Για «Τα 700 ονόματα του Θεού» του Μάριου Σπηλιόπουλου

Γράφει ο Ειρηναίος Μαράκης

«Κατασκευάζω μία αρχετυπική εκκλησία, με ανθεκτική πρώτη ύλη την ονοματοθεσία -τα Θεωνύμια-, τα 700 ονόματα του Θεού, που συνάθροισε από το σύνολο της ελληνικής γραμματολογίας ο Αυτοκράτορας της Νικαίας Θεόδωρος Β΄Δούκας Λάσκαρις το 1254. Η θάλασσα στον τοίχο απέναντι απ΄ την είσοδο με το ανάστροφο κύμα, ρουφάει τα χρησιμοποιημένα παπούτσια των κατοίκων της πόλης, ενώ το αναμμένο καντήλι στο κέντρο της καλεί τους θεατές στα πίσω από την οθόνη «επέκεινα». Τα βασανισμένα αυτά παπούτσια στο δάπεδο είναι τα χειροποίητα ίχνη του πεπερασμένου και του φθαρτού στην αιωνιότητα.»

Μάριος Σπηλιόπουλος

Η εικαστική σύνθεση/εγκατάσταση «Τα 700 ονόματα του Θεού» του Μάριου Σπηλιόπουλου αποτελεί ένα έργο υψηλής τέχνης, βαθειά θρησκευτικό και κατανυκτικό αλλά και ένα έργο γνήσια ανθρώπινο. Η κεντρική ιδέα του έργου προέρχεται από τις 700 προσφωνήσεις προς τον Θεό που συγκέντρωσε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Θεόδωρος Β΄ Δούκας Λάσκαρης το 1254. Στην πρωταρχική του μορφή εκτέθηκε το 2002 στο ΕΜΣΤ μαζί με άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες — Δ. Αληθεινός, M. Βαϊόλα, Σ. Νεσάτ, B. Ζαχάροφ κ.ά. στα πλαίσια της έκθεσης «Θεολογίες Σύνοψις 2».

Είναι μια εγκατάσταση προσαρμοσμένη στον χώρο του μνημείου Γιαλί Τζαμί (μουσουλμανικό τέμενος στο Ενετικό Λιμάνι των Χανίων) — χώρο αφιερωμένο στην λατρεία του θείου που αναδεικνύει ότι οι διαφορές μεταξύ των διάφορων θρησκειών είναι πολύ λιγότερες και σχεδόν ασήμαντες μπροστά στα κοινά τους χαρακτηριστικά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα διάφορα θρησκευτικά συστήματα/δόγματα, είναι δημιουργήματα ανθρώπων κι όχι μιας κάποιας αόρατης δύναμης (που δεν υπάρχει) και που επηρεάζονται από τις υλικές συνθήκες κάθε εποχής και που παράλληλα επηρεάζουν την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων. Σε επιλεγμένα σημεία είναι γραμμένα τα θεωνύμια: o παναίτιος, o κυριοκράτωρ, o κηδεμών, ο ψυχοτερπής, η αρχή της σοφίας κ.ά. – δηλαδή τα ονόματα, οι χαρακτηρισμοί και οι ιδιότητες του Θεού που έδωσαν οι άνθρωποι για να περιγράψουν τα φυσικά φαινόμενα αλλά και για να χτίσουν, κυρίως, μια ηθική ιδεολογία που θα στηρίζει τους ανθρώπους του μόχθου αλλά, γιατί όχι, της εξουσίας απέναντι τα καθημερινά προβλήματα. Φυσικά, η εξουσία (από τα χρόνια των Φαραώ μέχρι τη σημερινή καπιταλιστική εξουσία) χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί ακόμα αυτή την… ηθική ιδεολογία για να επιβάλλει το συμφέρον της και για να εκμεταλλευτεί τις ανάγκες ή και την άγνοια του ευρύτερου συνόλου σε διάφορα ζητήματα.

