Διπολική διαταραχή και μπαταρίες λιθίου – Το αδιέξοδο των Ελλήνων ασθενών

Ο Μ. διαγνώστηκε με διπολική διαταραχή λίγο μετά τα 20. Η απώλεια του πατέρα του, τον οποίο θεωρούσε στήριγμα στη ζωή του, ήταν «δυσβάσταχτο φορτίο για ένα ευαίσθητο παιδί, όπως εγώ». Από το 1994, σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα, ο Μ. λαμβάνει λίθιο ως σταθεροποιητή της διάθεσης για την αποφυγή υποτροπής της νόσου.

Όπως και για πολλούς άλλους ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με διπολική διαταραχή, το λίθιο ήταν το πιο αποτελεσματικό φάρμακο και του προκαλούσε ελάχιστες παρενέργειες. «Είχα περισσότερα από 20 χρόνια να υποτροπιάσω. Ήταν το φάρμακό μου, η ασφάλειά μου».

Αυτό μέχρι τον περασμένο Φλεβάρη, όταν τελείωσαν τα τελευταία σκευάσματα λιθίου, τα οποία είχε προμηθευτεί από έναν φίλο του φαρμακοποιό. «Γυρνούσα στα φαρμακεία για να καταφέρω να αποθηκεύσω κάποια κουτιά για μελλοντική χρήση. Μάταια, όμως» λέει ο Μ. Η έντονη φάση της υποτροπής του ξεκίνησε στις αρχές Μαΐου. Έως σήμερα και παρά τις αλλεπάλληλες αλλαγές στις δοσολογίες και τους συνδυασμούς των φαρμάκων, δεν έχει βρει την ισορροπία του.

«Βρίσκομαι κλεισμένος σε ένα σπίτι με τη σύντροφό μου, η οποία έχει γίνει η προσωπική μου νοσοκόμα, αλλά και φύλακας. Είχα μια ήρεμη ζωή και μια καλή δουλειά, συμβιώνοντας με μια διαταραχή την οποία έλεγχα με τη βοήθεια του λιθίου. Τώρα κινδυνεύω να χάσω και τα δύο. Και τη ζωή μου και τη δουλειά μου», λέει στο NEWS24/7.

Ο Μ. αισθάνεται αγωνία και οργή. «Φοβάμαι και αγχώνομαι για το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση με την υγεία μου. Αυτό, όμως, που θέλω να γράψετε, και επιμένω σε αυτό, είναι πως είμαι εξοργισμένος. Πώς και γιατί κάποιοι αποφάσισαν να παίξουν με τις ζωές μας;. Είμαι αποφασισμένος να πάω με δικηγόρο στο Αστυνομικό Τμήμα και να καταθέσω μήνυση προς τον Υπουργό Υγείας».

Τις τελευταίες δύο εβδομάδες βρίσκεται σε αναρρωτική άδεια. Τις επόμενες ημέρες θα πρέπει να επισκεφτεί ξανά τον ψυχίατρο που τον παρακολουθεί, ώστε να αποφασίσουν αν μπορεί να επιστρέψει στην εργασία του.

Το πρόβλημα με τα φάρμακα λιθίου στην Ελλάδα καταγράφεται από τα τέλη του 2023. Προκλήθηκε λόγω της απόσυρσης από την αγορά ενός από τα δύο σκευάσματα που συνταγογογραφούνταν σε διαγνωσμένους με διπολική διαταραχή. Το NEWS24/7 μίλησε με ανθρώπους σε όλη τη γραμμή του φαρμάκου, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παρότι δεν αποτυπώνεται τεχνικά με απόλυτο τρόπο, το πρόβλημα φαίνεται ότι συνδέεται με τη διεθνή αγορά του λιθίου, το χρηματιστήριο της τιμής του και τις αυξημένες ανάγκες για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.

Η διεθνής τιμή του λιθίου έχει κάνει βουτιά τον τελευταίο χρόνο, εντούτοις η φαρμακοβιομηχανία αποτελεί τον μικρότερο πελάτη για τη συγκεκριμένη πρώτη ύλη, σε αντιδιαστολή με τις μπαταρίες λιθίου για κινητά και ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Αυτό σημαίνει ότι το φάρμακο είναι μία ασύμφορη αγορά για τους μεγάλους προμηθευτές λιθίου. Το «φαινόμενο της πεταλούδας» ή καλύτερα η λεπτή γραμμή στη συγκεκριμένη υπόθεση, έχει στο ένα της άκρο τον Μ. και στο άλλο τα ορυχεία λιθίου στην Κίνα και τη Χιλή.

ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ

Τον Ιανουάριο η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία (ΕΨΕ) επισήμανε με επιστολή προς το Υπουργείο Υγείας και τον ΕΟΦ την έλλειψη των φαρμάκων στην αγορά. «Το λίθιο εδώ και πάνω από 70 χρόνια αποτελεί τον χρυσό κανόνα στην αντιμετώπιση των διαταραχών της διάθεσης. Είναι η κατ’ εξοχήν σταθεροποιητική της διάθεσης ουσία […] Αποτελεί ένα σημαντικότατο σκεύασμα στην αντιμετώπιση σοβαρών και χρόνιων ψυχικών διαταραχών και θεωρείται αναντικατάστατο στην καθημερινή κλινική πράξη», ανέφερε η ΕΨΕ.

Ο Γιώργος Τζεφεράκος είναι ψυχίατρος και διδάκτωρ Ψυχιατροδικαστικής του Πανεπιστημίων Αθηνών. «Η διακοπή οποιουδήποτε φαρμακευτικού σκευάσματος μπορεί να επιφέρει πολλές παρενέργειες σε βιολογικό και ψυχολογικό επίπεδο, ιδίως αν είναι απότομη. Στην περίπτωση του λιθίου, υπάρχει κίνδυνος επανεμφάνισης μανιακών συμπτωμάτων και εν γένει υποτροπής της διπολικής διαταραχής», εξηγεί. «Από την δική μου εμπειρία δεν μπορώ να μιλήσω προς το παρόν για υποτροπές. Ωστόσο, ο κίνδυνος υποτροπών είναι υπαρκτός».

Πόσο εύκολο είναι κάποιος που λαμβάνει λίθιο να ανταποκριθεί σε μια νέα θεραπεία; Ο κ. Τζεφεράκος σημειώνει ότι η έξωθεν και αναγκαστική αλλαγή θεραπείας εξαιτίας της έλλειψης των αναγκαίων σκευασμάτων προκαλεί συχνά ανασφάλεια στους ήδη επιβαρυμένους ψυχικά θεραπευόμενους. «Η ανταπόκριση στη νέα θεραπεία είναι κατά βάση συνδυασμός τόσο της αποτελεσματικότητας και των παρενεργειών του νέου φαρμάκου όσο και της αποδοχής εκ μέρους του ασθενή της αλλαγής», εξηγεί.

«Η ψυχική επανασταθεροποίηση ενός ασθενή που λάμβανε λίθιο ως μακροχρόνια θεραπεία και είχε μια καλή ανταπόκριση σε αυτό, είναι συχνά μια πρόκληση, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει ότι η μετάβαση και η ανταπόκριση στη νέα θεραπεία δεν είναι εφικτή».

ΔΥΟ ΦΑΡΜΑΚΑ

Στις 22 Απριλίου, ο υφυπουργός Υγείας Δημήτρης Βαρτζόπουλος, απαντώντας στη Βουλή σε επίκαιρη ερώτηση του βουλευτή του ΠΑΣΟΚ Οδυσσέα Κωνσταντινόπουλου, είπε ότι στην Ελλάδα υπήρχαν παραδοσιακά δύο φάρμακα με βάση το λίθιο, το Lithiofor και το Milithin. Η εταιρεία που παρήγαγε το Lithiofor το απέσυρε από την κυκλοφορία κι έτσι αναζητήθηκαν από τις αρμόδιες αρχές γενόσημα φάρμακα, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες. Ο κ. Βαρτζόπουλος είπε ότι η κατάσταση πρόκειται να εξομαλυνθεί.

Ενάμιση μήνα αργότερα, το πρόβλημα παραμένει. «Είναι φάρμακα προς περιορισμό», σχολίασε στο NEWS24/7 ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, Απόστολος Βαλτάς. «Αυτό σημαίνει ότι ένας φαρμακοποιός δεν μπορεί να προμηθευτεί την ποσότητα που χρειάζεται, παρεκτός αν ζητήσει απευθείας από την εταιρεία συγκεκριμένα κουτιά για μεμονωμένους ασθενείς».

Τη δυσκολία στην προμήθεια των φαρμάκων λιθίου επιβεβαίωσε ο Γιώργος Αποστολόπουλος, ιδιοκτήτης φαρμακείου κοντά στο «Αιγινήτειο». «Αν η μηνιαία ζήτηση ήταν 20-30 κουτιά, τους μήνες Απρίλιο και Μάιο διαθέσαμε μονοψήφιο αριθμό», ανέφερε. «Επικοινωνούμε με συναδέλφους, ακόμη και στην άλλη άκρη της Αττικής, ώστε να εξυπηρετήσουμε τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη τα φάρμακα». Τα δύο φάρμακα επιβαρύνονται με την πολιτική υποχρεωτικών επιστροφών (clawback και rebate), κάτι που δημιουργεί επιπλέον δυσκολία στην κυκλοφορία τους στην Ελλάδα.

