Διαχείριση απορριμμάτων στην Κρήτη. Από τον “παράδεισο” στην “κόλαση”

Του Αποστόλη Λουλουδάκη *

Είμαστε η χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ,του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης όπως εκστασιάζονται να επαίρονται οι φίλαθλοι του δόγματος της «ισχυρής Ελλάδας». Είμαστε ο εκλεκτός λαός του Θεού σύμφωνα με τον «Άγιο» των Καλαβρύτων ,οι κληρονόμοι μεγάλων πολιτισμών σε αντίθεση με τους βαρβάρους τρωγλοδύτες της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου. Είμαστε το κέντρο του κόσμου στα παιδικά παραμύθια που διαμόρφωσαν τις εθνικές μας ψευδαισθήσεις και συνέβαλαν στην νοητική μας υστέρηση.

Είμαστε ίσως τελικά αυτό που μας αξίζει ……..

Δεν θέλω να αναφερθώ σήμερα στο πολύπλοκο κεντρικό πολιτικό ζήτημα της χώρας μας που έχει να κάνει με την Ελληνική χρεωκοπία και το παράλυτο Οθωμανοπελατειακό κράτος, αλλά σε ένα ήσσονος σημασίας από άποψη δυσκολίας διαχείρισης του θέμα ,στη διαχείριση των υπολειμμάτων της κατανάλωσης και τη συμπεριφορά μας απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.

Είναι ένα θέμα που στην ουσία προβάλει αρνητικά την πολιτιστική μας κουλτούρα ,τον πολιτικό μας πολιτισμό και μας εκθέτει βάναυσα ως χώρα που φιλοδοξεί μάλιστα να παραμείνει μέλος ενός συνεταιρισμού κρατών και να αντέξει τις πιέσεις ενός εξελισσόμενου παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος .

Ανάμεσα στους δείκτες που χρησιμοποιούν οι διεθνείς οργανισμοί ,οι αναλυτές ,τα ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα για συγκριτικές μελέτες και για να εξάγουν κάποια συμπεράσματα για το επίπεδο της κοινωνικής ,οικονομικής ,πολιτισμικής ανάπτυξης μιας χώρας είναι και ο τρόπος της διαχείρισης των υπολειμμάτων της ιδιωτικής και δημόσιας κατανάλωσης.

Δυστυχώς και σε αυτό τον τομέα η χώρα μας είναι ο ουραγός της Ευρώπης και συγκριτικά κατατάσσεται στα επίπεδα των χωρών της Αφρικής όπως εξ ‘άλλου συμβαίνει και με άλλους δείκτες που έχουν να κάνουν με την γραφειοκρατία ,τη διαφθορά ,τη χωροταξία ,την πολεοδομική οργάνωση,την απονομή της δικαιοσύνης ,την κρατική ανεπάρκεια κτλ.

Το παράδοξο είναι ότι η συναρπαστική αριθμολαγνεία που έχει παρασύρει τους παράγοντες της φιλόδοξης τουριστικής βιομηχανίας, δεν τους αφήνει να συλλάβουν το βάθος του προβλήματος και να ασχοληθούν με τα δομικά προβλήματα της οργάνωσης των τοπικών κοινωνιών που θα προσφέρουν σημαντική προστιθέμενη αξία, βιωσιμότητα και ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος .

Το ερώτημα που βασανίζει τον απλό άνθρωπο ,τον πολίτη αυτής της χώρας είναι σε ποιόν ανήκει διαχρονικά η ευθύνη για την τραγική κατάσταση που βρίσκεται σήμερα η χώρα και την αδικαιολόγητη καθυστέρηση για την εφαρμογή καλών πρακτικών και σύγχρονων μορφών διαχείρισης .Έλειπε η γνώση ; Κατηγορηματικά όχι, διαθέτουμε ένα ιδιαίτερα αξιόλογο  ανθρώπινο κεφάλαιο στην Ακαδημαϊκή κοινότητα και στους ανέργους αποφοίτους Πανεπιστημίων ,με υψηλό βαθμό εξειδίκευσης και γνώσης .

