Δημιουργώντας οφθαλμαπάτες. Επεξεργάζοντας φωτογραφίες πριν από το Photoshop

Του Ιωακείμ Τσιβαρά

Στα τέλη του μήνα κλείνουν οι πόρτες της έκθεσης Faking It – Manipulated Photography Before Photoshop (Οκτώβριος 11, 2012 – Ιανουάριος 27, 2013) για το κοινό του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Γιατί όμως αυτή η έκθεση ήταν και είναι σημαντική; Για την επιτυχία μιας έκθεσης ευθύνονται πολλά και διαφορετικά άτομα, όπως αυτά θα πρέπει να συνεργαστούν και να παράξουν ένα ενιαίο και ομοιόμορφο αποτέλεσμα. Τα αντικείμενα – οι φωτογραφίες σε αυτή την περίπτωση – δεν έχουν το πρώτο ρόλο, αλλά ο τρόπος παρουσίασης και θεωρητικής προσέγγισης, όσο και το πλαισίωμα από παράλληλες εκδηλώσεις.

Η ανάγκη για επεξεργασία της φωτογραφικής εικόνας είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η τεχνική της φωτογράφησης (δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα). Μόνο τα εργαλεία και οι μέθοδοι έχουν αλλάξει μέσα στο χρόνο. Σχεδόν κάθε τύπος «επεξεργασίας» που μπορούμε σήμερα να  πετύχουμε με τη χρήση της ψηφιακής φωτογραφίας υπήρξε επίσης μέρος της ζωής της φωτογραφίας πριν από την ψηφιακή της εποχή – λειαίνοντας ακμές ή αποκρύβοντας ρυτίδες, μετατρέποντας τη μέση σε δακτυλίδι, προσθέτοντας (ή αφαιρώντας) άτομα από μια σκηνή, ή ακόμα δημιουργώντας την αναπαράσταση ενός γεγονότος που δεν υπήρξε ποτέ.

Αυτή η έκθεση προσπαθεί να ανιχνεύσει, για πρώτη φορά, την ιστορία της επεξεργασίας της φωτογραφίας από τα 1840 μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990 – από τη γέννηση, δηλαδή, της φωτογραφίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα μέχρι την ευρεία χρήση των υπολογιστών κατά την επεξεργασία της. Οι πάνω από 200 φωτογραφίες της έκθεσης είναι προϊόντα διαφόρων τεχνικών επεξεργασίας μετά την εμφάνιση του αρνητικού στο σκοτεινό θάλαμο, όπως φωτομοντάζ, ταυτόχρονη εμφάνιση ή εκτύπωση, επιζωγράφιση, «ρετουσάρισμα». Πάντα όμως το τελικό αποτέλεσμα διαφέρει σημαντικά από την αρχική λήψη. Μια τέτοια επεξεργασία είτε έχει γίνει, είτε όχι, για τη υπηρεσία της τέχνης, μιας τεχνικής, μιας πολιτικής ή μιας ιδεολογίας, οι επιλεγμένες φωτογραφίες της έκθεσης παρουσιάζουν αρτιότητα στην εκτέλεση και αποσκοπούν να δώσουν την εντύπωση μιας συμβατικής φωτογραφίας.

Σε αυτό το σημείο βρίσκεται και η επιτυχία της έκθεσης στο να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η φράση «ο φακός δεν λέει ψέματα» δεν είναι παρά μία ουτοπία ή απλά μια ψευδαίσθηση της ίδιας της τέχνης της φωτογραφίας. Έτσι, αυτό που κερδίζουμε, ως επισκέπτες, έστω και ψηφιακοί, είναι μια καινούργια κατεύθυνση της ιστορίας της τεχνικής και της τέχνης της φωτογραφίας ως προς την περίπλοκη σχέση της με την οπτική αλήθεια.

Η έκθεση είναι μια χορηγία της Adobe, ενώ η έκδοση του καταλόγου έγινε με τη υποστήριξη του The Andrew W. Mellon Foundation. Παράλληλα, στις 2 Νοεμβρίου 2102 πραγματοποιήθηκε ομώνυμο συμπόσιο, όπου ειδικοί επιστήμονες εξέτασαν θεωρητικά ζητήματα επεξεργασίας της φωτογραφίας – και το οποίο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μέσω του καναλιού του Metropolitan Museum of Art στο YouTube. Η ψηφιακή εμπειρία του επισκέπτη μπορεί να συνεχιστεί με το κατέβασμα της ειδικής εφαρμογής για iPad, Met’s Faking It, στην οποία ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει ποιες φωτογραφίες έχουν υποστεί επεξεργασία.