Είναι αξιοσημείωτη η σοβαρή αντιμετώπιση της ιστορίας της Βιάννου από τον συγγραφέα, ο διαχωρισμός της προσωπικής του άποψης («φαίνεται πως ο Μπαντουβάς»), την οποία όμως δεν στηρίζουν οι ιστορικές πηγές, που σιωπούν σ’ αυτό ή δεν είναι αξιόπιστες.

Στο Κεφάλαιο 9 ο τίτλος δείχνει τα γεγονότα που δρομολογεί ο Λίβανος : «Συμφωνίες και συμβιβασμοί στην τροχιά της εθνικής ένωσης».

Όλα ετοιμάζονται για την απελευθέρωση, ο συγγραφέας όμως μας δίνει την εφαρμογή των σχεδίων των Βρετανών κατά γράμμα. Όλοι αυτό υπηρετούν, νομίζοντας πως οι Βρετανοί τους κάνουν τη χάρη προωθώντας το ατομικό, προσωπικό τους όφελος, από το οποίο θα περάσει η εφαρμογή των σχεδίων τους, η μεταπολεμική τους επικυριαρχία στην Ελλάδα.

Η αλήθεια για την απαγωγή του Κράιπε, οι συνωμοσίες στη Μέση Ανατολή, οι προσπάθειες του Μπαντουβά, που ορκίζεται πίστη στους Βρετανούς, να γυρίσει, ο ρόλος του Σοφοκλή Βενιζέλου και άλλα, μας φέρνουν κοντά σε μια πραγματικότητα ωμή και οδυνηρή, καθώς βλέπομε τον ερχομό του Εμφυλίου που ξεκλήρισε και οδήγησε στην οπισθοδρόμηση τη Χώρα μας.

Τα δύο τελευταία Κεφάλαια (10 και 11), «Μισή Απελευθέρωση και Εγκαθίδρυση Νέων Εξουσιών», «Όψιμη Απελευθέρωση και ο Εμφύλιος που δεν έγινε ποτέ», δίνουν την οδυνηρότερη περίοδο της Ιστορίας μας : τη διάψευση των ελπίδων και των επαγγελιών της Αντίστασης, την χωρίς κοινωνικό αποτέλεσμα θυσία χιλιάδων αγωνιστών και τη βέβαιη αλληλοσφαγή του εμφυλίου, που έρχεται, όπως ακριβώς σχεδιάστηκε από τη Βρετανική αδίστακτη και έμπειρη πολιτική. Στην Κρήτη, διαφορετικά από όσα συνέβησαν στην υπόλοιπη Ελλάδα, η Αριστερά εξουδετερώνεται πολύ νωρίτερα, όταν ακόμη οι Γερμανοί παρέμεναν στην Οχυρά Θέση Χανίων, σύμφωνα με τις βρετανογερμανικές συμφωνίες.

Ο Γιάννης Σκαλιδάκης δίνει όλη αυτή την μεγάλη επική και τραγική περίοδο της Ελληνικής Ιστορίας, όπου η Κρήτη έπαιξε ρόλο βασικό και ιδιαίτερο, μ’ έναν τρόπο μοναδικό : πρώτα – πρώτα με την ιστορικότητα ενός απόλυτα ιστορικού έργου, όπου όλες οι απόψεις και θέσεις είναι συμπεράσματα πηγαία προκείμενων σοβαρών, που στηρίζουν τα γερμανικά, βρετανικά και ελληνικά αρχεία, η πλούσια βιβλιογραφία και οι σοβαρές μαρτυρίες. Τα νοήματα συνδέονται με αλληλουχία, ενότητα, συνεκτικότητα και συνοχή και τίποτε δεν διασκορπίζεται. Έτσι συνδέονται τα 11 κεφάλαια του βιβλίου, αλλά και οι παράγραφοι των κεφαλαίων μεταξύ τους, στις οποίες φαίνεται ολοκάθαρα το νόημα στη θεματική περίοδο και στην κατακλείδα.

Οι λέξεις – ενωτικοί κρίκοι των μικρών και μεγάλων τμημάτων υπηρετούν τα βασικά νοήματα και οι τίτλοι των κεφαλαίων είναι εύστοχοι και συνεπείς με το περιεχόμενό τους. Οι λέξεις υπηρετούν την ακριβολογία, έχουν δύναμη. Συχνά επιλέγονται συνυποδηλωτικές, για να δώσουν ακριβέστερα το νόημα που θέλει ο συγγραφέας. Οι συγκρίσεις, οι προεκτάσεις και οι συνδυασμοί δίνουν ιδιαίτερη αξία στο κείμενο.

Ένας εσωτερικός παλμός διατρέχει το κείμενο, μια θαυμαστή κινητικότητα και ζωντάνια δεν μας αφήνει να αφήσομε το βιβλίο, καθώς και ο πλούτος των πληροφοριών, πλήρως αφομοιωμένων, μέσα στις οποίες ο συγγραφέας  κινείται άνετα ελέγχοντάς τις απόλυτα.

Μια ποικιλία αποσπασμάτων από τις πηγές του, άριστα επιλεγμένων, τοποθετούνται στην αρχή των κεφαλαίων, δίνοντας την κύρια ιδέα τους και δείχνοντας την άνεση των κινήσεών του μέσα στο απέραντο υλικό που χρόνια τώρα συγκέντρωνε και δούλευε ο συγγραφέας. Υπάρχει μια σπάνια συνέπεια και καθαρότητα στο περιεχόμενο και στη μορφή του κειμένου, όπως και στις θέσεις του ιστορικού Γιάννη Σκαλιδάκη, που γράφει καθαρά και ξάστερα, χωρίς φόβο και πάθος, με τον αέρα του σημερινού ανθρώπου που μεταμορφώνει την αποκαρδίωση σε δημιουργία, του επιστήμονα που ερεύνησε, διασταύρωσε, εμβάθυνε, αφομοίωσε και νιώθει σίγουρος και δυνατός. Με τον αέρα του υπεύθυνου Ιστορικού που πάνω του μπορεί να ακουμπήσει η αλήθεια και η Ιστορία.

Ευχές για δύναμη και αντοχή να συνεχίσει ο συγγραφέας το έργο του. Γιατί η ιστορική γνώση είναι υπαρξιακή ανάγκη διαχρονικά. Ιδιαίτερα σήμερα που ο Οικουμενικός Πολιτισμός ευνοεί την ισοπέδωση των πολιτισμών των μικρών λαών, όπως εμείς. Φως για την ιστορική αλήθεια και για όσους την αποζητούν.

 

 

 

"google ad"