Διδάσκοντας την Επανάσταση του 1821 στα παιδιά

Του Φώτη Ποντικάκη *

Η προσέγγιση της επανάστασης του 1821 στα σχολεία πρέπει να ξεφύγει από τα δεσμά παλιών δασκαλοκεντρικών μεθόδων. Δεν μπορεί να είναι απλά μια ομιλία ενός δασκάλου ή ενός καλού μαθητή, στα χνάρια κειμένων που επαναλαμβάνονται εδώ και πολλά χρόνια. Στόχος πρέπει να είναι η ενεργός συμμετοχή των μαθητών στην ανακάλυψη της γνώσης μέσα από ερευνητικές εργασίες που ερευνούν τις πηγές. Έτσι έχουμε τη δυνατότητα να κρατήσουμε ζωντανό το ενδιαφέρον των παιδιών και να ξεπεράσουμε βαρετές επαναλαμβανόμενες γιορτές.

Θέματα που οφείλουμε να προσεγγίσουμε (πιθανά θέματα ερευνητικών εργασιών για τους μαθητές):

•      Η συμμετοχή της Κρήτης στην επανάσταση του ’21: Τα σχολικά βιβλία αναφέρουν ελάχιστα ή καθόλου για την επανάσταση του ’21 στην Κρήτη. Οφείλουμε να δώσουμε αυτή τη διάσταση που λείπει στα σχολεία της Κρήτης, να γίνει γνωστό πότε ξεκίνησε η επανάσταση στην Κρήτη, κάποιοι οπλαρχηγοί και ηγετικά στελέχη (κι εδώ μπορούν να αξιοποιηθούν ονόματά τους που συναντάμε σε οδούς, αγάλματα και ηρώα κάθε περιοχής, η πλατεία της Σπλάντζιας στα Χανιά). Σημαντικό είναι να ερευνήσουν και να μάθουν τα παιδιά γιατί η Κρήτη δεν συμπεριλαμβανόταν στα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους το 1830 (την άφησαν απέξω οι διεθνείς συνθήκες κι η επιμονή μεγάλων δυνάμεων όπως η Αγγλία).
•      Το όραμα του Ρήγα: Μια ελάχιστη μελέτη του οράματος του Ρήγα Βελεστινλή μπορεί να δώσει τις διεθνείς και ανθρωπιστικές διαστάσεις της ελληνικής επανάστασης. Ακούγοντας και αναλύοντας ολόκληρο το Θούριο του Ρήγα, μπορούμε να ανακαλύψουμε ότι ο Ρήγας απεύθυνε επαναστατικό κάλεσμα σε όλους τους κατοίκους των Βαλκανίων, Έλληνες, Σέρβους, ακόμη και Τούρκους κατά της τυραννίας του Σουλτάνου. Μιλούσε ο Ρήγας για Βαλκανική Ομοσπονδία, για ένα νέο δημοκρατικό πολίτευμα εμπνευσμένο από τη Γαλλική Επανάσταση, με κυρίαρχες τοπικές λαϊκές συνελεύσεις στις οποίες θα συμμετείχαν όλοι ανεξαιρέτως θρησκείας ή καταγωγής. Το ξεκίνημα της επανάστασης στη Μολδοβλαχία (σημερινή Ρουμανία) από τον Υψηλάντη δεν ήταν απλός αντιπερισπασμός, ήταν στα πλαίσια του οράματος του Ρήγα για εξέγερση όλων των λαών των Βαλκανίων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να δημιουργήσουν τη δική τους δημοκρατία στα πρότυπα της Γαλλικής επανάστασης. Η ταυτόχρονη αυτή εξέγερση δεν έγινε εφικτή κι αποτελούν αντικείμενο μελέτης των ιστορικών οι ευθύνες ηγετών διαφόρων βαλκανικών λαών της εποχής και το τι ακριβώς συνέβη και δεν προχώρησε η εξέγερση στους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς.
•      Το διεθνές πλαίσιο (τι γινόταν στον κόσμο εκείνη την εποχή): Η ελληνική επανάσταση πρέπει να μπαίνει επίσης στο διεθνές της πλαίσιο. Αποτελεί μια συνέχεια στην αλυσίδα των δημοκρατικών επαναστάσεων της εποχής που κατέλυαν τη βασιλεία και την κυριαρχία των αριστοκρατών σε αρκετές χώρες με πρώτες τη Γαλλία το 1789 και την Αμερική την ίδια περίπου εποχή. Ακολούθησαν μυστικές οργανώσεις και κινήματα όπως οι Καρμπονάροι που προετοίμαζαν επαναστάσεις σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες ακόμη και μετά την παλινόρθωση της βασιλείας στη Γαλλία. Ο εθνικός μας ποιητής Ανδρέας Κάλβος, από αυτούς που ύμνησαν την επανάσταση του ’21 στην Ελλάδα, λίγα χρόνια πριν την ελληνική επανάσταση είχε συλληφθεί στην Ιταλία κι είχε απελαθεί ως ηγετικό στέλεχος του κινήματος των Καρμπονάρων.
•      Τα Συντάγματα της επανάστασης και ο δημοκρατικός τους χαρακτήρας: Τα Συντάγματα της επανάστασης του ’21 έκαναν λόγο για ισότητα των πολιτών, για ισονομία, ελευθερία έκφρασης και ελευθερία του τύπου, κατάργηση των βασανιστηρίων, κατάργηση της δουλείας και απελευθέρωση των δούλων (στις ΗΠΑ η δουλεία καταργήθηκε 40 και πλέον χρόνια αργότερα, μετά από τον αιματηρό εμφύλιο του 1863-65), διάκριση των εξουσιών (δικαστική – εκτελεστική – νομοθετική), δημοκρατικό πολίτευμα με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Ήταν οι μεγάλες δυνάμεις που δεν επέτρεψαν την εφαρμογή αυτών των Συνταγμάτων κι επέβαλαν τη βασιλεία μετά την ανεξαρτησία στέλνοντας στην Ελλάδα για βασιλιά τον Βαυαρό Όθωνα. Για να αποκτήσει Σύνταγμα η ανεξάρτητη Ελλάδα χρειάστηκε η εξέγερση της 3ης Σεπτέμβρη του 1843.
• o      Φιλελληνισμός – το κύμα συμπαράστασης και αλληλεγγύης: Σε όλο τον κόσμο υπήρξε ένα κύμα συμπαράστασης και αλληλεγγύης στην ελληνική επανάσταση. Επιτροπές αλληλεγγύης ιδρύονταν σε ευρωπαϊκές πόλεις, συγκέντρωναν χρήματα και βοηθούσαν όπως μπορούσαν, εθελοντές έρχονταν και πολεμούσαν μαζί με τους επαναστάτες (όπως ο λόρδος Βύρωνας που πέθανε εδώ) και αρκετοί αρθρογραφούσαν υπέρ της επανάστασης στο εξωτερικό, ποιητές και λογοτέχνες έγραφαν για την ελληνική επανάσταση (όπως ο Βίκτωρας Ουγκώ, ο διάσημος συγγραφέας των «Αθλίων»), ζωγράφοι όπως ο Ντελακρουά έδωσαν μέσα από την τέχνη μοναδικές εικόνες.

* Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Χανίων