«Τα εκλογικά ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας, για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση, μοιάζει να μην συναρτώνται καθοριστικά με παράγοντες όπως η γεωγραφία, η κοινωνική τάξη, το φύλο και η ηλικία. Αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη πως η ελληνική κοινωνία ρευστοποιείται, κατακερματίζεται ολοένα και περισσότερο σε άτομα».
Αυτό δηλώνει στο NEWS 24/7 o καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Χάρης Αθανασιάδης, υπογραμμίζοντας παράλληλα πως όταν «το μήνυμα μιας επικοινωνιακά πανίσχυρης εξουσίας παύει να διαμεσολαβείται από συλλογικές δομές και ταυτότητες-και- φθάνει απευθείας στα μεμονωμένα άτομα- τότε εκείνα- γίνονται ολοένα και πιο αδύναμα να το αναλύσουν και να το αντικρούσουν».
Απευθύνθηκα στον κ. Αθανασιάδη λίγες μέρες μετά το εκλογικό «σοκ» της 21ης Μαΐου, ρωτώντας τον αν τελικά βρισκόμαστε μπροστά στη μεγάλη νίκη του νεοφιλελευθερισμού. Ίσως κάποιοι πουν ότι κακώς μπαίνουμε στη διαδικασία των ερμηνειών. Ίσως κάποιοι άλλοι, καλοπροαίρετα έρθουν να μας θυμίσουν πως οι κάλπες είναι και πάλι άδειες και πως στις 25 Ιουνίου μπορεί να είναι μια άλλη εκλογική Κυριακή.
Σε κάθε περίπτωση, κι ενώ η ζωή της «μητσοτακικής» πραγματικότητας συνεχίζει όπως την ξέρουμε 4 χρόνια τώρα: 9 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ενώ δούλευαν μεταξύ 22-29 Μαΐου 2023 και σχεδόν 7 στους 10 καταναλωτές αγοράζουν μόνο τα απαραίτητα από το super market, συνεχίζω να αναρωτιέμαι: Τι είναι αυτό που ώθησε έναν νέο αγρότη, έναν ψαρά να ψηφίσει ΝΔ; Τι ώθησε τον άνεργο να στηρίξει τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά του κ. Μητσοτάκη;
ΓΙΑΤΙ ΕΝΑΣ ΑΓΡΟΤΗΣ ΨΗΦΙΖΕΙ ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ;
Αυτό ρώτησα τον Δημήτρη, αγρότη σε ένα χωριό λίγο έξω από την Πάτρα ( ο ίδιος, όπως και ο επαγγελματίας αλιέας με τον οποίο συνομίλησα στη συνέχεια δεν θέλησαν να δημοσιευθεί το επίθετό τους).
«Εγώ όλα αυτά τα χρόνια ψήφιζα ΠΑΣΟΚ. Με εξαίρεση τον Σεπτέμβριο του 2015 και παρότι στο δημοψήφισμα είχα στηρίξει το “ΝΑΙ”, ψήφισα τους ΣΥΡΙΖΑίους για να τελειώνει η κατάσταση σύγκρουσης με την Ευρώπη και να μπούμε σε μια κανονική ροή. Δεν πίστευα ότι είναι και τόσο ικανοί, αλλά αφενός ήθελα να τους δώσω μια ευκαιρία, το πάλεψαν, αν και δεν συμφωνούσα μαζί τους, αφετέρου ήθελα να αφήσω τον Τσίπρα να κυβερνήσει. Να δω τι θα κάνει. Τελικά, επιβεβαίωσαν την αρχική, εχθρική στάση μου απέναντί τους. Το 2019 έριξα για πρώτη φορά νεοδημοκρατικό ψηφοδέλτιο και μπορώ να πω πως παρά τις κρίσεις που πέρασε 4 χρόνια τώρα η χώρα, παρά τα λάθη τους, εγώ σαν επαγγελματίας δεν ζημιώθηκα. Αποδέσμευσαν τις ασφαλιστικές εισφορές από το εισόδημα. Ανέστειλαν το τέλος επιτηδεύματος όλα αυτά τα χρόνια».
