Ισχυρό μήνυμα ότι η καρδιά της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή είναι η Σούδα και όχι το Ιντσιρλίκ. στην Τουρκία, στέλνει η επικείμενη επίσκεψη του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Μάικ Πομπέο στην Κρήτη, σημειώνει ο Κώστας Υφαντής.
Σηματοδοτεί την διάθεση των ΗΠΑ να αναβαθμίσουν περαιτέρω την στρατιωτική τους παρουσία στην Ελλάδα και ενδεχομένως συνδέεται με μια συζήτηση που διεξάγεται καιρό τώρα στο αμερικανικό υπ. Αμυνας για την αξιοπιστία της Τουρκίας ως εταίρου στην Αν. Μεσόγειο, αλλά και για την βιωσιμότητα των αμερικανικών εγκαταστάσεων στην Τουρκία.
«Έστω μια απόφαση υποβάθμισης της αμερικανικής βάσης στο Ιντσιρλίκ, σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής, η οποία ξεκίνησε στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου. Ενα τέλος εποχής για τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις και για την γενικότερη αρχιτεκτονική στην Μέση Ανατολή», τονίζει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο. Σχετικά με κάποια σενάρια που θέλουν τις ΗΠΑ να αξιολογούν και την Κύπρο ως πιθανό μέρος για μια αμερικανική βάση, θεωρεί ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε πολύ μεγάλες περιπλοκές, αφού θα ερμηνεύονταν ως παραβίαση των συνθηκών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, ενώ θα προκαλούσε και την αντίδραση της Ρωσίας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
– Tι μηνύματα στέλνει η άφιξη Πομπέο στην Ελλάδα την επόμενη εβδομάδα;
Μετά και την επίσκεψη Πομπέο στην Κύπρο, η επίσκεψη του αμερικανού ΥΠΕΞ στην Ελλάδα, που δεν ήταν προγραμματισμένη, σε μια στιγμή τόσο κρίσιμη, σηματοδοτεί ξεκάθαρα ότι οι ΗΠΑ επιχειρούν να διαμορφώσουν τις εξελίξεις. Είναι κινήσεις που δείχνουν ότι τουλάχιστον σε επίπεδο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αυτό στηρίζει σε μεγάλο βαθμό τις ελληνικές θέσεις τόσο στην αντιπαραθεση με την Τουρκία, όσο και στην προοπτική μιας διαδικασίας διαλόγου με την Αγκυρα.
Το γεγονός ότι ο Πομπέο δεν ταξιδεύει στην Τουρκία μπορεί να σημαίνει πολλά, μπορεί όμως και τίποτα. Θεωρώ δεδομένο ότι θα υπάρξει μια επικοινωνία Αγκυρας-Ουάσινγκτον.
– Τι σηματοδοτεί ειδικά η επίσκεψη Πομπέο στην Σούδα;
Η επίσκεψη στην Σούδα, που είναι η πιο σημαντική στρατιωτική εγκατάσταση των ΗΠΑ στην Αν. Μεσόγειο, σηματοδοτεί διάθεση των ΗΠΑ να αναβαθμίσουν ακόμη περισσότερο και την αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα, αλλά ενδεχομένως και την ελληνο-αμερικανική συνεργασία. Έτσι κι αλλιώς με την υπογραφή της σχετικής συμφωνίας, αυτή η συνεργασία έχει αναβαθμιστεί, τώρα φαίνεται ότι πάμε σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος.
Ενδεχομένως η επίσκεψη να συνδέεται και με μια συζήτηση που διεξάγεται καιρό τώρα στο αμερικανικό υπ. Αμυνας για την αξιοπιστία της Τουρκίας ως εταίρου στην Αν. Μεσόγειο, αλλά και για την βιωσιμότητα των αμερικανικών εγκαταστάσεων στην Τουρκία. Ο προβληματισμός στις ΗΠΑ δεν είναι τωρινός για το αν τα οφέλη της αμερικανικής παρουσίας στην Τουρκία είναι μεγαλύτερα από το κόστος και αν τελικά οι στρατιωτικές βάσεις στην γείτονα αυξάνουν την εξάρτηση των ΗΠΑ από έναν λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν αξιόπιστο σύμμαχο.
Αν συμβεί, έστω μια απόφαση υποβάθμισης της αμερικανικής βάσης στο Ιντσιρλίκ, το γεγονός σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής, η οποία ξεκίνησε στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου. Ενα τέλος εποχής για τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις και για την γενικότερη αρχιτεκτονική στην Μέση Ανατολή.