Στον τοίχο σε μεγάλη επιφάνεια υπάρχει βιντεοπροβολή όπου προβάλλεται μια θάλασσα με ορίζοντα, που το κύμα δεν σκάει στην όχθη αλλά που επιστρέφει στην αρχική της θέση, στην πηγή από όπου προέρχεται η δύναμή της. Στο κέντρο της θάλασσας, ανάμεσα στα κύματα, υπάρχει μια φλογίτσα από αναμμένο καντήλι, που μπορεί να συμβολίζει τον Θεό ως ένα δρόμο που οδηγεί στη σωτηρία από κάθε «κακό» ή και στην αρχαιοελληνική κάθαρση, που μπορεί να είναι η αίσθηση της ελπίδας που υπάρχει — θέλουμε να πιστεύουμε για να μην πούμε πως είμαστε σίγουροι — μέσα σε κάθε άνθρωπο ή και να είναι η αντανάκλαση της καθ’ όλα υπαρκτής ανάγκης για μια ζωή ελεύθερη από κοινωνικά και άλλα δεσμά. Η συνύπαρξη της φλόγας του καντηλιού μάλιστα με την τρικυμιώδη θάλασσα, που αποτελεί τον δρόμο προς τη σωτηρία ή και προς τον θάνατο, χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στις μέρες μας, δημιουργεί αισθήματα και σκέψεις στον παρατηρητή που υπερβαίνουν τα όρια της επιβεβλημένης λογικής. Ή τουλάχιστον αυτό φαίνεται να προσπαθεί να μας δώσει αυτή η εικόνα, άσχετα εάν αυτή η δυνατότητα είναι ή δεν είναι μέσα στους σκοπούς του καλλιτέχνη. Αλλά, όπως επίσης γνωρίζουμε, η σπουδαία τέχνη έχει τη δυνατότητα να «εξαφανίζει» τον δημιουργό της και να καλλιεργεί νέα πεδία σκέψης και παρέμβασης. Από αυτό το πρίσμα «Τα 700 ονόματα του Θεού» κρίνονται απόλυτα επιτυχημένα ως εγχείρημα αλλά κι ως ένα έργο πλέρια κοινωνικό με σαφείς αντιρατσιστικές αιχμές που όμως δεν πολιτικολογεί στον αέρα, ούτε αποτελεί ένα στείρο πολιτικό μανιφέστο χωρίς αντίκρισμα.

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε, ότι εκατοντάδες ζευγάρια παπούτσια, που δώρισαν κάτοικοι των Χανίων, ύστερα από ανοιχτό κάλεσμα της Δημοτικής Πινακοθήκης, οδηγούν στην είσοδο του ιστορικού και συγκινησιακά φορτισμένου μνημείου – από αυτή την θέση το έργο του Μάριου Σπηλιόπουλου αναδεικνύεται και ως ένα, μπορούμε να πούμε, συλλογικό έργο. Στον προθάλαμο, ο επισκέπτης συναντάει τα πράγματι 700 ονόματα του Θεού, τυπωμένα με μπλε χρώμα, μέσα σε μια αψιδωτή εσοχή, ενώ το πάτωμα είναι καλυμμένο από άμμο, με μερικά ζευγάρια παπούτσια να χάνονται μέσα στην αψίδα με τα ονόματα ενώ ο δημιουργός απαγγέλει τα θεωνύμια. Η ίδια η συγκέντρωση των θεωνυμίων και η απαγγελία τους δημιουργούν ένα πρώτης τάξεως ποιητικό έργο που μπορεί να σταθεί επάξια και μόνο του – και θα παρακαλούσαμε όσοι επισκεφθείτε την συγκεκριμένη εγκατάσταση να αφήσετε να ολοκληρωθεί η απαγγελία. Το μυστικό σε αυτό το σημείο είναι να αδειάσετε τελείως από το άγχος του χρόνου και να ανακαλύψετε από την αρχή τη δυνατότητα της τέχνης να παράγει σκέψη αλλά και συναισθήματα.

Info
Γιαλί Τζαμί, Χανιά. Καθημερινά, 11.00 – 23.00. Έως 25 Σεπτεμβρίου.