Τον ρωτώ αν ένιωσε ικανοποιημένος από τα αντανακλαστικά που έδειξε η κυβέρνηση σε περιπτώσεις καταστροφών ή στην αύξηση του κόστους παραγωγής λόγω της ενεργειακής κρίσης. Ως προς το πρώτο, ο συνομιλητής μου αν και δεν χρειάστηκε όπως λέει να αποζημιωθεί αυτό το διάστημα δηλώνει πως σε επαφές που είχε με άλλους συναδέλφους του στην Ελλάδα ήταν ευχαριστημένοι με την ταχύτητα που δόθηκαν οι αποζημιώσεις. Ως προς το δεύτερο, με ρωτά ευθέως: «Αν εσύ έβλεπες ότι εφάρμοζαν τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στο αγροτικό πετρέλαιο, ακριβώς για την περίοδο για την οποία μιλάμε, κι αυτό ήταν μια ανακούφιση για την τσέπη σου, δεν θα τους ξαναψήφιζες;».
Το τελευταίο ερώτημα, μα κι όλη η συνομιλία μου με τον Δημήτρη με γεμίζει με ακόμη περισσότερα ερωτήματα πέραν του αρχικού: Πρόκειται για μία νέα συνθήκη; Τι σηματοδοτεί η τοποθέτηση του ΣΥΡΙΖΑ στην 3η θέση των προτιμήσεων αυτής της επαγγελματικής κατηγορίας;
Για τον λόγο αυτό απευθύνθηκα στον πολιτικό επιστήμονα και εκλογολόγο Παναγιώτη Κουστένη. «Οι αγρότες παραδοσιακά έδιναν τα ισχυρότερα ποσοστά ψήφου στη συντηρητική παράταξη, τουλάχιστον μεταξύ των απασχολουμένων, συνθήκη που διατηρήθηκε και μετά την οικονομική κρίση.
Ακόμα και το Μάιο του 2012, παρά τον ‘’σεισμό’’ που σημειώθηκε στο πολιτικό σύστημα της χώρας, οι αγρότες ήταν οι ουραγοί της εκλογικής ανάδυσης του ΣΥΡΙΖΑ».
Επομένως παρατηρείται μια σχεδόν αδιατάρακτη συντηρητική πολιτική τοποθέτηση των αγροτών, ρωτώ τον κύριο Κουστένη. «Ρήγμα σ’ αυτή την πολιτική τοποθέτηση των αγροτών είδαμε μόνο στο δημοψήφισμα του 2015. Μετά τους φοιτητές, το μεγαλύτερο ποσοστό στήριξης του ‘’ΟΧΙ’’ ήταν αυτό των αγροτών, περίπου κατά 70%. Ωστόσο, από το 2019 η σχέση της ΝΔ με τους αγρότες είχε επανέλθει, σταδιακά όμως υποσκελίζεται από την ακόμα εντονότερη άνοδο του κόμματος στους ελεύθερους επαγγελματίες.
Στο αποτέλεσμα της 21ης Μαΐου αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι με βάση το επίσημο Exit Poll, ο ΣΥΡΙΖΑ καταλαμβάνει και πάλι την τρίτη θέση, πίσω από το ΠΑΣΟΚ, όπως είχε συμβεί για τελευταία φορά και τον Μάιο του 2012. Το ερώτημα βέβαια είναι αν πρόκειται μόνο για μια μεγάλη βουτιά του ΣΥΡΙΖΑ που θα έχει λογικά επανάκαμψη ή απλώς για την απαρχή μιας γενικότερης εκλογικής συρρίκνωσής του».
“ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΑ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΒΓΕΙ Η ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΨΗΦΙΣΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗ ΒΓΕΙ Ο ΣΥΡΙΖΑ”
Σ’ αυτό το εκλογικό και κατ’ επέκταση πολιτικό «déjà vu» του 2012 προσδοκά και επενδύει η Χ. Τρικούπη. Κι ίσως κάποιοι ισχυροί σύμμαχοι του συστήματος Μητσοτάκη. Αλλά αυτό δεν αφορά το παρόν σημείωμα. Στα αμιγώς μετεκλογικά (και εκ νέου προεκλογικά) έχει ενδιαφέρον να δούμε το κριτήριο με το οποίο διαμόρφωσε και εν τέλει στήριξε με την ψήφο του τη Νέα Δημοκρατία ο Τόλης.