Σε κάθε περίπτωση, η επίσκεψη Πομπέο στην Σούδα στέλνει ένα πολύ ισχυρό μήνυμα ότι η καρδιά της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή είναι η αμερικανική βάση στην Κρήτη, όχι το Ιντσιρλίκ.
– Υπάρχουν κι άλλα σενάρια σχετικά με την μετεγκατάσταση της αμερικανικής βάσης του Ιντσιρλίκ στην Τουρκία ;
Αν επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες που θέλουν τις ΗΠΑ να αξιολογούν και την Κύπρο ως πιθανό μέρος για μια αμερικανική βάση, αυτό θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό από κάθε άποψη για την αμερικανική παρουσία στην περιοχή και την ασφάλεια της κυπριακής δημοκρατίας. Αλλά την ίδια στιγμή θα προκαλούσε πολύ μεγάλες περιπλοκές.
Κάτι τέτοιο θα σήμαινε αλλαγή εποχής, θα ερμηνεύονταν ως παραβίαση των συνθηκών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, θα έπρεπε να εξασφαλιστεί η σύμφωνη γνώμη των τριών εγγυητριών δυνάμεων, Ελλάδας, Τουρκίας και Μ.Βρετανία. Επίσης σίγουρο είναι ότι θα αντιδρούσε σε ένα τέτοιο σενάριο η Ρωσία, η οποία είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας. Είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα.
– Στο άλλο μέτωπο, των διερευνητικών, που βρισκόμαστε, καθώς εντείνονται οι διπλωματικές πρωτοβουλίες και ταυτόχρονα παραμένει υψηλή η ρητορική από τον Ερντογάν και τους υπουργούς του;
Είμαστε στην επόμενη ημέρα από την αναχώρηση του Οrus Reis. Βασικά στοιχεία είναι η διακοπή της δραστηριότητας του τουρκικού σκάφους, ότι σαφώς και τα τελευταία 24ωρα έχει κάπως καταλαγιάσει η λεκτική προκλητικότητα της Αγκυρας και ότι σε κάθε περίπτωση μας θυμίζει ότι όσα συνέβησαν τον τελευταίο μήνα στην Αν. Μεσόγειο, δεν έχουν τελειώσει. Ότι ανά πάσα στιγμή, η Τουρκία μπορεί να επιστρέψει στην προ του αποχώρησης ερευνητικού σκάφους, κατάσταση, εφόσον δεν ικανοποιηθεί από την εξέλιξη της αποκλιμάκωσης. Αυτό συνιστά μια σαφέστατη απειλή.
– Τι αναμένετε από το Ευρωπαικό Συμβούλιο των ευρωπαίων ηγετών της Πέμπτης;
Προφανώς η Τουρκία θα ήθελε να μην υπάρξει καμία αναφορά σε κυρώσεις στο κείμενο συμπερασμάτων του Ευρωπαικού Συμβουλίου. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Το τι θα θεωρήσει η Αγκυρα «προκλητικό» και ποιό είναι το όριο που θα την «ανάγκαζε» να βγάλει ξανά το Oruc Reis στην Αν. Μεσόγειο, δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Αλλά μέχρι την Πέμπτη θα βρίσκεται σε εξέλιξη ένας εντεινόμενος διπλωματικός πυρετός, προκειμένου στα συμπεράσματα να συμπεριληφθούν διατυπώσεις, οι οποίες, ούτε λίγο ούτε πολύ, θα ικανοποιούν όλες τις πλευρές. Εκτιμώ ότι η γερμανική προεδρία έχει κατά νου να ισορροπήσει ανάμεσα σε όλους τους εμπλεκόμενους.
Αν έπρεπε να κάνω μια πρόβλεψη, θα έλεγα ότι θα υπάρξουν μια πολύ ισχυρή εκδήλωση αλληλεγγύης προς την Ελλάδα, μια ισχυρή διατύπωση περί αποφυγής μονομερών ενεργειών από την Τουρκία, αλλά και μια μέτρια αναφορά στο ζήτημα των κυρώσεων. Το δίλημμα θα αφορά εμάς : Κατά πόσο θα ικανοποιηθούμε από τις άτυπες διαβεβαιώσεις της γερμανικής προεδρίας, προκειμένου να επιτρέψουμε μια όχι τόσο αυστηρή αναφορά σε κυρώσεις στο κείμενο των συμπερασμάτων.
