Μπορεί ν’ αναρωτιέστε κι εσείς το ίδιο. Ξέρω πως πρέπει να κερδίσουμε τα προς το ζην, αλλά κανείς στην αίθουσα δεν πιστεύει πως αυτή είναι η απάντηση στην ερώτηση, «Γιατί εργαζόμαστε;» Για όσους βρισκόμαστε εδώ, η εργασία είναι μια πρόκληση, είναι ενδιαφέρουσα, τονωτική, ουσιαστική. Και αν είμαστε τυχεροί, μπορεί να είναι ακόμα και σημαντική.
Νομίζω πως αυτό είναι πασιφανές, αλλά επειδή είναι τόσο πρόδηλο εγείρει ένα εξαιρετικά βαθύ ερώτημα. Γιατί, αφού είναι τόσο προφανές, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη, εργάζεται σε εργασίες που δεν έχουν κανένα χαρακτηριστικό από αυτά που μας σηκώνουν κάθε πρωί απ’ το κρεβάτι, για να εργαστούμε; Πώς γίνεται να επιτρέπουμε στην πλειοψηφία των ανθρώπων στον πλανήτη να κάνουν δουλειές που είναι μονότονες, ανούσιες και ψυχοφθόρες; Γιατί, καθώς εξελίχθηκε ο καπιταλισμός, δημιούργησε έναν τρόπο παραγωγής, αγαθών και υπηρεσιών, στα οποία όλες οι μη υλικές ικανοποιήσεις που μπορεί να προέλθουν από την εργασία έχουν εξαλειφθεί; Οι εργαζόμενοι σε αυτό το είδος εργασίας, σε βιομηχανίες, σε τηλεφωνικά κέντρα, ή σε αποθήκες επίδοσης, το κάνουν για τα χρήματα. Σίγουρα δεν υπάρχει άλλος πιθανός λόγος, γι’ αυτό που κάνουν, πέραν της πληρωμής.
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι «Γιατί;» Και ιδού η απάντηση: Η απάντηση είναι η τεχνολογία. Τώρα, ξέρω, ξέρω — ναι, ναι, η τεχνολογία, ο αυτοματισμός καταστρέφουν τους ανθρώπους, μπλα, μπλα — δεν εννοώ αυτό. Δεν μιλάω για το είδος της τεχνολογίας που έχει περιβάλλει τις ζωές μας, και οι άνθρωποι έρχονται στο TED για ν’ ακούσουν γι’ αυτό. Δεν μιλάω για την τεχνολογία των πραγμάτων, όσο σημαντικό κι αν είναι αυτό. Μιλάω για άλλη τεχνολογία. Μιλάω για την τεχνολογία των ιδεών. Την ονομάζω «Τεχνολογία Ιδεών» — τι έξυπνο από μέρους μου.
Αν νομίζεις πως η φτώχεια σου είναι θέλημα Θεού, προσεύχεσαι. Αν νομίζεις πως η φτώχεια σου είναι αποτέλεσμα της ανικανότητάς σου, βουλιάζεις στην απόγνωση. Κι αν νομίζεις πως η φτώχεια σου είναι αποτέλεσμα καταπίεσης κι εξουσίας, τότε, επαναστατείς. Η αντίδραση στη φτώχεια, είτε είναι παραίτηση είτε επανάσταση, εξαρτάται από τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι τις αιτίες της φτώχειας σου. Αυτός είναι ο ρόλος που παίζουν οι ιδέες στη διαμόρφωση των ανθρώπων, γι’ αυτό και η τεχνολογία ιδεών μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντική τεχνολογία που μας δίνει η επιστήμη.
Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο στην τεχνολογία των ιδεών, που την κάνει να διαφέρει από την τεχνολογία των αντικειμένων. Με τα αντικείμενα, αν η τεχνολογία είναι κακή, απλά εξαφανίζεται, σωστά; Η κακή τεχνολογία χάνεται. Με τις ιδέες — οι λανθασμένες ιδέες για τους ανθρώπους, δεν εξαφανίζονται αν οι άνθρωποι τις πιστεύουν. Επειδή αν πιστεύουν πως είναι αληθινές, δημιουργούν τρόπους διαβίωσης και θεσμούς που είναι συνεπείς μ’ αυτές τις πολύ λανθασμένες ιδέες.