Ψαράς στο επάγγελμα, ο Τόλης ζει με την οικογένειά του στη Λέσβο. Μεθοδολογικά είναι λάθος να τους διαχωρίζω από τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους, αφού από κοινού πριμοδότησαν τη ΝΔ κατά 47,5%. Έχει όμως ενδιαφέρον να τον ακούσουμε, γιατί θίγει ζητήματα που ξεπερνούν την κυρίαρχη συζήτηση περί οικονομίας. «Υπήρχαν πολλοί λόγοι για να μην ψηφίσω ΝΔ. Και μόνο τα βιντεάκια να ξαναδώ από τότε που μας κατέβασαν τα ΜΑΤ – σ.σ. τον Φεβρουάριο του 2020- είναι αρκετό για γίνω “κοψοχέρης”. Και μόνο την τσέπη μου να κοιτάξω είναι επίσης αρκετό».
Και τότε γιατί τους ψήφισε, θα αναρωτηθείτε.
«Για τον ίδιο λόγο που το έκανα και το 2019», απαντά. «Εσείς στην Αθήνα, δεν ξέρετε τι τραβήξαμε με τη Μόρια. Ό, τι και να με ρωτήσεις από εδώ και πέρα, η Μόρια θα είναι η απάντηση κι όλη αυτή η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στο νησί. Επιτέλους νιώσαμε ότι η χώρα έχει σύνορα. Και πολλές φορές το να νιώθεις ασφαλής ξεπερνά το οικονομικό. Δεν έχω τίποτα με τους ανθρώπους που έφυγαν για τον χ, ψ λόγο από τη χώρα τους. Έχω όμως με τους προηγούμενους που κατάντησαν τον τόπο μου κόλαση. Να το πω απλά λοιπόν για να μην κουράζω: Δεν ψήφισα Μητσοτάκη για να βγει η Νέα Δημοκρατία, ψήφισα για να μη βγει ο ΣΥΡΙΖΑ». Η συζήτηση έληξε κάπου εκεί. Όποιο άλλο ερώτημα κι αν έθεσα στον νέο επαγγελματία αλιέα η απάντηση που έλαβα ήταν μεταξύ: “Δεν ξέρω” και θα “Δείξει”.
Στο ότι το προσφυγικό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην στήριξη της Νέας Δημοκρατίας στο νησί συμφωνεί και ο Θωμάς Μαυροφίδης. Διδάσκων ο ίδιος στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ζει στη Μυτιλήνη από το 1989. Αρκετό χρονικό διάστημα για να έχει μια σαφή εικόνα για το κλίμα που επικρατεί στον τόπο του.
Όπως καταλαβαίνω μέσα από τη συνομιλία μας, η περίπτωση της Λέσβου αποδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας την επιτυχία του μπολιάσματος ενός σημαντικού μέρους μιας μικρής κοινωνίας με τη ρητορική της άκρας Δεξιάς περί «βιαστών, κλεφτών, προσφύγων που μας στέλνει ο Ερντογάν, που σπάνε εκκλησίες κι ήρθαν για να μας… ισλαμοποιήσουν». Καταλαβαίνω όμως και την εξόφθαλμη εργαλειοποίηση αυτής της ξενοφοβικής συνθήκης από τη μαμά κεντροδεξιά που έχτισε άλλο ένα «success story» χρηστής αντιμετώπισης των προβλημάτων, πάνω στον φόβο και την «απίστευτη ανοργανωσιά της προηγούμενης κυβέρνησης». Όπως χαρακτηριστικά λέει ο κ. Μαυροφίδης στο NEWS 24/7: «Η ΝΔ λειτούργησε αδίστακτα, τσακίζοντας τους πρόσφυγες και κάνοντας τις επαναπροωθήσεις ουσιαστικά κανόνα, ανοιχτά χωρίς καμιά συστολή. Αυτό, έδωσε στους ντόπιους την αίσθηση ότι ‘’αμυνόμαστε στην εισβολή’’, ενώ με την πυρκαγιά της Μόριας (που ακόμα δεν είναι σαφές πώς έγινε) και το μάντρισμα των ανθρώπων στον Καρατεπέ, δόθηκε η αίσθηση ότι εξαφανίστηκαν οι πρόσφυγες».