– Ποια εκτιμάτε ότι θα είναι η στάση της Ελλάδας σε αυτό το σημείο;
Η κυβέρνηση θα ήθελε προφανώς μια πολύ ισχυρή αναφορά στο τελικό κείμενο. Σε αυτήν όμως την φάση θεωρώ ότι αντιλαμβάνονται όλοι πως ίσως αρκεί μια αναφορά στο ενδεχόμενο κυρώσεων, προκειμένου να μην υπονομευθεί η πορεία προς την επανέναρξη των διερευνητικών. Από εκεί και πέρα, παρ’ ότι σαν σενάριο έχει μικρότερες πιθανότητες,
Κερδίζουμε χρόνο, χρειαζόμαστε χρόνο να τρέξει το εξοπλιστικό, να ενισχυθούμε περατέρω διπλωματικά. Ο ίδιος ο Καλίν προ ημερών σημείωσε ότι δεν πρέπει να περιμενουμε άμεσα αποτελέσματα από τις διερευνητικές επαφές. Αυτό που θέλουμε ως Ελλάδα είναι όταν και αν έρθει η ώρα να διαπραγματευθούμε με την Τουρκία, να έχουμε στο μεταξύ ενισχυθεί στο επιχειρησιακό σκέλος.
– Παραμονές της Συνόδου Κορυφής η Τουρκία εξέδωσε νέα Navtex για έρευνες του Barbaros στην Κύπρο και ενώ προ ημερών είχε παρατείνει την Navtex για τις έρευνες του Yavuz. Βλέπετε κλιμάκωση στην Κύπρο;
Ο Ερντογάν προσπαθεί να δείξει ότι η αναδίπλωση στο Καστελόριζο ήταν προσωρινή, ωστόσο κατά τ’ άλλα και ιδιαίτερα στο θέμα της Κύπρου παραμένει πολύ σκληρός. Εξουδετερώνει έτσι και την κριτική που του ασκείται τις τελευταίες ημέρες στο εσωτερικό και από τον Νταβούτογλου και από την Ασκενέρ.
Αν θέλετε, όλες οι τελευταίες του κινήσεις θέλουν να στέλνουν το μήνυμα ότι «επιστρέφει» στην Κύπρο, από την οποία ποτέ δεν έφυγε. Επιχειρεί να στείλει ένα μήνυμα στο εσωτερικό ότι στην περίπτωση της Ελλάδας δίνουμε ένα περιθώριο ολίγων ημερών για να δούμε πως πηγαίνουν τα πράγματα, ωστόσο στην Κύπρο δεν υπάρχει κανένα περιθώριο. Δηλαδή θα συνεχίσει αυτό που κάνει εδώ και τρία χρόνια, να παραβιάζει κατάφωρα την κυπριακή ΑΟΖ και να κάνει γεωτρήσεις. Τόσο καιρό είχαμε επικεντρωθεί στο Καστελόριζο και δικαίως, καθώς υπήρχε μια πολύ υψηλή πιθανότητα στρατιωτικής εμπλοκής.
Στην Κύπρο όμως ο Ερντογάν ξέρει ότι λειτουργεί σχεδόν ατιμώρητος. Εκεί θα συνεχίσει στο ίδιο τέμπο, για τους λόγους που προανέφερα, χωρίς κανείς να μπορεί να αποκλείσει μια κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας, με πρωτοβουλία του ΓΓ του ΟΗΕ Α. Γκουτιέρες, ίσως και από την γερμανική προεδρία, προκειμένου να ξεκινήσει σιγά- σιγά μια νέα προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού.
Δεν είναι μόνο οι παραβιάσεις των κυπριακών κυριαρχικών δικαιωμάτων, είναι και άλλα ζητήματα που συνδέονται με το Κυπριακό, τα οποία δεν εχουμε αξιολογήσει αρκούντως, όπως η απειλή να επικοιστεί η περίκελσιτη πόλης της Αμμοχώστου, κάτι που ο Ερντογάν έχει εξαγγείλει. Και το κρατάει ως ένα ισχυρό όπλο δημιουργίας για μια ακόμη φορά τετελεσμένων στην Κύπρο.
– Πως συνδέονται όλα αυτά με τις επικείμενες εκλογές στα κατεχόμενα ;
Ασφαλώς και συνδέονται με τις επικείμενες εκλογές στα κατεχόμενα της 11ης Οκτωβρίου, την τύχη του κατοχικού ηγέτη Μ. Ακιντζί, κ.ό.κ. Τι κάνει ο Ερντογάν; Πολώνει την συζήτηση στην τουρκοκυπριακή κοινότητα ενόψει των εκλογών και έτσι ο εκλεκτός της Αγκυρας εμφανίζεται υπέρ της τουρκικής πολιτικής στην κυπριακή υφαλοκρηπίδα, ενώ την ίδια στιγμή ο Ακιντζί έχει στιγματιστεί ως ο “μετριοπαθής”. Συσπειρώνει όλο τον σκληρό ακροατήριο στα κατεχόμενα.
* Ο Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.