Το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ), θυγατρική του ΕΟΦ για τη διάθεση φαρμάκων που κρίνονται απολύτως απαραίτητα, παρέθεσε στο NEWS24/7 αναλυτικά στοιχεία. Το Milithin παράγεται από την ελληνική εταιρεία Galenica και μετά τη διακοπή του Lithiofor κλήθηκε άτυπα να καλύψει το κενό στην αγορά, παρότι δεν είναι ακριβώς το ίδιο φάρμακο (σημ. πρόκειται για διαφορετικό άλας λιθίου και διαφορετικής συγκέντρωσης).

Η Galenica προχώρησε σε αύξηση της παραγωγής του Milithin κατά 25%, παρά την ιδιαίτερα χαμηλή τιμή του στην Ελλάδα. Εάν δεν την ήταν ελληνική εταιρεία, στην οποία τηλεφωνούν καθημερινά φαρμακοποιοί και ασθενείς, το πιθανότερο είναι ότι σήμερα δεν θα υπήρχε το φάρμακο στην αγορά. Σύμφωνα με τον οδηγό φαρμάκων «Γαληνός», το Milithin πωλείται στο φαρμακείο στα 4,12 ευρώ. Υψηλόβαθμη πηγή του Υπουργείου Υγείας εκτίμησε ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξουν αυξήσεις τιμών σε κρίσιμα φάρμακα, όπως το λίθιο.

Η ετήσια παραγωγή του φαρμάκου είναι περίπου 120.000 κουτιά, όμως ο αριθμός των ασθενών που το χρειάζονται δεν μπορεί να υπολογιστεί με ασφάλεια, λόγω της εξατομικευμένης δοσολογίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΦΕΤ, οι ανάγκες σε Milithin μέχρι τα τέλη Ιουλίου αποφασίστηκε να καλυφθούν και με την εισαγωγή του γενόσημου Carbolithium 300 Mg από την ισπανική Euromed. Έχουν παραληφθεί 9.000 κουτιά και αναμένεται μία επιπλέον παρτίδα 1.000 τεμαχίων τον προσεχή μήνα.

Η κατάσταση για το Lithiofor, το δεύτερο φάρμακο λιθίου που κυκλοφορούσε έως πρόσφατα στην ελληνική αγορά, είναι διαφορετική. Παραγόταν από την ελβετική Vifor, η οποία ενημέρωσε τον Έλληνα εισαγωγέα στην Αθήνα ότι διακόπτει την κυκλοφορία του φαρμάκου, λόγω συνεχών «ελαττωματικών παρτίδων». Δεν ειπώθηκε ανοιχτά, όμως οι Ελβετοί θεωρούσαν ασύμφορη εμπορικά την κυκλοφορία του στην Ελλάδα – σύμφωνα με τον «Γαληνό» πωλείτο στο φαρμακείο στα 9,51 ευρώ.

Και πριν από την απόσυρσή του, όμως, σύμφωνα με ασφαλείς πηγές, η Vifor δεν ήταν συνεπής στην παραγωγή του φαρμάκου, επικαλούμενη δυσκολίες στη διάθεση και την αγορά της πρώτης ύλης. Ήταν η πρώτη φορά στη διάρκεια της έρευνας του NEWS24/7 που τέθηκε το πρόβλημα της τιμής του λιθίου και της διεθνούς ζήτησης για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.

Ο ΕΟΦ ενημερώθηκε για τη διακοπή του Lithiofor τον περασμένο Δεκέμβριο. Μετά από αυτό, τα φαρμακεία επέστρεψαν το στοκ, το οποίο, σύμφωνα με πηγές κοντά στην υπόθεση, θα μπορούσε να καλύψει μέρος της ζήτησης – κάτι που δεν έγινε. Το ΙΦΕΤ αναζήτησε φάρμακο με την ίδια δραστική ουσία. Επιλέχθηκε το σκεύασμα της RB με την εμπορική ονομασία Resilient Prol. Ret. 660 Mg. Οι ελληνικές αρχές έχουν παραγγείλει 8.000 κουτιά, για τα οποία, όμως, ο προμηθευτής δεν έχει επιβεβαιώσει πλάνο παραδόσεων – έχουν ως σήμερα παραληφθεί 400 τεμάχια.

Ο «ΧΡΥΣΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ»

Το λίθιο είναι ύψιστης σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη παγκοσμίως και αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες. «Χωρίς αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει κανένα προϊόν σύγχρονης τεχνολογίας που έχει ως βάση τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες», εξηγεί ο καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ, Βασίλης Μέλφος.