ΑΠ’ ΤΟ ΤΑΜΕΙΟ ΤΗΣ ΔΥΠΑ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΘΑΤΣΕΡ
Η κερδοσκοπία πάνω στον φόβο για τους επήλυδες, τους «Άλλους» δεν αποτελεί πρωτοτυπία τής εν Ελλάδι Δεξιάς και σίγουρα δεν περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά πλαίσια αυτής της γαλανής γωνιάς της Μεσογείου. Άλλωστε στον σύγχρονο κόσμο, η στρατηγική του «διαίρει και βασίλευε» των συντηρητικών κυβερνήσεων αποτελεί τη λυδία λίθο της αυταρχικότητάς τους.
Με παρόμοιο τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενώνεται και η μοίρα των «από κάτω» , των μη προνομιούχων. Τα νέα στοιχεία της Eurostat κατατάσσουν την περιφέρεια Θεσσαλίας, Κεντρικής Ελλάδας και Δυτικής Μακεδονίας μαζί με την Θέουτα, την αυτόνομη κοινότητα στη βόρεια Ακτή της Αφρικής (ισπανικό έδαφος) και μερικές ακόμη, ως τις περιοχές με τους υψηλότερους δείκτες ανεργίας των νέων στην Ευρώπη το 2022. Κι όμως, οι εν λόγω περιοχές στις πρόσφατες εθνικές εκλογές «βάφτηκαν» στα μπλε (ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στα Τρίκαλα η ΝΔ έλαβε 45,01% και στην Καστοριά 46,84%).
Ωστόσο, το πιο αξιοπερίεργο από όλα είναι το ποσοστό που συγκέντρωσε η Δεξιά στους ανέργους συνολικά (33,4%), όταν το 2019 είχε μείνει πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ (42%) σχεδόν κατά 13 μονάδες. Τι συνέβη και φτάσαμε ίσως στη μεγαλύτερη εκλογική μεταστροφή όλων των επαγγελματικών ομάδων εδώ και τέσσερα χρόνια; Ήταν η κοινωνική (επιδοματική όπως έλεγε η ΝΔ ως αντιπολίτευση) πολιτική που συντέλεσε στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος;
Ήταν η υπόσχεση περισσότερων και καλύτερων αμειβόμενων θέσεων εργασίας που δόθηκε προεκλογικά από τον κ. Μητσοτάκη;
Θέτω αυτά τα ερωτήματα στην Αναπληρώτρια καθηγήτρια Οικονομικής Κοινωνιολογίας στο ΕΚΠΑ, Βάλια Αρανίτου. «Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών στη χώρα μας θέτουν επιτακτικά σε εμάς, τους κοινωνικούς επιστήμονες, αλλά και σαφώς σε όλους τους θεσμούς πολιτικής και κοινωνικής εκπροσώπησης το ίδιο ερώτημα: Η καταγραφή των εκλογών αποτυπώνει κάποιο μετασχηματισμό στην Ελληνική κοινωνική δομή ή απλά αποτελεί μια στιγμιαία έκφραση;».
Αν καταλαβαίνω καλά εκείνο το οποίο σας προβληματίζει είναι αν οι προτάσεις της κυβέρνησης του κ. Μητσοτάκη έγιναν επί της ουσίας αποδεκτές ως οι μόνες εφικτές, επανέρχομαι, ρωτώντας την κυρία Αρανίτου. Η απάντηση της ήταν καταφατική, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι ίσως βρισκόμαστε μπροστά στην «Αλλαγή Παραδείγματος» σε επίπεδο αξιών, καθώς η ΝΔ κατάφερε να πλασάρει την οικονομική επιτυχία και τη σταθερότητα μέσω της ατομικής εξέλιξης σε συνδυασμό με έναν εξωστρεφή καταναλωτισμό, βασισμένο στον ψηφιακό μετασχηματισμό, ως κάτι νέο και σύγχρονο, κάτι προοδευτικό.