Κι έτσι, η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε ένα εργοστασιακό σύστημα από το οποίο δεν θα μπορούσες να κερδίσεις τίποτα μες την ημέρα, εκτός από το ημερομίσθιο σου. Επειδή ένας από τους πατέρες της βιομηχανικής επανάστασης, ο Άνταμ Σμιθ, είχε πεισθεί πως οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους τεμπέληδες, και δεν θα έκαναν τίποτα εάν δεν άξιζε τον κόπο τους και ο κόπος τους αποκτούσε αξία με την παροχή κινήτρων, δίνοντάς τους ανταμοιβές. Αυτός ήταν ο μόνος λόγος που κάποιος έκανε οτιδήποτε. Έτσι φτιάξαμε ένα εργοστασιακό σύστημα συνεπές με αυτή τη στρεβλή άποψη για την ανθρώπινη φύση. Αλλά μόλις το εν λόγω σύστημα παραγωγής πραγματοποιήθηκε, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να λειτουργήσουν οι άνθρωποι, εκτός από τρόπους συνεπείς με το όραμα του Άνταμ Σμιθ. Έτσι, το παράδειγμα της εργασίας είναι απλώς ένα παράδειγμα για τον τρόπο που οι λανθασμένες ιδέες μπορούν να δημιουργήσουν μια κατάσταση που καταλήγει να τις καθιστά αληθινές.
Δεν είναι αλήθεια πως απλώς «δεν μπορείς να βρεις καλή βοήθεια πια». Η αλήθεια είναι πως «δεν μπορείς να βρεις καλή βοήθεια πια» όταν δίνεις στους ανθρώπους δουλειά που είναι εξευτελιστική κι αψυχολόγητη. Και περιέργως, ο Άνταμ Σμιθ – ο ίδιος τύπος που μας έδωσε την απίστευτη εφεύρεση της μαζικής παραγωγής και τον καταμερισμό της εργασίας το κατανοούσε αυτό. Για τους ανθρώπους που εργάζονται σε γραμμές παραγωγής, για τους άνδρες που εργάζονται σε γραμμές παραγωγής, έλεγε: «Γίνεται γενικώς τόσο κουτός, όσο είναι δυνατόν να γίνει ένα ανθρώπινο ον». Προσέξτε εδώ τη φράση «γίνεται». «Γίνεται γενικώς τόσο κουτός, όσο είναι δυνατόν να γίνει ένα ανθρώπινο ον». Ηθελημένα ή ακούσια, αυτό που μας λέει ο Άνταμ Σμιθ εδώ, είναι ότι η ίδια η δομή των θεσμών μέσα στους οποίους εργάζονται οι άνθρωποι δημιουργεί ανθρώπους που ταυτίζονται με τις απαιτήσεις αυτών των θεσμών και στερεί από τους ανθρώπους την ευκαιρία ν’ αντλήσουν από την εργασία τους τις απολαύσεις που θεωρούμε δεδομένες.
Το θέμα με την επιστήμη — τη φυσική επιστήμη — είναι πως μπορούμε ν’ αφηγούμαστε φανταστικές θεωρίες περί του σύμπαντος και να είμαστε σίγουροι ότι το σύμπαν αδιαφορεί πλήρως για τις θεωρίες μας. Θα συνεχίσει να λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όποιες θεωρίες κι αν έχουμε γι’ αυτό. Πρέπει όμως να ανησυχούμε για τις θεωρίες περί της ανθρώπινης φύσης, επειδή η ανθρώπινη φύση θα αλλάξει από τις θεωρίες που έχουμε, που είναι σχεδιασμένες να βοηθούν να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε, τ’ ανθρώπινα όντα.
Ο διακεκριμένος ανθρωπολόγος, Κλίφορντ Γκερτς, είπε πριν από χρόνια, πως οι άνθρωποι είναι «ημιτελή ζώα». Εννοούσε πως είναι στην ανθρώπινη φύση να έχει ανθρώπινη φύση, που είναι το προϊόν της κοινωνίας στην οποία ζουν οι άνθρωποι. Αυτή η ανθρώπινη φύση, η δική μας, περισσότερο κατασκευάζεται, παρά ανακαλύπτεται. Σχεδιάζουμε την ανθρώπινη φύση σχεδιάζοντας τους θεσμούς στους οποίους οι άνθρωποι ζουν κι εργάζονται.