Το 90% της παγκόσμιας παραγωγής λιθίου προέρχεται από τέσσερις χώρες – Αυστραλία, Χιλή, Κίνα και Αργεντινή. Η παραγωγή σε ανθρακικό λίθιο (σημ. η εμπορία του λιθίου γίνεται με αυτήν την ένωση, αν και είναι διαθέσιμο και ως ένυδρο οξείδιο του λιθίου) σημείωσε τεράστια αύξηση κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η τιμή του τριπλασιάστηκε από το 2015 έως το 2017 κι έπειτα εκτοξεύτηκε. «Οι τιμές συνέχισαν σταθερά να αυξάνονται, φθάνοντας τα 85.000 δολάρια ανά τόνο ανθρακικού λιθίου το 2022, λόγω της ραγδαίας ενεργειακής μετάβασης και της ανασφάλειας που επικράτησε στα διεθνή χρηματιστήρια μετάλλων», σημειώνει ο καθηγητής κ. Μέλφος.

«Όμως, η τιμή του λιθίου κατέρρευσε το 2023 περισσότερο από 80%, στα 13.200 δολάρια τον τόνο, λόγω της υπερπροσφοράς. Η μη αναμενόμενη ζήτηση για ηλεκτρικά οχήματα έχει δημιουργήσει μεγάλα αποθέματα, τα οποία δυσκολεύονται να διοχετευτούν στην αγορά», λέει ο καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ. Το Bloomberg έγραψε τον περασμένο μήνα ότι η τιμή του λιθίου δεν θα ανακάμψει όσο οι εταιρείες εξόρυξης και οι αυτοκινητοβιομηχανίες εξακολουθούν να εργάζονται με πλεονασματικά αποθέματα.

Το παραπάνω θα μπορούσε να ευνοήσει τα φάρμακα, όμως, παρότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, το ποσοστό της παραγωγής λιθίου που χρειάζεται η φαρμακοβιομηχανία είναι εξαιρετικά μικρό, όπως είπαν στο NEWS24/7 διαφορετικές πηγές του κλάδου. Οι ίδιοι οι κατασκευαστές φαρμάκων έχουν υψηλά πρότυπα παραγωγής και θεωρούν εμπορικά ασύμφορη την κυκλοφορία των σκευασμάτων λιθίου, καθώς το βρίσκουν με δυσκολία, επομένως ακριβό για το δικό τους μερίδιο αγοράς.

Αυτό φαίνεται να συμβαίνει διότι μεγάλοι προμηθευτές έχουν στραμμένο το ενδιαφέρον τους στη συγκριτικά πολύ σημαντικότερη αγορά των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Και την ίδια στιγμή, εκτός από τα πλεονασματικά αποθέματα, πρέπει να λύσουν το πρόβλημα του μονοπωλίου της Κίνας και την εξάρτηση από αυτήν, καθώς εκεί καταλήγει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής για την επεξεργασία των τελικών προϊόντων λιθίου.

Ο Γιώργος Παπαζήσης, ψυχίατρος και Καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας στο ΑΠΘ, εξηγεί ότι η διάθεση της πρώτης ύλης καθορίζεται από την παγκόσμια βιομηχανία παραγωγής μπαταριών λιθίου για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και τα κινητά τηλέφωνα. «Είναι μία περίπλοκη εξίσωση με αστάθμητους γεωπολιτικούς παράγοντες και αναταράξεις που προκαλούνται από περιφερειακές κρίσεις», σημειώνει ο καθηγητής κ. Παπαζήσης. «Δεν είμαι πολύ αισιόδοξος ότι τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα του φαρμάκου θα αποκατασταθούν σύντομα».

Τον Αύγουστο του 2023, η οικονομική ιστοσελίδα Nikkei Asia στο Τόκυο έγραψε ότι η έκρηξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων απειλεί να επιδεινώσει τις ελλείψεις φθηνών, αλλά σωτήριων, φαρμάκων στην Ιαπωνία. Το ίδιο δημοσίευμα ανέφερε ότι η ιαπωνική εταιρεία Mitsubish Tanabe Pharma, η οποία πάντως δεν διαθέτει φάρμακα στην Ευρώπη, σχεδιάζει να τερματίσει την παραγωγή και τις πωλήσεις δισκίων ανθρακικού λιθίου.

Εκπρόσωπος της εταιρείας, απαντώντας την περασμένη εβδομάδα στο NEWS24/7 μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, το επιβεβαίωσε: «Είναι δύσκολο να συνεχιστεί η παραγωγή και η εμπορία (σσ: των φαρμάκων λιθίου), εξαιτίας της δυσκολίας στην απόκτηση φαρμακευτικών ουσιών και της εκτίναξης των τιμών, λόγω της αυξημένης ζήτησης για λίθιο», έγραψε.

Φωτογραφία: Maxim Berg / Unsplash