Έλειπε το Ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο και ευθύνεται η καταδιωκτική μανία των ξένων να εξοντώσουν το εκλεκτό έθνος του Θεού; Το αντίθετο βομβαρδίζεται η χώρα μας από τις Ευρωπαϊκές οδηγίες ,πληρώνει σημαντικά πρόστιμα στην ΕΕ για την μη συμμόρφωση στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Απουσιάζει το εθνικό θεσμικό πλαίσιο; Εδώ χρειάζεται να σταθούμε με ιδιαίτερη προσοχή. Το κράτος με σχετική καθυστέρηση άρχισε να διαμορφώνει το θεσμικό πλαίσιο προσαρμογής της Ελληνικής νομοθεσίας στις Ευρωπαϊκές οδηγίες (ΦΕΚ 1909/22/12/2013).Η πλούσια Ελληνική γλώσσα άρχισε να προσαρμόζεται στις νέες έννοιες, διαλογή στην πηγή, ανακύκλωση, κυκλική οικονομική αξιοποίηση των αποβλήτων, εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ,καύση, ενεργειακή αξιοποίηση, οργανικό κλάσμα, ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, εκτροπή ρευμάτων από την χωματερή στην αξιοποίηση, περιφερειακός σχεδιασμός, ΦΟΔΣΑ ,κτλ.

Σπαταλήθηκε μια ολόκληρη δεκαετία χωρίς να γίνει τίποτε ουσιαστικά, εκτός από τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου μας και πέρα από χιλιάδες πολυδάπανες ημερίδες ενός συνεχώς συρρικνωμένου ακροατηρίου ανευθυνο-υπεύθυνων παραγόντων που δεν τους έμενε χρόνος να ασχοληθούν με τα μικρά και ασήμαντα όπως την διαχείριση των απορριμμάτων. Προείχε ο αγώνας για το μεγάλο όραμα της «ισχυρής Ελλάδας».

Το μεγάλο όραμα τερμάτισε στο Καστελόριζο, αλλά τα σκουπίδια πνίγουν ακόμη τον Πύργο, την Φυλή, την Μήλο,την Κέρκυρα ,σχεδόν ολόκληρη την Ελλάδα .

Οι αποξηραμένες μπάλες των απορριμμάτων που επεξεργάζονται στην βιομηχανική του Ηρακλείου ξαναγυρίζουν στην φύση να ξανασμίξουν με τα υγρά στοιχεία που θα τα συντηρήσουν και θα περιμένουν υπομονετικά την αξιοποίηση τους από τις επόμενες γενιές.

Το ταξίδι τους και ο προορισμός τους στην Κύπρο ακυρώθηκε οριστικά ..

Όταν άρχισαν να πέφτουν τα πρόστιμα από την ΕΕ τότε κινητοποιήθηκε το κεντρικό κράτος που είχε χάσει την όσφρηση του και δεν ανίχνευε τις οσμές από τις ζυμώσεις των κάδων και την μπόχα της Φυλής.

Οι Ευρωπαϊκές οδηγίες δεν είχαν συγκινήσει κανένα, το πρόβλημα όλο και περισσότερο γινόταν οξύτερο μέχρι που φθάσαμε στο 2012 και τότε έστω και καθυστερημένα διαμορφώθηκε το νέο θεσμικό πλαίσιο με τον Ν4071/12, που έβαζε σαφείς στόχους, καθόριζε αρμοδιότητες και χάραζε ένα συγκεκριμένο οδικό χάρτη με καταλυτικές ημερομηνίες για να δρομολογηθούν τα απαραίτητα εργαλεία να μελετηθούν και να υλοποιηθούν τα απαραίτητα έργα, μετά την ανεξήγητη καθυστέρηση σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη ακόμη και με τις χώρες που πήραν το εισιτήριο εισόδου δεκαετίες μετά από μας.

Στην Κρήτη διαμορφώθηκε ένα ρευστό περιβάλλον με επικαλύψεις αρμοδιοτήτων ,θεσμικών ανταγωνισμών ανάμεσα στην Αποκεντρωμένη διοίκηση ,στην Περιφέρεια, στον πρώτο βαθμό αυτοδιοίκησης .

Συγκροτείται ο προβλεπόμενος από τον νόμο Περιφερειακός ΦΟΔΣΑ ,εκλέγει τα όργανα του, συγκροτεί επιτροπές εργασίας για να συντάξει και να υλοποιήσει τον περιφερειακό σχεδιασμό όπως σαφώς ορίζει ο νόμος 4071/12 και με διαπιστωτική πράξη της Αποκεντρωμένης διοίκησης η αρμοδιότητα μεταφέρεται στην περιφέρεια .