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΣΗΜΑΔΕΥΟΥΝΕ ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ…
Έχει γραφεί κι αλλού, μα έχει σημασία να τονιστεί πως αν σταχυολογήσει κανείς τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων από το φθινόπωρο του 2022 μέχρι τον Μάιο του 2023, τίποτα δεν προμήνυε το απέραντο γαλάζιο του εκλογικού χάρτη τη νύχτα των πρόσφατων εκλογών. Αρκεί να αναφερθεί ότι τον Νοέμβριο του 2022, 6 στους 10 ερωτηθέντες σε δημοσκόπηση της Metron Analysis (63%) είχαν «μάλλον αρνητικές» εντυπώσεις για την επίδοση της κυβέρνησης στο πεδίο της οικονομίας. Παρόμοιες τάσεις καταγράφηκαν όλο αυτό το διάστημα και σε άλλες έρευνες.
Τι συνέβη; Όπως θύμιζε σε πρόσφατο ρεπορτάζ η εφημερίδα «Documento», τον Μάρτιο του 2023 δημοσιεύτηκε δημοσκόπηση της Prorata, σύμφωνα με την οποία το 67% των πολιτών δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένο ή δεν ήταν ιδιαίτερα ικανοποιημένο από το κυβερνητικό έργο της κυβέρνησης της ΝΔ. Από την άλλη, καταγραφόταν ένα ποσοστό της τάξης του 32%, το οποίο δήλωνε αρκετά ή πολύ ικανοποιημένο από το κυβερνητικό έργο. Το αξιοσημείωτο στην υπόθεση ήταν ότι από το ποσοστό των «ικανοποιημένων», το 44% δήλωνε ότι ενημερώνεται από την τηλεόραση σε καθημερινή βάση.
Τελικά, μήπως πρέπει να προστεθεί στην εξίσωση και ο ρόλος των κυρίαρχων ΜΜΕ;
Απευθύνω το ερώτημα στον Άρη Χατζηστεφάνου, δημοσιογράφο της «Εφημερίδας των Συντακτών» και συγγραφέα του βιβλίου: «Προπαγάνδα & Παραπληροφόρηση- Πώς τις εντοπίζουμε» (Τόπος, 2022). Για τον κ. Χατζηστεφάνου, ο ολιγοπωλιακός έλεγχος της ενημέρωσης, που επιτεύχθηκε είτε με επιστημονικές μεθόδους παραπληροφόρησης, είτε με μερικά από τα πιο χυδαία ψέματα, δημιούργησε μια επίπλαστη πραγματικότητα στη δημοσιογραφική κάλυψη της οικονομίας. «Αρκεί να διαβάσουμε μια από τις λεγόμενες ναυαρχίδες του Τύπου για να αισθανθούμε ότι περιγράφει την πραγματικότητα στην Ελβετία και όχι σε μια χώρα με τα μεγαλύτερα ποσοστά δημοσίου χρέους στον πλανήτη η οποία ταυτόχρονα βίωσε την άνοδο του πληθωρισμού με τον πιο σκληρό τρόπο».
Αρκεί όμως αυτό για να εξηγήσει την εκκωφαντική νίκη της Νέας Δημοκρατίας; Όπως εξηγεί στο NEWS 24/7 o έμπειρος δημοσιογράφος: «Αν αποδώσουμε τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας αποκλειστικά στον ολιγοπωλιακό έλεγχο της ενημέρωσης κινδυνεύουμε να κάνουμε το ίδιο λάθος που έκαναν οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ μετά την αναρρίχηση του Τραμπ στην προεδρία ή οι Βρετανοί ευρωπαϊστές μετά το δημοψήφισμα για το Brexit: Να αντιμετωπίσουμε τους ψηφοφόρους σαν πολίτες χωρίς πολιτική σκέψη και βούληση. (…) Οι πολίτες ξέρουν τι βιώνουν καλύτερα από κάθε αναλυτή και κάθε δημοσιογράφο… ακόμη και όταν αναζητούν τις λύσεις σε λάθος σημεία».