Η περιφέρεια Κρήτης παρά τις επι μέρους διαφωνίες σε ένα βαθμό ανταποκρίθηκε στους χρόνους, τόσο του αρχικού σχεδιασμού όσο και της αναθεώρησης του και τελικά το 2015 στην προσαρμογή του στον νέο Εθνικό Σχεδιασμό .

Ουσιαστικά ο πρώτος βαθμός αυτοδιοίκησης απεμπόλησε μια αρμοδιότητα που του είχε δώσει ο νομοθέτης και με παθητική αδράνεια απεδέχθη να ισχύσει το καθεστώς να αποφασίζουν άλλοι για ένα κορυφαίας σημασίας ζήτημα που είχε την ευθύνη και το κόστος της διαχείρισης όπως με σαφήνεια ορίζει και ο νόμος 3852 /10 που αφορά την μεταρρύθμιση «Καλλικράτης».

Από την αρχή που ετέθη σε εφαρμογή ο Ν.4071/2012 ο φορέας των Χανίων είχε εκφράσει τις επιφυλάξεις του και την άρνηση του να συμμετέχει στον ένα ενιαίο φορέα διαχείρισης σε επίπεδο περιφέρειας που προέβλεπε η νομοθεσία.

Η άρνηση του για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις προερχόταν από ένα αναμφισβήτητο γεγονός .

Ήταν η μοναδική περιοχή της Ελλάδας που είχε καταφέρει να δημιουργήσει μοντέλο ολοκληρωμένης διαχείρισης από την φάση της αποκομιδής έως στο στάδιο της διαλογής ,της κομποστοποίησης, ήταν η εικόνα που έπρεπε να υπάρχει σε όλη την Ελλάδα ήταν ότι ποιο Ευρωπαϊκό ,πρωτοποριακό είχε σχεδιαστεί και υλοποιηθεί πανελλαδικά .

Ήταν όμως διάχυτος ο φόβος τους ότι θα τους απορροφούσε και θα τους διέλυε τις υποδομές τους, το καθεστώς που υπήρχε και υπάρχει στην υπόλοιπη Κρήτη.

Εδώ υπάρχει μια απορία .Γιατί δεν μπόρεσε να υπάρξει μια αρμονική συνεργασία ανάμεσα στην υπόλοιπη Κρήτη και τα Χανιά; Γιατί η υπόλοιπη Κρήτη δεν συγκινήθηκε από τις καλές πρακτικές των Χανίων που είναι ακόμη άγνωστες στην Ανατολική Κρήτη και ξόδευε πακτωλό χρημάτων σε ταξίδια στο εξωτερικό και ειδικά στην Γερμανία για να μυηθεί υποτίθεται στις καλές πρακτικές; Γιατί υπερίσχυσε ο φόβος και όχι η προσπάθεια επέκτασης της τεχνογνωσίας και της εμπειρίας που αποκτήθηκε στην ΔΕΔΙΣΑ; Γιατί υποχώρησε και απαξιώθηκε μεθοδικά ο άλλος φορέας της ανατολικής Κρήτης ο ΦΟΔΣΑ βόρειας πεδιάδας στην Χερσόνησο που ξεκίνησε δυναμικά και μάλιστα υπήρξε πρωτοπόρος μέχρι το 2010 στην εφαρμογή καινοτόμων δράσεων;

Πως φθάσαμε σε μια απηρχαιωμένη μονάδα διαχείρισης με την μέθοδο της βιοξήρανσης, που έχει καταστήσει όμηρο τον πιο μεγάλο παραγωγό απορριμμάτων το Δήμο Ηρακλείου. Κατά πόσο είναι συμβατή η λειτουργία της με τις Ευρωπαϊκές κατευθύνσεις και τον περιφερειακό σχεδιασμό όταν το τελικό της προϊόν είναι καύσιμη ύλη, η οποία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε στην τσιμεντοβιομηχανία λόγω της κακής  επεξεργασίας και των υλικών που περιέχει ?

Γιατί ο ΕΣΔΑΚ δεν μπόρεσε να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και να μετεξελιχθεί στον φορέα εκείνο που θα ασκούσε μια ολοκληρωμένη παρέμβαση στο κεφάλαιο της διαχείρισης των απορριμμάτων, αφού μέλη του ήταν σχεδόν το σύνολο των Δήμων της Κρήτης ?

Υπάρχουν αμείλικτα ερωτήματα για το πως φθάσαμε στην σημερινή κατάσταση και υπάρχουν και σαφείς απαντήσεις αλλά κανένας δεν θέλει να τοποθετήσει τον δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων .

Έχουμε φθάσει στο σημείο να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλο μας για ένα θέμα που δημιουργεί πολλές γκρίζες ζώνες και δίνει αφορμές για σενάρια που δεν μας τιμά να τα αφήνουμε να διαχέονται στην κοινωνία.

Η κοινωνία είναι καχύποπτη  δικαιολογημένα μετά από αυτά που έχει βιώσει τα τελευταία χρόνια και η διαχείριση των δημοσίων υποθέσεων πρέπει να γίνεται με διαφάνεια και με διαδικασίες που να αποβλέπουν στην έγκυρη και σωστή ενημέρωση των πολίτων.

Οι φιλόδοξοι στόχοι του νέου εθνικού σχεδιασμού δεν έχουν καμία πιθανότητα να επιτευχθούν χωρίς σοβαρή και μαζική συμμετοχή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ,χωρίς ανατροπές στην πολιτιστική μας συμπεριφορά και ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης του πολίτη με τον Δήμο .

Μετά που ψηφίστηκε ο νόμος 4555/2018 και ετέθη σε ισχύ και με βάση το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα που έπρεπε να ακολουθήσουν οι δήμοι και οι φορείς πέρασε το κρίσιμο τετράμηνο που έπρεπε να είχαν γίνει οι προβλεπόμενες από τον νόμο διαδικασίες χωρίς να υπάρξει καμία πρωτοβουλία. Μετά που τελείωσε ο διαθέσιμος χρόνος εμφανίζονται τα νοσηρά φαινόμενα που αναζωπυρώνουν τους τοπικισμούς και έχουμε οδηγηθεί στο πλήρες αδιέξοδο και για άλλη μια φορά καλούνται να αποφασίσουν άλλοι εκτός από αυτούς που έχουν την πολιτική ευθύνη της διαχείρισης ενός προβλήματος με τεράστιες επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή των πολιτών και με άμεσες επιδράσεις στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον .

Φαίνεται ότι το καθεστώς των συνεχόμενων παρατάσεων του Ν4071/2012 είχε βολέψει κάποιους και πίστεψαν ότι μπορεί να βαδίσει η χώρα σε αυτή την πορεία που είχε χαράξει στο παρελθόν και την επιβάρυνε με εκατομμύρια πρόστιμα στην ΕΕ πέρα από τι επιπτώσεις στο περιβάλλον και τους κινδύνους για την υγεία των πολιτών .

Αλλά το περίεργο της υπόθεσης είναι ότι αυτοί που περιφέρονται στους διαδρόμους των υπουργείων και στα μέσα ενημέρωσης για να διεκδικήσουν τον τρίτο φορέα που με βάση τον νόμο δυνητικά μπορούσε να δημιουργηθεί δεν μπόρεσαν στοιχειωδώς να ανταποκριθούν στις προβλεπόμενες από τον νόμο υποχρεώσεις και εντός των χρονικών ορίων που έπρεπε να είχαν γίνει.

Παρέσυραν τα Δημοτικά Συμβούλια σε αποφάσεις που δεν έχουν καμία υπόσταση αφού δεν συμμορφώθηκαν στις απαιτήσεις και στους περιορισμούς που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Στις δυο εβδομάδες που μας απέμειναν υπάρχει ο χρόνος να προκύψει κάποια λύση μόνο εφ´ όσον θα πρυτανεύσει η λογική και υπάρξουν έστω και στο παρά πέντε πρωτοβουλίες ουσιαστικές για μια λύση εναρμονισμένη στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο που δεν θα δημιουργεί προβλήματα στην υλοποίηση του περιφερειακού σχεδιασμού και στην χρηματοδότηση των δρομολογημένων έργων. Διαφορετικά είναι μονόδρομος η εφαρμογή του νόμου από την Αποκεντρωμένη διοίκηση .